Η άλλη αντεπίθεση για να σωθεί η Ουκρανία

Καθώς οι Ουκρανοί διακινδυνεύουν την ζωή τους αγωνιζόμενοι για την εθνική τους επιβίωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι ευρωπαϊκές χώρες, και οι σύμμαχοί τους θα πρέπει να προετοιμάσουν μια δική τους αντεπίθεση κατά της ρωσικής επιθετικότητας: ένα μαζικό νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάκαμψης που θα αρχίσει να λειτουργεί από το επόμενο έτος. Αυτή η αντεπίθεση θα είναι μη βίαιη, με επίκεντρο την οικονομική και πολιτική ανασυγκρότηση. Αλλά θα βοηθούσε στην εξασφάλιση μιας διαρκούς ουκρανικής νίκης. Ένα φιλόδοξο πρόγραμμα ανάκαμψης που θα θυμίζει το σχέδιο Μάρσαλ θα στήριζε την Ουκρανία, θα έκανε την Ευρώπη πιο ασφαλή, θα φώτιζε το μέλλον των γύρω περιοχών, και θα αναζωογονούσε το ίδιο το ευρωπαϊκό σχέδιο. Αυτό θα ήταν ένας πραγματικός θρίαμβος έναντι της προσπάθειας της Ρωσίας να βυθίσει την Ευρώπη πίσω σε μια πιο σκοτεινή εποχή.

Κάτοικοι και διασώστες εργάζονται ανάμεσα στα συντρίμμια στο σημείο ενός κτιρίου κατοικιών που επλήγη από ρωσικό πύραυλο, εν μέσω της επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία, στην πόλη Uman, στην περιοχή Cherkasy, στην Ουκρανία, τον Απρίλιο του 2023. Carlos Barria / Reuters
------------------------------------------

Για να αποκτήσει το σχέδιο αυτό αξιοπιστία, οι Δυτικές χώρες θα πρέπει να προετοιμαστούν να χρησιμοποιήσουν τα δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για να χρηματοδοτήσουν την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έχει ήδη εγκρίνει έναν διεθνή μηχανισμό για την αποζημίωση της Ουκρανίας για τις απώλειες, τις ζημιές, και τα πλήγματα που υπέστη κατά την διάρκεια του πολέμου, και ένα τέτοιο σχέδιο μπορεί να δώσει στη Μόσχα μια ακόμη ευκαιρία για να συμμορφωθεί με τις διεθνείς υποχρεώσεις της. Αλλά με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, η κυβέρνηση του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, και όχι οι Δυτικοί φορολογούμενοι, θα πρέπει να επωμιστεί το μεγαλύτερο μέρος του κόστους.

Η στρατιωτική στρατηγική της Ρωσίας είναι να καταστρέψει την Ουκρανία, να την ξεπεράσει σε έναν πόλεμο φθοράς, και να διασφαλίσει ότι μια ελεύθερη και αναπτυσσόμενη Ουκρανία δεν θα επισκιάσει το όλο και πιο απομονωμένο και διεφθαρμένο δικτατορικό καθεστώς του Πούτιν. Τον Φεβρουάριο, ο ιστορικός, Stephen Kotkin, δήλωσε στην The New Yorker ότι οι Ουκρανοί δεν έχουν ακόμη κερδίσει επειδή «χρειάζονται το σπίτι τους και οι Ρώσοι το καταστρέφουν», συνεχίζοντας να περιγράφει την στρατηγική του Πούτιν ως «"Δεν μπορώ να το έχω; Κανείς δεν μπορεί να το έχει!"»

