Μην δίνετε το ελεύθερο στην Πολωνία

Όταν ο Τζο Μπάιντεν έκανε προεκλογική εκστρατεία για την προεδρία, αναφέρθηκε στην δημοκρατική οπισθοδρόμηση που είχε λάβει χώρα στην Ανατολική Ευρώπη επί των ημερών του προκατόχου του. «Βλέπετε τι συνέβη παντού, από την Λευκορωσία μέχρι την Πολωνία και την Ουγγαρία, και την άνοδο των ολοκληρωτικών καθεστώτων στον κόσμο», είπε σε μια προεκλογική εκδήλωση τον Οκτώβριο του 2020. Ο Μπάιντεν έβαζε την Πολωνία στο ίδιο τσουβάλι με χώρες όπου η δημοκρατία βρισκόταν σε μηχανική υποστήριξη, αν όχι ήδη νεκρή. Τα σχόλια του Μπάιντεν παρέπεμπαν στο γεγονός ότι το «Νόμος και Δικαιοσύνη», το δεξιό λαϊκιστικό κόμμα που κυβερνά την Πολωνία από το 2015, υπονομεύει σταθερά την δικαστική ανεξαρτησία, την ελευθερία του Τύπου, και τον πλουραλισμό των πολιτών. Εκείνο το καλοκαίρι, ο πρόεδρος, Andrzej Duda, κέρδισε την επανεκλογή του υποσχόμενος «ζώνες ελεύθερες από ΛΟΑΤΚΙ» και έναν πόλεμο κατά της «ιδεολογίας των φύλων». Δύο ημέρες μετά τις δηλώσεις του Μπάιντεν, το Ανώτατο Δικαστήριο της Πολωνίας θέσπισε σχεδόν πλήρη απαγόρευση των αμβλώσεων.

Άνθρωποι διαδηλώνουν στην Βαρσοβία, τον Ιούνιο του 2023. Kacper Pempel / Reuters
-------------------------------------------

Το 2021, όταν ο πρόεδρος της Λευκορωσίας, Αλεξάντερ Λουκασένκο, άρχισε να μεταφέρει με λεωφορεία Αφγανούς και Ιρακινούς πρόσφυγες στα πολωνο-λευκορωσικά σύνορα, ο Ντούντα παρομοίασε τις κινήσεις με «υβριδικό πόλεμο». Η πολωνική κυβέρνηση έβαλε τους φρουρούς της να απωθήσουν τους μετανάστες με κανόνια νερού, απαγόρευσε την πρόσβαση των μέσων ενημέρωσης στην περιοχή, και δαπάνησε πάνω από 407 εκατομμύρια δολάρια για την κατασκευή ενός ατσάλινου τείχους μήκους 115 μιλίων στα σύνορά της με την Λευκορωσία.

Και όμως, τον Μάρτιο του 2022, όταν ο Μπάιντεν ταξίδεψε στην Πολωνία για να συγκεντρώσει υποστήριξη για τον πόλεμο στην Ουκρανία, επαίνεσε την χώρα ως ηγέτη στον παγκόσμιο αγώνα για την δημοκρατία. «Οι δημοκρατίες του κόσμου αναζωογονούνται», είπε ο Μπάιντεν, στεκόμενος μπροστά από το Βασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας, το οποίο ο Μπάιντεν περιέγραψε ότι έχει «ιερή θέση στην ιστορία όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και στην ατέρμονη αναζήτηση της ανθρωπότητας για ελευθερία». Η ομιλία του Μπάιντεν το 2022 στην Βαρσοβία ήταν, τουλάχιστον, μια εκπληκτική αντιστροφή από την ρητορική του στην προεκλογική του εκστρατεία.

Τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους, ο Μπάιντεν επέστρεψε και πάλι στο Βασιλικό Κάστρο, επαινώντας την χώρα που τον υποδέχθηκε για το γεγονός ότι είναι ένας από τους «μεγάλους συμμάχους» των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά παρόλο που ο Μπάιντεν μίλησε για την δημοκρατία και την Πολωνία και στις δύο ομιλίες του στην Βαρσοβία, το 2023 δεν έβαλε ποτέ τις δύο λέξεις στην ίδια πρόταση. Μπορεί η Πολωνία να επέδειξε αλληλεγγύη στον ουκρανικό αγώνα για εδαφική κυριαρχία, αλλά η δημοκρατία ανήκει στους ακτιβιστές στην Λευκορωσία, τη Μολδαβία, και φυσικά την Ουκρανία. Στην πραγματικότητα, η Πολωνία συνέχισε την δημοκρατική της οπισθοδρόμηση, ενώ υποστήριζε τον αγώνα της γείτονός της κατά της Ρωσίας. Ωστόσο, ο Μπάιντεν δεν επικρίνει πλέον τον αυξανόμενο αντιφιλελευθερισμό της Πολωνίας.

Από τον Φεβρουάριο του 2022, όταν ξεκίνησε η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους έκαναν τα στραβά μάτια, καθώς η πολωνική κυβέρνηση συνέχιζε την επίθεσή της κατά της δημοκρατίας, λόγω της μοναδικής στρατηγικής σημασίας της χώρας. Από όλες τις χώρες του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, η Πολωνία έχει τα πιο πολυσύχναστα σύνορα με την Ουκρανία. Η Πολωνία κατέχει κεντρική θέση στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ από το 1999, όταν εντάχθηκε στην συμμαχία. Αλλά η στρατηγική της θέση απέκτησε νέα σημασία το 2022, καθώς, εν μία νυκτί, η Πολωνία έγινε ένας πολύβουος κόμβος διέλευσης για πρόσφυγες, εργαζόμενους σε ανθρωπιστικές οργανώσεις, και στρατιωτικό προσωπικό.

Όμως η στρατηγική θέση της Πολωνίας δεν πρέπει να την απομονώνει από την κριτική. Με τις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου, η πολωνική κυβέρνηση υποδαυλίζει πολιτιστικούς πολέμους που παρουσιάζουν την Ουκρανία ως ιστορικό παράγοντα γενοκτονίας και προωθεί οικονομικές πολιτικές που θα μπορούσαν να εμποδίσουν την ανάκαμψη της Ουκρανίας. Οι Ουκρανοί πρόσφυγες, τους οποίους η Πολωνία υποδέχτηκε ως γνωστόν από τον Φεβρουάριο του 2022, αρχίζουν να αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερη ξενοφοβία σε ολόκληρη την πολωνική κοινωνία -σε μεγάλο βαθμό λόγω της σαρωτικής αντιμεταναστευτικής ρητορικής που το [κόμμα] Νόμος και Δικαιοσύνη έχει καταστήσει το επίκεντρο της προεκλογικής του εκστρατείας.