Είναι η οικονομία της Ρωσίας στο χείλος της καταστροφής;

Τον Απρίλιο, λίγες μόλις εβδομάδες αφότου ξεκίνησε την εισβολή στην Ουκρανία, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, υποστήριξε ότι η Δύση δεν θα μπορούσε ποτέ να στραγγαλίσει την ρωσική οικονομία. Το μπαράζ των αμερικανικών και ευρωπαϊκών κυρώσεων δεν είχε πετύχει και δεν θα πετύχαινε να γονατίσει την χώρα του. «Μπορούμε ήδη με βεβαιότητα να πούμε ότι αυτή η πολιτική απέναντι στην Ρωσία έχει αποτύχει», είπε στους αξιωματούχους του. «Η στρατηγική ενός οικονομικού blitzkrieg έχει αποτύχει».

Μια μεταλλουργική μονάδα στη Monchegorsk, στην Ρωσία, τον Φεβρουάριο του 2021. Evgenia Novozhenina / Reuters
--------------------------------------------

Μια τέτοια αλαζονική στάση μπορεί να αναμένεται από τον Πούτιν [2] και άλλους Ρώσους ηγέτες. Αλλά τώρα, έξι μήνες μετά την έναρξη του πολέμου και την επιβολή κυρώσεων, πολλοί παρατηρητές αμφισβητούν το εάν οι Δυτικές κυρώσεις είχαν τα σκληρά αποτελέσματα που υποσχέθηκαν οι αρχιτέκτονές τους. Διεθνείς παρατηρητές, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αναθεώρησαν τις προβλέψεις τους για το ρωσικό ΑΕΠ προς τα πάνω από [εκείνες τις οποίες είχαν κάνει] στις αρχές του έτους. Σε σύγκριση με τις αρχικές προβλέψεις που έγιναν αμέσως μετά την επιβολή των κυρώσεων, η οικονομία της Ρωσίας τα πήγε καλύτερα από το αναμενόμενο, εν μέρει λόγω της επιδέξιας τεχνοκρατικής ρωσικής πολιτικής και εν μέρει λόγω των σφιχτών παγκόσμιων αγορών ενέργειας, που διατήρησαν την τιμή του πετρελαίου και του φυσικού αερίου σε υψηλά επίπεδα.

Ωστόσο, η οικονομική υπεραπόδοση της Ρωσίας πρέπει να ενταχθεί στο γενικότερο πλαίσιο. Λίγοι παρατηρητές και φορείς χάραξης πολιτικής περίμεναν ότι οι κυρώσεις θα προκαλούσαν αρκετό πόνο για να αναγκάσουν την Ρωσία να αποχωρήσει από την σύγκρουση μέσα σε λίγους μήνες, επομένως ο συνεχιζόμενος πόλεμος της Ρωσίας δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Ωστόσο, η οικονομία της Ρωσίας εξακολουθεί να πλήττεται˙ υφίσταται μια πιο απότομη επιβράδυνση της ανάπτυξης από όσο παρατηρήθηκε κατά την διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 [3] και μια επιβράδυνση που είναι απίθανο να ακολουθηθεί από ανάκαμψη μετά την κρίση. Το βιοτικό επίπεδο υποστηρίζεται από κοινωνικές δαπάνες που θα είναι δύσκολο να διατηρηθούν και που πιθανότατα θα επιβάλλει σκληρές αποφάσεις σχετικά με τον κρατικό προϋπολογισμό κατά το επόμενο έτος. Μέχρι στιγμής, ο Πούτιν έχει υποσχεθεί στους Ρώσους ότι πολεμά μια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», όχι έναν πόλεμο που θα μπορούσε να επιβάλει σκληρές θυσίες στον πληθυσμό. Όσο περνά ο καιρός, ωστόσο, το κόστος του πολέμου και οι επιπτώσεις των κυρώσεων στους απλούς Ρώσους θα αυξάνονται.