Οι φίλοι της Ουκρανίας δεν αντιμετώπισαν την στρατηγική της Ρωσίας για ερείπωση. Η Ουκρανία έχασε το 29% του ΑΕΠ της το 2022. Περισσότεροι από 13 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν εκτοπιστεί. Ο ιδιωτικός τομέας της χώρας έχει υποστεί ριζική ζημιά, και ο πληθωρισμός τρέχει στο 27%.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι χώρες της ΕΕ έχουν παράσχει περίπου 3 δισεκατομμύρια δολάρια το μήνα (100 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα) για να διατηρήσουν την λειτουργία της κυβέρνησης της Ουκρανίας, καθώς δεν μπορεί να αντέξει περισσότερο χρέος. Αλλά η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι η Ουκρανία θα χρειαστεί περίπου άλλα 14 δισεκατομμύρια δολάρια σε επιχορηγήσεις μόνο φέτος για να καλύψει τις πιο επείγουσες ανάγκες ανασυγκρότησης. Για τα επόμενα δέκα χρόνια, όπως υπολογίζει η Παγκόσμια Τράπεζα, η ανάκαμψη και η ανοικοδόμηση της Ουκρανίας θα κοστίσει περισσότερα από 400 δισεκατομμύρια δολάρια. Και κανένας από αυτούς τους αριθμούς δεν περιλαμβάνει το κόστος της ανοικοδόμησης στα ουκρανικά εδάφη που κατέχει σήμερα η Ρωσία. Παρόλο που ένα μεγάλο μέρος της βοήθειας θα μπορούσε τελικά να προέλθει από ιδιώτες επενδυτές, τα ιδιωτικά χρήματα θα ακολουθήσουν ή θα εξασφαλιστούν μόνο από πολύ μεγάλες επιχορηγήσεις δημόσιων πόρων. Πολλές ανάγκες, από την ανοικοδόμηση των υποδομών έως την εκκαθάριση των εκρηκτικών υλών, δεν θα αντιμετωπιστούν καθόλου από ιδιωτικές επενδύσεις.

Η Ρωσία θα πρέπει να αναλάβει το μεγαλύτερο μέρος του κόστους αυτού. Πρόκειται για μια περίσταση μοναδική στην ιστορία που, καθώς εξαπέλυσε την μεγαλύτερη διεθνή εισβολή από το 1942, ο επιτιθέμενος άφησε τα μέσα για την αποζημίωση των θυμάτων του στην δικαιοδοσία των νομοταγών κρατών. Αυτά τα τώρα παγωμένα ρωσικά κρατικά χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία ανέρχονται πιθανώς σε περίπου 300 δισεκατομμύρια δολάρια. Τα περισσότερα από τα κεφάλαια διατηρούνται σε ευρώ, με το μεγαλύτερο μέρος αυτών των συμμετοχών της ΕΕ να συγκεντρώνεται στο γραφείο συμψηφισμού Euroclear του Βελγίου. Αλλά σημαντικά ρωσικά χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία έχουν επίσης δεσμευτεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο (συμπεριλαμβανομένων των Νήσων Κέιμαν), την Ελβετία, και αρκετές άλλες χώρες.

Δεν είναι σωστό ή πρακτικό να περιμένουμε από τους Δυτικούς φορολογούμενους να πληρώσουν το κόστος της ανοικοδόμησης αντί της Ρωσίας. Το σημερινό Κογκρέσο των ΗΠΑ είναι απίθανο να είναι τόσο γενναιόδωρο όσο το προηγούμενο στην έγκριση συμπληρωματικών πιστώσεων για εξωτερική οικονομική βοήθεια προς την Ουκρανία. Η μεταβίβαση των παγωμένων ρωσικών αποθεμάτων στην Ουκρανία θα ήταν ηθικά σωστή, στρατηγικά σοφή, και πολιτικά σκόπιμη.

«ΜΕΤΑ ΤΗ ΝΙΚΗ»

Οι Ουκρανοί ελπίζουν ότι το μέλλον τους θα είναι πολύ διαφορετικό από το παρελθόν τους. Όταν κοιτάζουν μπροστά σε αυτό που έρχεται «μετά τη νίκη», όπως τους αρέσει να το λένε, θέλουν πολιτικές μεταρρυθμίσεις καθώς και οικονομική πρόοδο. Θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα πρόγραμμα ανάκαμψης που θα χρηματοδοτείται εν μέρει από τα παγωμένα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας για να τους βοηθήσει να φτάσουν εκεί.

Το Σχέδιο Μάρσαλ έμεινε στην ιστορία ως ένα τεράστιο αμερικανικό πρόγραμμα που βοήθησε την Δυτική Ευρώπη να ανακάμψει μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Όμως ήρθε μετά από μια μεγάλη πολυεθνική ανθρωπιστική προσπάθεια έκτακτης ανάγκης, υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, η οποία τροφοδότησε και φιλοξένησε εκατομμύρια πεινασμένους και εκτοπισμένους ανθρώπους στην Ευρώπη και την Ανατολική Ασία, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας. Για να εξασφαλίσει τη νίκη της ελευθερίας και να δώσει στους Ευρωπαίους ηγέτες ζωτικό ρόλο στην διαμόρφωση του μέλλοντός τους, το Σχέδιο Μάρσαλ συνέδεσε την αμερικανική βοήθεια, που δαπανήθηκε κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες για αγαθά προς παράδοση στην Ευρώπη, με τα ευρωπαϊκά σχέδια για πολιτική και οικονομική ανάκαμψη, μεταρρύθμιση, και συνεργασία.

Καθώς οι πύραυλοι πετούν και τα άρματα μάχης κυλούν, είναι φυσικό να δίνουμε λιγότερη προσοχή στην ανασυγκρότηση και την αποκατάσταση. Αλλά το πραγματικό κέντρο βάρους σε αυτόν τον πόλεμο είναι η οικονομική αντοχή και οι προοπτικές της Ουκρανίας, μαζί με την κλίμακα και την διάρκεια της εξωτερικής υποστήριξης. Στο εσωτερικό της Ουκρανίας, οι ανάγκες είναι επείγουσες. Θα χρειαστεί ακόμη χρόνος για να στηθεί ένα μαζικό πρόγραμμα, με μεγάλο ρόλο για τους Ευρωπαίους και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το σχέδιο Μάρσαλ χρειάστηκε έναν χρόνο για να μετατραπεί από λέξεις σε μια ομιλία σε επιχειρήσεις επί του πεδίου. Ανεξάρτητα από το αν οι μάχες έχουν σταματήσει, ένα νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάκαμψης, με επίκεντρο την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, θα πρέπει να έχει τεθεί σε εφαρμογή μέχρι το 2024.

ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΣΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΡΑ

Η δικτατορία της Ρωσίας σχεδίαζε το πρόγραμμα της αυτοκρατορικής κατάκτησης ακόμη και όταν αποθήκευε τεράστια πλεονάσματα συναλλάγματος σε τράπεζες χωρών που τώρα συσπειρώνονται για να βοηθήσουν στην υπεράσπιση της Ουκρανίας. Μετά την εισβολή της Ρωσίας τον Φεβρουάριο του 2022, οι χώρες αυτές πάγωσαν ή δέσμευσαν αμέσως τα περιουσιακά αυτά στοιχεία στην φάση των κυρώσεων που προσπαθούσαν να πείσουν τη Μόσχα να εγκαταλείψει τον επιθετικό της πόλεμο.

Εκείνη η φάση έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της. Δεν υπάρχει κανένα σενάριο στο οποίο η Ρωσία να πάρει πίσω τα χρήματά της, ενώ τα θύματά της θα μείνουν χωρίς αποζημίωση. Οι χώρες που δεσμεύουν τα περιουσιακά στοιχεία θα μπορούσαν να αναβάλουν το πρόβλημα αυτό για μήνες ή χρόνια, καθώς η οικονομία της Ουκρανίας πεθαίνει. Αλλά μια τέτοια καθυστέρηση μόνο θα ενθάρρυνε την Ρωσία να συνεχίσει τον πόλεμό της τής ερείπωσης και να δοκιμάσει την αντοχή της Ουκρανίας.

Είναι καιρός να περάσουμε από τις κυρώσεις στα κρατικά αντίμετρα. Στην πραγματεία του [2] σχετικά με την ευθύνη του κράτους για παράνομες πράξεις, ο ακαδημαϊκός του διεθνούς δικαίου, James Crawford, περιέγραψε την επιβολή κυρώσεων ως «"μη φιλική" αλλά όχι παράνομη πράξη». Αντίθετα, έγραψε, ένα αντίμετρο «μπορεί να οριστεί ως πράξη μη συμμόρφωσης ενός κράτους με μια διεθνή υποχρέωση που οφείλει έναντι ενός άλλου κράτους ως απάντηση σε μια προηγούμενη παραβίαση του διεθνούς δικαίου από το εν λόγω άλλο κράτος ... . [Τα αντίμετρα] λαμβάνονται από κράτη που ενεργούν μόνα τους (ή μαζί με άλλα ομοϊδεατικά κράτη) για να επιδιώξουν την προστασία ή την εκπλήρωση διεθνών νομικών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Τα μέτρα λαμβάνονται ως συνέπεια της άποψης του αντιδρώντος κράτους ότι το κράτος-στόχος έχει διαπράξει μια διεθνώς παράνομη πράξη».

Με άλλα λόγια, οι ληστές τραπεζών δεν θα πρέπει να περιμένουν από τις τράπεζες να τιμούν τις δικές τους ασφαλείς θυρίδες. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση, οι τράπεζες είναι εθνικές κυβερνήσεις με δικαιοδοσία επί κρατικών λογαριασμών που κανονικά θα σέβονταν. Τα αντίμετρα είναι κρατικές πράξεις που αναστέλλουν αυτόν τον συνήθη σεβασμό, και όπως επισημαίνεται σε μια έκθεση [3] που δημοσιεύθηκε από το New Lines Institute for Strategy and Policy με συν-συγγραφέα έναν από εμάς (Zelikow), έχουν αναγνωριστεί εδώ και καιρό ως εξωδικαστικά μέσα αυτοβοήθειας στο διεθνές σύστημα. Εφόσον τα αντίμετρα είναι αναλογικά προς τις αδικίες, δεν απαιτούν δικαστικές ή διαιτητικές διαδικασίες για την εφαρμογή της αποζημίωσης.

Η Ρωσία έχει ήδη αρχίσει να χρησιμοποιεί κρατικά αντίμετρα, αλλά κατά της ιδιωτικής περιουσίας και κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Τον Απρίλιο του 2023, μέσω προεδρικού διατάγματος [4], η Ρωσία άρχισε να παίρνει πιο ανοιχτά τον έλεγχο των ξένων εταιρειών και των ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων επί των οποίων έχει δικαιοδοσία. Αυτό το διάταγμα, που εφαρμόστηκε πρώτα σε εταιρείες από την Φινλανδία και την Γερμανία, εξουσιοδοτεί την ρωσική κυβέρνηση να αρπάξει όλη την ιδιωτική περιουσία που ανήκει σε εταιρείες από χώρες που ορίζονται ως «μη φιλικές» επειδή εντάχθηκαν στο πάγωμα περιουσιακών στοιχείων, όπως έκαναν όλα τα κράτη της ΕΕ. Η Ρωσία έχει δικαιολογήσει αυτήν την πολιτική [5] με την γλώσσα των κρατικών αντιμέτρων, υποστηρίζοντας ότι αποτελεί «απάντηση στις επιθετικές ενέργειες μη φιλικών χωρών», όπως το έθεσε ένας εκπρόσωπος του Κρεμλίνου.

Όσοι αντιτίθενται στην επιθετικότητα της Ρωσίας θα πρέπει να προχωρήσουν σε δικά τους νόμιμα κρατικά αντίμετρα, αναστέλλοντας τις συνήθεις υποχρεώσεις τους έναντι των ρωσικών κρατικών λογαριασμών. Σε αντίθεση με την Ρωσία, οι κυβερνήσεις των G7 και άλλοι ομοϊδεάτες εταίροι δεν θα κυνηγούσαν την ιδιωτική περιουσία, εκτός εάν οι ιδιοκτήτες της ήταν υποκατάστατα του ρωσικού κράτους ή εάν ένα δικαστήριο είχε βρει την βάση για αστική ή ποινική κατάσχεση. Αλλά τα κράτη αυτά θα μετέφεραν ρωσικά κρατικά περιουσιακά στοιχεία σε καταπιστευματικούς λογαριασμούς όχι για τον δικό τους πλουτισμό αλλά προς όφελος των θυμάτων της Μόσχας.

Τα εν λόγω αντίμετρα δεν θα είναι υποχρεωτικά. Όπως είναι τυπικό, ο χειρισμός τους θα γινόταν εκτός του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και των διαδικασιών του Κεφαλαίου 7 του ΟΗΕ, που χρησιμοποιούνται για εντολές (mandates) και την διατήρηση της ειρήνης. Αλλά επειδή ο ΟΗΕ διαπίστωσε ότι η Ρωσία παραβίασε σοβαρά τους κανόνες του διεθνούς δικαίου και ότι η παραβίαση αυτή αποτελεί ζήτημα κοινού διεθνούς ενδιαφέροντος, έδωσε στα κράτη-μέλη το δικαίωμα να ενεργήσουν. Και καθόρισε ότι η Ρωσία έχει την υποχρέωση να αποζημιώσει τα κράτη που έχουν υποστεί ζημία από την επιθετικότητά της.

Στα κοινοβουλευτικά συστήματα, τα κρατικά αντίμετρα μπορούν συνήθως να ληφθούν μέσω αποφάσεων του υπουργικού συμβουλίου ή της νομοθεσίας. Στα προεδρικά συστήματα, οι εκτελεστικές εξουσίες έκτακτης ανάγκης είναι πιθανό να αρκούν. Η ισχύουσα αμερικανική νομοθεσία δίνει ήδη στον πρόεδρο των ΗΠΑ την εξουσία να διατάξει τέτοιες μεταφορές σε καταπιστευματικούς λογαριασμούς, όπως έκανε ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν με τα κρατικά κεφάλαια του Ιράν το 1981 και ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους το 1992 με τα κρατικά κεφάλαια του Ιράκ. Τέτοια μέτρα δεν προσκρούουν στο δόγμα της κυριαρχικής ασυλίας, το οποίο αναπτύχθηκε για να προστατεύει τα ξένα κράτη από την εκδίκαση υποθέσεων στα δικαστήρια άλλων κρατών. Μια κρατική πράξη, που στρέφεται κατά των λογαριασμών ενός άλλου κράτους, είναι διαφορετική. Τέτοιες πράξεις αποτελούν διεθνείς πολιτικές επιλογές που συνήθως δεν ελέγχονται από τα δικαστήρια.

Μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990, τα κράτη υιοθέτησαν αντίμετρα μετά την αποτυχία των κυρώσεων. Η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, και οι Ηνωμένες Πολιτείες πρωτοστάτησαν στη μεταφορά δεσμευμένων κρατικών κεφαλαίων του Ιράκ σε διεθνή καταπιστευματικό λογαριασμό για την παροχή αποζημίωσης χωρίς την εθελοντική συγκατάθεση του Ιράκ. Παρομοίως, η Ρωσία θα μπορούσε να οδηγηθεί να πράξει το καθήκον της και να αποζημιώσει τα θύματά της, είτε εκούσια είτε ακούσια. Τα δικαιώματα του επιτιθέμενου δεν υπερισχύουν των δικαιωμάτων των θυμάτων του.

Υπό κανονικές συνθήκες, η Ρωσία θα μπορούσε να ζητήσει αποζημίωση για τέτοιες μεταβιβάσεις. Όμως, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, η Ρωσία δεν δικαιούται αποζημίωση αν τα αντίμετρα είναι αναλογικά και προκαλούνται από την σοβαρή παραβίαση των επιτακτικών κανόνων του διεθνούς δικαίου από την Ρωσία -μια παραβίαση που έχει ήδη επιβεβαιωθεί τόσο από το Διεθνές Δικαστήριο όσο και από τα Ηνωμένα Έθνη. Και επειδή τα αντίμετρα θα μεταβιβάσουν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία σε καταπιστευματικό λογαριασμό προς όφελος των θυμάτων της και όχι για δημόσια χρήση του ίδιου του κράτους που τα μεταβιβάζει, τυχόν ρωσικές αξιώσεις θα μπορούσαν να αντιπαραβληθούν με τα δικαιώματα όσων υπέστησαν ζημιές από την επιθετικότητα της Μόσχας.

Η Ουκρανία και άλλες χώρες έχουν ήδη αρχίσει να δημιουργούν ένα μητρώο ζημιών για να αναλάβουν την επίπονη διαδικασία καταγραφής των ουκρανικών απωλειών για την προετοιμασία μιας διεθνούς διαδικασίας διεκδίκησης -για παράδειγμα, μέσω μιας διεθνούς επιτροπής που θα μπορούσε να επιδικάζει [συγκεκριμένα ποσά ως αποζημιώσεις]. Όμως, μια μακρά, χρονοβόρα διαδικασία διεκδίκησης δεν μπορεί από μόνη της να αντιμετωπίσει γρήγορα την ευρεία αναστάτωση της οικονομίας και της κοινωνίας της Ουκρανίας. Μέσω των αντιμέτρων, οι χώρες που έχουν παγώσει ρωσικά περιουσιακά στοιχεία μπορούν να διαμορφώσουν με ευελιξία μαζικά προγράμματα ανασυγκρότησης και ανάκαμψης, χρηματοδοτώντας παράλληλα μια διαδικασία αποζημίωσης άλλων ζημιωθέντων κρατών και διεκδικητών.

Ορισμένες κυβερνήσεις ίσως να προτιμούν να περιμένουν να επιδιώξουν αντίμετρα έως ότου βελτιωθούν οι προοπτικές για μια διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων. Όμως, η διαδικασία έναρξης των αντιμέτρων θα μπορούσε από μόνη της να βελτιώσει τις προοπτικές των διαπραγματεύσεων. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, οι συμμετέχουσες χώρες θα μπορούσαν να γνωστοποιήσουν από κοινού στην Ρωσία την απόφασή τους να λάβουν αντίμετρα και να προσφερθούν να διαπραγματευτούν με την Ρωσία καθώς τα προετοιμάζουν. Το G-7 θα μπορούσε να δώσει αυτήν την ειδοποίηση τις επόμενες εβδομάδες και να μετρήσει την ετοιμότητα της Ρωσίας να διαπραγματευτεί -χωρίς όμως να διευκολύνει την στρατιωτική στρατηγική της Ρωσίας για καθυστέρηση και περαιτέρω καταστροφή.

Ακόμη και μετά τις μεταφορές σε ενεργά διαχειριζόμενους λογαριασμούς μεσεγγύησης, η εκτέλεση μεγάλων δημοσιονομικών δεσμεύσεων σε έργα και αιτούντες θα πάρει χρόνο. Οι χώρες ίσως να προτιμήσουν να ξεκινήσουν διανέμοντας μόνο τα έσοδα από αυτούς τους λογαριασμούς. Ωστόσο, οι διαχειριστές των καταπιστευματικών λογαριασμών πρέπει να αναλάβουν τον έλεγχο των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων προκειμένου να διαχειριστούν και να μεταφέρουν τα έσοδα από τα εν λόγω περιουσιακά στοιχεία. Μέχρι το 2024, η Ουκρανία θα βρίσκεται σε πόλεμο για δέκα χρόνια, εκ των οποίων τα δύο τελευταία έχουν διευρύνει δραματικά τον πόνο και την αναστάτωση. Η περαιτέρω καθυστέρηση της δικαιοσύνης θα μετατραπεί σε άρνηση δικαιοσύνης.

ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΟΛΑΡΙΟ;

Ορισμένοι ανησυχούν ότι η μεταφορά ρωσικών περιουσιακών στοιχείων θα ήταν τόσο πρωτοποριακή που θα μπορούσε να τρομάξει τις χώρες από το να κατέχουν μεγάλα συναλλαγματικά αποθέματα από χώρες που εφαρμόζουν αντίμετρα. Δεδομένου ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίζουν τόσο μεγάλα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών και είναι αξιόπιστος και σχετικά προβλέψιμος οφειλέτης, και δεδομένου ότι οι περισσότερες διεθνείς συναλλαγές διακανονίζονται σε δολάρια, τα ομόλογα του Δημοσίου και άλλα περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια είναι τα πιο διαθέσιμα και ρευστά συναλλαγματικά αποθέματα που μπορούν να κατέχουν άλλες χώρες. Έτσι, παρόλο που τα περισσότερα από τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας είναι σε ευρώ, ορισμένοι αναλυτές ανησυχούν ότι η μεταφορά τους θα μπορούσε να απειλήσει το καθεστώς του δολαρίου στην διεθνή χρηματοδότηση. Το επιχείρημα αυτό εύλογα βρίσκει απήχηση σε ορισμένους τραπεζίτες, οι οποίοι ενοχλούνται από τέτοιες πολιτικές παρεμβάσεις και έχουν συνηθίσει να θεωρούν τους κρατικούς λογαριασμούς ως ιερούς, παρόλο που γνωρίζουν ότι οι λογαριασμοί των απλών παρανόμων δύσκολα είναι ανέγγιχτοι.

Ορισμένες μακροπρόθεσμες ανησυχίες σχετικά με τον ρόλο του δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία είναι βάσιμες, αλλά μια μεταφορά των ήδη παγωμένων αποθεμάτων της Ρωσίας δεν θα προσέθετε πολλά σε αυτές τις ανησυχίες. Κατ' αρχάς, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ενεργούσαν σε συνεννόηση με τους εκδότες άλλων σημαντικών αποθεματικών νομισμάτων, όπως το ευρώ, το γεν, και η στερλίνα. Επίσης, αν μια χώρα όπως η Βραζιλία αλλάξει τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα από δολάρια σε ρενμίνμπι, οι Κινέζοι στην άλλη άκρη αυτής της συναλλαγής θα πρέπει στην συνέχεια να σταθμεύσουν κάπου αυτά τα δολάρια, πιθανώς επανεπενδύοντας σε άλλα περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια, δεδομένου ότι η Κίνα έχει πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η μετακίνηση δολαρίων σε χρυσό έχει τα όριά της, αφού οι χώρες πρέπει να τον μετατρέψουν σε νόμισμα για να αγοράσουν αγαθά. Το κινεζικό ρενμίνμπι ενέχει τους δικούς του κινδύνους, συμπεριλαμβανομένης της αδιαφανούς και απρόβλεπτης διακυβέρνησης της Κίνας και της έλλειψης ανεξάρτητου κράτους δικαίου.

Υπάρχουν και άλλοι λόγοι για να αμφιβάλλουμε ότι τα κρατικά αντίμετρα κατά της Ρωσίας θα απειλούσαν το δολάριο. Σε μια πρώιμη προειδοποίηση των προθέσεών της, η Ρωσία επαναξιολόγησε τον πολιτικό κίνδυνο των δολαριακών της τοποθετήσεων το 2018, προφανώς τοποθετώντας [6] περισσότερα από 80 δισεκατομμύρια δολάρια σε χρυσό, μη δολαριακά νομίσματα, και υπεράκτιους λογαριασμούς δολαρίων, όπως εκείνοι στο κέντρο εκκαθάρισης Euroclear του Βελγίου και στα βρετανικά νησιά Κέιμαν. Αλλά η κίνηση αυτή δεν είχε καμία διακριτή επίδραση στην αξία του δολαρίου, η οποία αυξήθηκε κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου.

Επιπλέον, το πάγωμα των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων από τις Δυτικές χώρες τον Φεβρουάριο του 2022 έχει ήδη προκαλέσει σοκ στις χώρες που έχουν λόγους να ανησυχούν για τα διαθέσιμά τους σε δολάρια. Ο αυξημένος πολιτικός κίνδυνος έχει πλέον σε μεγάλο βαθμό αποτιμηθεί στην κατανομή των περιουσιακών στοιχείων των τραπεζών σε όλο τον κόσμο. Η Βραζιλία και η Κίνα, μεταξύ άλλων χωρών, έχουν προσπαθήσει να μετακινήσουν την εμπορική τους χρηματοδότηση από τα δολάρια. Αλλά αυτή η μετατόπιση είχε μικρή επίδραση στην αξία του δολαρίου, το οποίο εξακολουθεί να συμμετέχει σε σχεδόν το 90% των παγκόσμιων συναλλαγών συναλλάγματος.

Σύμφωνα με τον Colin Weiss, ειδικό στα διεθνή χρηματοοικονομικά στο Federal Reserve Board of Governors, στα τέλη του 2022, «σχεδόν τα τρία τέταρτα των περιουσιακών στοιχείων των ΗΠΑ που κατείχαν ξένες κυβερνήσεις [βρίσκονταν] στα χέρια συμμάχων». Ως αποτέλεσμα, αν πολλές αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες (συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων πετρελαιοεξαγωγικών χωρών) σταματήσουν να χρησιμοποιούν το δολάριο και στραφούν στο ρενμίνμπι, το καθαρό αποτέλεσμα θα ήταν μέτριο.

Η Κίνα πωλεί ήδη δολάρια για να μην υποτιμηθεί πολύ το νόμισμά της. Αντιμέτωπη με μια τέτοια μετατόπιση των αποθεμάτων της, η Κίνα μπορεί να σταματήσει να πουλάει δολάρια και να αρχίσει να πουλάει το δικό της νόμισμα για να μην ανατιμηθεί πάρα πολύ. Η ίδια η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ πουλάει σε μεγάλη κλίμακα δολαριακούς τίτλους, καθώς αποσύρει το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων που είναι γνωστό ως ποσοτική χαλάρωση (quantitative easing). Θα μπορούσε, αν χρειαστεί, να θέσει αυτές τις πολιτικές σε αντίστροφη πορεία και να σφίξει την ανησυχητική χαλαρότητα.

ΜΙΑ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΠΙΔΟΞΟΥΣ ΕΠΙΤΙΘΕΜΕΝΟΥΣ

Η Ρωσία ίσως να προβεί σε αντίποινα κατά των κρατικών αντιμέτρων. Αλλά σε κάποιο βαθμό το έχει ήδη κάνει, κατάσχοντας παράνομα ιδιωτική περιουσία ξένης ιδιοκτησίας. Οποιαδήποτε περαιτέρω προσπάθεια εθνικοποίησης θα ολοκλήρωνε το επώδυνο οικονομικό διαζύγιο από την Ευρώπη, την Βόρεια Αμερική, και την Ιαπωνία που η Ρωσία έθεσε σε κίνηση όταν επέκτεινε την εισβολή της στην Ουκρανία το 2022.

Η Ρωσία δεν έχει καλή άμυνα για να αποφύγει την αποζημίωση εκείνων των οποίων την περιουσία έχει απαλλοτριώσει. Η Φινλανδία και η Γερμανία δεν έχουν εισβάλει σε κανέναν. Ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες των επενδυτικών συμφωνιών, τα διαιτητικά δικαστήρια ίσως να αρχίσουν να εκδίδουν αποφάσεις κατά της Ρωσίας. Αν η Ρωσία δεν αποζημιώσει τα θύματά της, οι αξιώσεις τους ίσως να προστεθούν σε άλλες που απορρέουν από τον πόλεμο και οι οποίες θα μπορούσαν να εξεταστούν από μια διαδικασία διεκδίκησης που χρηματοδοτείται με μεταβιβαζόμενα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Οι αξιώσεις απαλλοτρίωσης θα μπορούσαν επίσης να οδηγήσουν σε δικαστικές αποφάσεις με στόχο την ακόμα μη παγωμένη ρωσική περιουσία.

Εκτός από τα ρωσικά αντίποινα, ορισμένες χώρες ίσως να φοβούνται το προηγούμενο που θα δημιουργούσαν με τη μεταβίβαση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, ανησυχώντας ότι άλλες θιγόμενες χώρες θα μπορούσαν να εθνικοποιήσουν ξένη περιουσία ως κρατικό αντίμετρο για να κερδίσουν αποζημιώσεις για αδικίες του παρελθόντος. Ωστόσο, αυτό είναι ένα παλιό ζήτημα. Εδώ και γενιές, τα κράτη εθνικοποιούν ξένες περιουσίες που θεωρούν ότι αποκτήθηκαν άδικα ή ότι αποτελούν κληρονομιά του ιμπεριαλισμού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι διαπραγματεύσεις μετά από τέτοιες κατασχέσεις οδήγησαν τελικά σε αποζημιώσεις. Σε άλλες πάλι όχι. Λίγοι από αυτούς που μελετούν το τι συμβαίνει σε χώρες όπως η Βενεζουέλα που διενεργεί εθνικοποιήσεις χωρίς αποζημίωση θα θελήσουν να μιμηθούν αυτά τα παραδείγματα. Οι κυβερνήσεις καλωσορίζουν ή ανέχονται τους ξένους επενδυτές επειδή πιστεύουν ότι αυτό είναι προς το συμφέρον τους. Είναι απίθανο να γυρίσουν την πλάτη σε αυτές τις επενδύσεις, θυσιάζοντας την δική τους ευημερία απλώς και μόνο επειδή ορισμένες χώρες κατέσχεσαν και μεταβίβασαν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για να αποζημιώσουν τα θύματα του ουκρανικού πολέμου. Όσον αφορά τα πιο ρευστά χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία, τα ξένα κράτη έχουν συνήθως δικαιοδοσία μόνο επί των χρηματοοικονομικών στοιχείων των δικών τους νομισμάτων. Δεν έχουν δικαιοδοσία επί λογαριασμών που τηρούνται σε δολάρια, ευρώ, γεν, ή στερλίνες.

Η μεταβίβαση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων δεν θα αποτελούσε επικίνδυνο προηγούμενο, αλλά μια ισχυρή προειδοποίηση προς άλλες χώρες που ίσως να σκέφτονται επιθετικούς πολέμους. Θα ήταν μια υπενθύμιση του πόσο δαπανηρή μπορεί να είναι η επίθεση κατά των παγκόσμιων κανόνων σε έναν κόσμο που εξακολουθεί να είναι τόσο βαθιά διασυνδεδεμένος.

Ένα νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάκαμψης με επίκεντρο την Ουκρανία και χρηματοδοτημένο από ρωσικά κεφάλαια δεν είναι μόνο το κλειδί για να κερδηθεί η ειρήνη˙ είναι το κλειδί για να κερδηθεί ο πόλεμος και να αντιμετωπιστεί η στρατηγική φθοράς και ερείπωσης από τη Μόσχα. Η Ρωσία άφησε τα μέσα για την διατήρηση ενός τέτοιου προγράμματος στα χέρια των ελεύθερων χωρών. Θα πρέπει κυριολεκτικά να κεφαλαιοποιήσουν αυτό το λάθος.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/America-World-History-Diplomacy-Foreign-ebook/dp/...
[2] https://www.cambridge.org/core/books/state-responsibility/EE846D9378B83A...
[3] https://newlinesinstitute.org/ukraine/multilateral-framework-for-transfe...
[4] https://www.noerr.com/en/insights/putin-allows-seizure-of-russian-assets...
[5] https://www.reuters.com/business/energy/fortum-says-investigating-news-r...
[6] https://www.cfr.org/blog/did-russia-really-dump-its-us-debt

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά : https://www.foreignaffairs.com/ukraine/other-counteroffensive-save-ukraine

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition