Η κάθοδος του Σουδάν στο χάος

Την Κυριακή, 23 Απριλίου, μόλις μια εβδομάδα μετά το ξέσπασμα άγριων μαχών στο Χαρτούμ, την πρωτεύουσα του Σουδάν, οι ειδικές δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών εκκένωσαν το προσωπικό της αμερικανικής πρεσβείας με ελικόπτερα, και άλλοι ξένοι υπήκοοι εγκατέλειψαν την πόλη με βιαστικά οργανωμένες αυτοκινητοπομπές έκτακτης ανάγκης. Καθώς η χαοτική αντιπαράθεση μεταξύ του de facto ηγέτη του Σουδάν, στρατηγού, Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, και του βαριά οπλισμένου αντιπάλου του, στρατηγού Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκάλο, γνωστού ως Χεμεντί, συνεχίζεται, δεν ήταν σαφές πότε θα επέστρεφαν οι διπλωμάτες.

Ζημιές από μάχες στην πρωτεύουσα Χαρτούμ, στο Σουδάν, τον Απρίλιο του 2023. Reuters
--------------------------------------------------

Αυτό που συμβαίνει στο Σουδάν είναι μια μαφιόζικη ανταλλαγή πυροβολισμών και ο κόσμος τρέχει μακριά της. Αυτό είναι ένα λογικό πρώτο αντανακλαστικό σε έναν τρομακτικό πόλεμο που έχει ήδη συμπεριλάβει την χρήση των βαρύτερων όπλων της χώρας στους δρόμους της πρωτεύουσας. Οι κάτοικοι έχουν καταφύγει στα σπίτια τους καθώς επιθετικά ελικόπτερα και μαχητικά αεροσκάφη ουρλιάζουν από πάνω και μάχες μαίνονται στους δρόμους˙ πολλά κτίρια έχουν μετατραπεί σε ερείπια. Η παροχή νερού έχει διακοπεί και το ηλεκτρικό ρεύμα είναι διακοπτόμενο˙ τα νοσοκομεία βρίσκονται σε κρίση. Σε μια πόλη επτά εκατομμυρίων κατοίκων δεν λειτουργούν αρτοποιεία, δεν έρχονται προμήθειες τροφίμων, και δεν υπάρχουν αγορές εδώ και μια εβδομάδα. Το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα διέκοψε τις δραστηριότητές του εκεί μετά τον θάνατο τριών μελών του προσωπικού του. Οι εγκαταστάσεις βοήθειας έχουν λεηλατηθεί.

Αλλά η έξοδος των ξένων από το Σουδάν αντανακλά επίσης μια πιο σκοτεινή πραγματικότητα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Άραβες και Ευρωπαίοι ομόλογοί τους που έσπευσαν να σώσουν τους υπηκόους τους έχουν κάνει μόνο ημιτελείς και καθυστερημένες προσπάθειες [2] για να σταματήσουν τις μάχες και να βοηθήσουν τους Σουδανούς. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σαουδική Αραβία ανάγκασαν τους δυο ισχυρούς άνδρες σε μια 72ωρη παύση των εχθροπραξιών, που ξεκίνησε τα μεσάνυχτα της Δευτέρας, αλλά η εκεχειρία διακόπηκε γρήγορα. Μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ουάσινγκτον και το Ριάντ αποτελούσαν την «τετράδα» των κυβερνήσεων που υποστήριζαν τις διαπραγματεύσεις με τον Μπουρχάν και τον Χεμεντί για την επιστροφή της χώρας στην δημοκρατική διακυβέρνηση μετά το πραξικόπημα του 2021 [3] που πραγματοποίησαν από κοινού. Η αποτυχία της τετράδας να χαλιναγωγήσει τους στρατηγούς τούς οδήγησε στην θανατηφόρα αναμέτρησή τους. Τώρα, μια χώρα που μόλις πριν από λίγα χρόνια φαινόταν στα πρόθυρα μιας πολυαναμενόμενης δημοκρατικής μετάβασης βρίσκεται αντ' αυτού σε έναν ολέθριο εμφύλιο πόλεμο.

Μαζί με τα Δυτικά έθνη, οι Άραβες και οι Αφρικανοί γείτονες του Σουδάν, καθώς και η Κίνα και η Ρωσία συμφωνούν ότι η σύγκρουση αποτελεί μια καταστροφή. Η αποτυχία να σταματήσει αποτελεί ένα εξουθενωτικό κατηγορητήριο για την πολυμερή τάξη, και ιδιαίτερα για την τετράδα που υποτίθεται ότι κατεύθυνε τις διαπραγματεύσεις. Αν η κάθοδος του Σουδάν σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο δεν σταματήσει σύντομα, η αρχή που διέπει τις διεθνείς εκκενώσεις -ο καθένας για τον εαυτό του- θα είναι η τάξη πραγμάτων.

ΤΟ ΒΑΘΥ ΚΡΑΤΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΜΙΣΘΩΜΕΝΩΝ ΟΠΛΩΝ

Ως ηγέτες αντίπαλων σουδανικών φατριών, ο Μπουρχάν και ο Χεμεντί μπορούν ίσως να κατανοηθούν καλύτερα ως αφεντικά κλεπτοκρατικών καρτέλ. Ο Μπουρχάν, επικεφαλής των Σουδανικών Ενόπλων Δυνάμεων, είναι ο αυτοδιορισμένος πρόεδρος του Συμβουλίου Κυριαρχίας -του οργάνου που έχει λειτουργήσει ως η ανώτατη εκτελεστική εξουσία της χώρας- και παρουσιάζει τον εαυτό του ως αρχηγό του κράτους. Τον Απρίλιο του 2019, πρωτοστάτησε σε μια ομάδα στρατηγών που ανέτρεψαν τον μέντορά τους, τον Ομάρ αλ Μπασίρ, αυταρχικό ηγέτη της χώρας επί 29 χρόνια, εγκαθιδρύοντας στην θέση του μια συμφωνία καταμερισμού της εξουσίας μεταξύ πολιτών και στρατού που υποτίθεται ότι θα οδηγούσε την χώρα προς την δημοκρατία. Ο Χεμεντί ήταν ένας από τους συνωμότες. Όμως τον Οκτώβριο του 2021, με πρόσχημα μια διαφαινόμενη οικονομική κρίση, οι δυο τους ανέτρεψαν την πολιτική διοίκηση του πρωθυπουργού Αμπντάλα Χαμντόκ και πήραν τον πλήρη έλεγχο της χώρας.

Η ηγεσία του Μπουρχάν από τότε δεν ήταν καθόλου εμπνευσμένη. Του λείπει ιδιαίτερα το χάρισμα και η ενέργεια, και οι δημόσιες εμφανίσεις του ήταν ανούσιες. Αλλά η βάση της εξουσίας του περιλαμβάνει σημαντικά στρατιωτικά και εταιρικά συμφέροντα, τα οποία οι Σουδανοί δημοκράτες αρέσκονται να αποκαλούν «βαθύ κράτος». Πρόκειται για έναν ιστό παρεοκρατικών-καπιταλιστικών εταιρειών, από τράπεζες και εταιρείες τηλεπικοινωνιών που ανήκουν σε ισλαμιστές και αξιωματικούς των μυστικών υπηρεσιών μέχρι εταιρείες που ανήκουν στον ίδιο τον στρατό σε τομείς όπως η κατασκευή όπλων, οι κατασκευές, η γεωργία, και οι μεταφορές. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μπουρχάν εξαπέλυσε το πραξικόπημα ακριβώς την στιγμή που ένας βραχίονας της πολιτικής διοίκησης για την καταπολέμηση της διαφθοράς -η Επιτροπή Εξάλειψης της Εξουσιοδότησης, Καταπολέμησης της Διαφθοράς, και Ανάκτησης Κεφαλαίων- ήταν έτοιμη να δημοσιεύσει την έρευνά της για την διαφθορά σε εταιρείες που συνδέονται με τον στρατό. Μια από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να εισβάλει στα γραφεία της επιτροπής και να κατασχέσει τα έγγραφά της.