ΣΦΙΓΓΕΙ ΤΟ ΖΩΝΑΡΙ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ

Για έναν έλεγχο υγείας στην ρωσική οικονομία, ξεκινήστε με μερικά μακροοικονομικά δεδομένα. Το ΑΕΠ της Ρωσίας έχει συρρικνωθεί κατά περίπου 5% σε σύγκριση με πέρυσι, με τον ρυθμό μείωσης να αυξάνεται κάθε μήνα από την έναρξη του πολέμου. Η βιομηχανική παραγωγή, η οποία περιλαμβάνει τις βιομηχανίες πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ρωσίας, έχει μειωθεί μόνο κατά περίπου 2% σε σύγκριση με πέρυσι (αντανακλώντας τις υψηλές τιμές της ενέργειας), αν και το μεταποιητικό τμήμα της ρωσικής βιομηχανίας έχει μειωθεί κατά 4,5%. Ο πληθωρισμός βρίσκεται λίγο πάνω από το 15%, κάπως χαμηλότερος από το ανώτατο σχεδόν 18% μετά την πτώση του ρουβλίου και στη μετέπειτα ανάκαμψή του τον Μάρτιο. Προσαρμοσμένοι για τον πληθωρισμό, οι μηνιαίοι μισθοί μειώθηκαν κατά περίπου 6% σε σύγκριση με πέρυσι. (Ορισμένοι αναλυτές έχουν εκφράσει σκεπτικισμό για τα επίσημα στοιχεία της Ρωσίας, ωστόσο δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η κρατική στατιστική υπηρεσία εμπλέκεται σε μεγάλης κλίμακας χειραγώγηση).

Τα στατιστικά στοιχεία για τον πληθωρισμό της Ρωσίας [4] ενδέχεται να μην αποτυπώνουν πλήρως την πραγματικότητα ότι η αγορά ορισμένων προϊόντων είναι τώρα περιστασιακά δύσκολη (στην περίπτωση των iPhone) ή σχεδόν αδύνατη (στην περίπτωση των αυτοκινήτων Lexus). Ομοίως, τα στοιχεία για τον πληθωρισμό αγωνίζονται να ποσοτικοποιήσουν τον αντίκτυπο της μειωμένης ποιότητας. Η κυβέρνηση της Ρωσίας, για παράδειγμα, αλλάζει κανονισμούς για να επιτρέψει την πώληση οχημάτων χωρίς αερόσακους ή συστήματα αντιμπλοκαρίσματος φρένων, τα οποία είναι πλέον δύσκολο να παραχθούν λόγω προβλημάτων στην αλυσίδα εφοδιασμού που προκαλούνται από τις κυρώσεις. Αυτή η υποβάθμιση της ποιότητας δεν θα εμφανιστεί στα δεδομένα για τον πληθωρισμό, αλλά τελικά θα γίνει αισθητή από τους Ρώσους, ειδικά τους πλουσιότερους Ρώσους των πόλεων, που καταναλώνουν περισσότερα από τα εισαγόμενα αγαθά τα οποία είναι πλέον πιο δύσκολο να προσεγγιστούν.

Ακόμη και αν ληφθεί υπόψη ο πληθωρισμός που καταγράφουν οι κρατικές στατιστικές, οι μισθοί παρουσιάζουν απότομη καθοδική τάση, περίπου 6% χαμηλότερα σε σύγκριση με πέρυσι. Οι πληρωμές κοινωνικής πρόνοιας, όπως οι συντάξεις, που αποτελούν την κύρια πηγή εισοδήματος για τους ηλικιωμένους Ρώσους, έχουν διαβρωθεί λόγω του πληθωρισμού από την έναρξη του πολέμου. Η κυβέρνηση αύξησε τις πληρωμές των συντάξεων κατά πάνω από 8% τον Ιούνιο για να αντισταθμίσει [την απώλεια], αλλά χωρίς πιο μεγάλες αυξήσεις των κοινωνικών δαπανών τους επόμενους μήνες, το εισόδημα του τυπικού Ρώσου θα μειωθεί το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Το γεγονός ότι οι λιανικές πωλήσεις μειώνονται σχεδόν κατά 10% υποδηλώνει ότι οι καταναλωτές έχουν ήδη αρχίσει να αποταμιεύουν εν αναμονή των σφικτότερων προϋπολογισμών που θα ακολουθήσουν.

ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΝΑ ΡΕΕΙ

Αν και τα νοικοκυριά μόλις αρχίζουν να αισθάνονται τον αντίκτυπο του χαμηλότερου βιοτικού επιπέδου, ορισμένες βιομηχανίες έχουν ήδη πληγεί σκληρά. Αντί να εξετάζουμε τα συνολικά δεδομένα της βιομηχανικής παραγωγής, τα οποία περιλαμβάνουν τόσο τις πρώτες ύλες όσο και τις μεταποιητικές επιχειρήσεις, είναι πιο διορατικό να αναλύουμε κάθε τομέα ξεχωριστά. Ο τομέας των πρώτων υλών έχει επηρεαστεί ελάχιστα, κάτι που δεν αποτελεί έκπληξη δεδομένου ότι οι τιμές είναι υψηλές και ότι οι Δυτικές κυρώσεις έχουν σχεδιαστεί για να διατηρήσουν τα περισσότερα εμπορεύματα, μέχρι στιγμής συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου, σε ελεύθερη ροή.

Η ρωσική οικονομία οφείλει μεγάλο μέρος της ανθεκτικότητάς της στο εμπόριο φυσικών πόρων. Με σιωπηλή διπλωματική υποστήριξη από τις Ηνωμένες Πολιτείες [5], το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ αμβλύνουν τις κυρώσεις που υποτίθεται ότι θα ίσχυαν κατά των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου αργότερα φέτος. Για να μην εκτιναχθούν οι τιμές της ενέργειας, η Δύση έχει υποχωρήσει από κάποιες προσπάθειες να εμποδίσει την Ρωσία να ανακατευθύνει τις εξαγωγές πετρελαίου σε άλλους πελάτες, όπως η Κίνα και η Ινδία. Τώρα, με τις πρόσφατες τροποποιήσεις στις κυρώσεις, οι ευρωπαϊκές εταιρείες θα μπορούν να αποστέλλουν ρωσικό πετρέλαιο σε τρίτους.

Επειδή η Δύση έχει εφαρμόσει λίγες σημαντικές κυρώσεις στις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ρωσίας και επειδή η απαγόρευση εισαγωγής πετρελαίου από την ΕΕ δεν τίθεται σε ισχύ παρά τον Δεκέμβριο, ο όγκος των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητος από τότε που επιβλήθηκαν οι κυρώσεις. Οι κυρώσεις αναγκάζουν τώρα την Ρωσία να πουλάει πετρέλαιο με έκπτωση περίπου 20 δολαρίων ανά βαρέλι στις παγκόσμιες τιμές αναφοράς. Ωστόσο, τα τελευταία μηνιαία στοιχεία που έδωσε στην δημοσιότητα η κυβέρνηση της Ρωσίας σχετικά με τα έσοδά της από την φορολόγηση του πετρελαίου υποδηλώνουν ότι η χώρα κερδίζει περίπου τόσα έσοδα από τις εξαγωγές της όσα και τον Ιανουάριο. Αντίθετα, τα έσοδα από την εξαγωγή φυσικού αερίου [6] —πολύ λιγότερο σημαντικά για την Ρωσία από όσο οι εξαγωγές πετρελαίου— έχουν βουλιάξει αφότου το Κρεμλίνο περιόρισε την πώλησή του στην Ευρώπη.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΔΕΙΝΑ

Σε αντίθεση με την ενεργειακή βιομηχανία της Ρωσίας, ο υπόλοιπος βιομηχανικός τομέας της Ρωσίας έχει πληγεί σκληρά. Μεταξύ των τομέων που επλήγησαν περισσότερο ήταν τα αυτοκίνητα, τα φορτηγά, οι μηχανές τρένου, και τα καλώδια οπτικών ινών, καθένα από τα οποία έχει δει την παραγωγή να μειώνεται πάνω από το μισό. Σε άλλους τομείς που είναι λιγότερο εκτεθειμένοι σε ξένη ιδιοκτησία ή σε σύνθετες αλυσίδες εφοδιασμού, όπως η κλωστοϋφαντουργία ή η επεξεργασία τροφίμων, η παραγωγή είναι σταθερή ή σε ορισμένες περιπτώσεις έχει αυξηθεί σε σχέση με πέρυσι.

Μια αιτία αυτής της βιομηχανικής αναταραχής είναι η απόσυρση ιαπωνικών, αμερικανικών, και ευρωπαϊκών εταιρειών που είχαν εργοστάσια στην Ρωσία. Ορισμένα από αυτά τα εργοστάσια θα ανοίξουν ξανά υπό νέα ρωσική ιδιοκτησία, αλλά το να λειτουργήσουν ανεξάρτητα μπορεί να αποδειχθεί δύσκολο. Οι κατασκευαστές δυσκολεύονται επίσης να προμηθευτούν τα απαραίτητα υλικά. Η πρόσβαση σε εξαρτήματα από το εξωτερικό είναι πλέον πολύ πιο δύσκολη, επειδή ακόμη και τα προϊόντα που δεν υπόκεινται σε επίσημους περιορισμούς είναι πιο δύσκολο να προσπελαστούν, να αποσταλούν, και να πληρωθούν. «Δεν μπορώ να πω ότι αντιμετωπίζουμε έναν ολοκληρωτικό αποκλεισμό», είπε στα ρωσικά μέσα ενημέρωσης, διευθύνων σύμβουλος της Transmashholding, μιας εταιρείας σιδηροδρομικού εξοπλισμού με έδρα τη Μόσχα, αναφερόμενος στις δυσκολίες που έχει η εταιρεία του στη ναυτιλία και την πληρωμή των εισαγόμενων εξαρτημάτων. «Αλλά αντιμετωπίζουμε αυξημένες τριβές».

Ένα βασικό ερώτημα τους επόμενους μήνες είναι εάν αυτές οι βιομηχανικές διαταραχές εντείνονται ή επιλύονται. Από τη μια πλευρά, η Ρωσία είχε τώρα σχεδόν μισό χρόνο για να δημιουργήσει εναλλακτικά δίκτυα πληρωμών και logistics, τα οποία θα επιτρέψουν σε ορισμένες κρίσιμες μη εγκεκριμένες εισαγωγές να φτάσουν στην χώρα. Από την άλλη πλευρά, οι ρωσικές εταιρείες όταν ερωτήθηκαν λένε ότι συνεχίζουν να αντλούν από τα υπάρχοντα αποθέματα, υπονοώντας ότι εξακολουθούν να δυσκολεύονται να προμηθευτούν τα απαραίτητα εξαρτήματα. Μηνιαία στοιχεία δείχνουν ότι οι ρωσικές εισαγωγές βιομηχανικών αγαθών και εξαρτημάτων παραμένουν πολύ κάτω από τα προπολεμικά επίπεδα.

Η μοίρα του βιομηχανικού τομέα της Ρωσίας έχει σημασία για διάφορους λόγους. Η βιομηχανία είναι μια κρίσιμη πηγή απασχόλησης, ειδικά σε αυτό που η Ρωσία αποκαλεί monogorods, ή αλλιώς πόλεις, συχνά στα Ουράλια ή την Σιβηρία, που εξαρτώνται από ένα μόνο εργοστάσιο ή βιομηχανία. Στο παρελθόν, οι απολύσεις σε τέτοιες πόλεις έχουν προκαλέσει μεγάλες διαμαρτυρίες και κοινωνικές αναταραχές που έχουν αποδειχθεί πολιτικά αποσταθεροποιητικές. Πρόσφατη έρευνα από μια ρωσική δεξαμενή σκέψης διαπίστωσε ότι οι μισές από όλες τις monogorods θα αντιμετωπίσουν άμεσο αρνητικό αντίκτυπο λόγω των κυρώσεων. Η κυβέρνηση της Ρωσίας θα δυσκολευτεί να βρει κεφάλαια για την στήριξη των πολιορκημένων βιομηχανιών, δεδομένου του αυστηρότερου προϋπολογισμού της ίδιας της κυβέρνησης.

Τα οικονομικά της κυβέρνησης της Ρωσίας έχουν γίνει πιο δύσκολο να αναλυθούν τώρα που το Κρεμλίνο έχει σταματήσει να δημοσιοποιεί λεπτομέρειες σχετικά με τις δαπάνες, πιθανώς για να κρύψει το κόστος του πολέμου. Τον Απρίλιο, τον τελευταίο μήνα για τον οποίο η Ρωσία δημοσίευσε λεπτομερή στοιχεία, οι αμυντικές δαπάνες είχαν αυξηθεί κατά 40% σε ετήσια βάση. Εκτός από τους υψηλότερους μισθούς και το λειτουργικό κόστος για την χρηματοδότηση της επίθεσης στην Ουκρανία, το Κρεμλίνο θα χρειαστεί επίσης να διαθέσει σημαντικούς μελλοντικούς πόρους για την ανοικοδόμηση του τεράστιου αποθέματος εξοπλισμού που έχει υποστεί ζημιά ή καταστράφηκε στα πεδία μάχης της Ουκρανίας. Το κόστος του πολέμου [7] αθροίζεται, όχι μόνο στον ισολογισμό της κεντρικής κυβέρνησης αλλά και στις περιφερειακές κυβερνήσεις, από τις οποίες ζητείται να δημιουργήσουν τάγματα εθελοντών.

Αυτό το ξεφάντωμα δαπανών θα τονώσει την πληθωριστική πίεση το επόμενο έτος. Η κυβέρνηση δεν φέρνει τόσα έσοδα όπως πριν. Η μέτρια πτώση των παγκόσμιων τιμών του πετρελαίου από τον Ιούνιο -συν τις σημαντικές εκπτώσεις με τις οποίες η Ρωσία πρέπει τώρα να πουλάει το πετρέλαιό της- έχει φέρει τα έσοδα από την φορολογία πετρελαίου της Ρωσίας σε πιο φυσιολογικά επίπεδα σε σύγκριση με τα υψηλά έσοδα που δημιουργούσε τους πρώτους μήνες μετά την εισβολή. Ωστόσο, τα φορολογικά έσοδα εκτός του πετρελαίου έχουν μειωθεί δραματικά. Προσαρμοσμένα στον πληθωρισμό, τους πρώτους επτά μήνες του 2022, τα έσοδα εκτός πετρελαίου μειώθηκαν κατά περίπου 15%, αριθμός που πιθανώς θα αυξηθεί περαιτέρω κατά το υπόλοιπο του έτους.

Ως αποτέλεσμα, ο προϋπολογισμός της Ρωσίας στρέφεται προς ένα σημαντικό έλλειμμα εάν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις. Αυτή η κατάσταση θα μπορούσε να αλλάξει τους επόμενους μήνες, ιδιαίτερα εάν αυξηθούν οι τιμές του πετρελαίου —και επομένως και τα φορολογικά έσοδα. Ωστόσο, οι απαιτήσεις για δαπάνες είναι απίθανο να εξαφανιστούν όσο ο πόλεμος συνεχίζεται και το βιοτικό επίπεδο μειώνεται.

Εάν το μέγεθος του δημοσιονομικού ελλείμματος αυξηθεί, το Κρεμλίνο θα βρεθεί σε περίπλοκη θέση. Μπήκε στον πόλεμο με σχεδόν καθόλου χρέος, αλλά οι Δυτικές κυρώσεις [8] εμπόδισαν την ικανότητά του να εκδίδει νέα ομόλογα στους περισσότερους ξένους επενδυτές. Θα μπορούσε να αφήσει το ρούβλι να υποχωρήσει έναντι του δολαρίου, κάτι που, επειδή οι κρατικές δαπάνες της Ρωσίας είναι εξ ολοκλήρου σε ρούβλια, θα είχε ως αποτέλεσμα να συμβάλει στην εξισορρόπηση του προϋπολογισμού. Αλλά μια πτώση του ρουβλίου θα ανέβαζε τον πληθωρισμό και, στην διαδικασία, θα μείωνε το βιοτικό επίπεδο και θα υπονόμευε το αφήγημα του Κρεμλίνου ότι οι κυρώσεις δεν λειτουργούν και ότι η ρωσική οικονομία είναι σταθερή.

ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΑ ΚΟΣΤΗ

Κατά κάποιο τρόπο, το Κρεμλίνο έχει δίκιο να επιμένει ότι η οικονομία της Ρωσίας έχει σταθεροποιηθεί. Οι τράπεζές της είναι φερέγγυες, οι περισσότερες βιομηχανίες λειτουργούν κανονικά, και ο κρίσιμος ενεργειακός τομέας συνεχίζει να αντλεί πετρέλαιο. Υπάρχει άφθονο φαγητό στα ράφια των καταστημάτων, ακόμα κι αν τα πολυτελή αυτοκίνητα είναι σε έλλειψη. Η παραγωγή αυτοκινήτων και πλυντηρίων ρούχων θα είναι πολύ χαμηλότερη από την αναμενόμενη, επομένως οι καταναλωτές θα αναβάλουν τις μεγάλες αγορές εάν μπορούν. Το αισιόδοξο σενάριο για το Κρεμλίνο είναι οι Ρώσοι να σφίξουν την ζώνη τους και να ανταπεξέλθουν όπως μπορούν.

Ωστόσο, το κόστος του πολέμου και των κυρώσεων αθροίζονται, ακόμη κι αν ο αρχικός αντίκτυπος ήταν λιγότερο δραματικός από όσο ήλπιζε η Δύση ή φοβόταν η Ρωσία. Προς το παρόν, οι ηγέτες της Ρωσίας είναι ευτυχείς που έχουν επιβιώσει έξι μήνες με Δυτικές κυρώσεις. Κατά την διάρκεια του επόμενου έτους, ωστόσο, η ρωσική βιομηχανία θα συνεχίσει να παλεύει για να προσαρμοστεί σε έναν κόσμο χωρίς εισαγόμενα Δυτικά εξαρτήματα. Εκτός κι αν ανέβουν οι τιμές του πετρελαίου, η κυβέρνηση της Ρωσίας θα αντιμετωπίσει σκληρότερους συμβιβασμούς μεταξύ της συνέχισης των κοινωνικών δαπανών και της ανοχής των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του υψηλού πληθωρισμού. Η οικονομία της Ρωσίας δεν πρόκειται να καταρρεύσει με τρόπο που να αναγκάσει τον τερματισμό της πολεμικής προσπάθειας του Κρεμλίνου. Η χώρα, ωστόσο, αντιμετωπίζει μια απότομη ύφεση, την αργόσυρτη βάσανο των χαμηλότερων βιοτικών επιπέδων, και λίγες ελπίδες για γρήγορη ανάκαμψη.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Chip-War-Worlds-Critical-Technology/dp/1982172002
[2] https://www.foreignaffairs.com/russian-federation/world-putin-wants-fion...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2018-08-13/forgotten-histo...
[4] https://www.foreignaffairs.com/regions/russian-federation
[5] https://www.foreignaffairs.com/regions/united-states
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/slovenia/2022-02-27/kremlins-gas...
[7] https://www.foreignaffairs.com/tags/war-ukraine
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2022-02-28/new-russia...

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/russian-federation/russia-economy-brink-m...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition