Ο κόσμος πέραν της Ουκρανίας

Κυκλοφορεί στα κεντρικά περίπτερα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης το τεύχος Αυγούστου – Σεπτεμβρίου 2023 του Foreign Affairs The Hellenic Edition, με κεντρικό θέμα το άρθρο του πρώην υπουργού Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, David Miliband.

Ο Βρετανός πρώην υπουργός, μελετά το χάσμα μεταξύ της Δύσης και των «υπολοίπων» δίνοντας έμφαση στην στάση χωρών όπως η Βραζιλία, η Ινδία, αλλά και κράτη στην Αφρική και στην Ασία με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ο διαχωρισμός μεταξύ δημοκρατικών και αντιφιλελεύθερω χωρών δείχνει να μην λειτουργεί ιδανικά, και μεγάλα προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η μετανάστευση και η καταπολέμηση της φτώχειας βρίσκονται χωρίς στρατηγικές αποτελεσματικής επίλυσής τους. Υπάρχει ανάγκη για μια άλλη, πιο δημιουργική, πολιτική προσέγγιση.

Η Patricia M. Kim του Ινστιτούτου Brookings, αναλύει ιδιαιτέρως τις σχέσεις που έχουν αναπτύξει η Ρωσία με την Κίνα, και σημειώνει την απόσταση που υπάρχει μεταξύ των δηλώσεων των ηγετών τους για «χωρίς όρια» συνεργασία με τα πρακτικά ζητήματα αντιθετικών συμφερόντων της Μόσχας και του Πεκίνου. Παρότι η προσέγγισή τους επηρεάζει τον παγκόσμιο Νότο υπάρχει περιθώριο για την Δύση ώστε να αντικρούσει τα σινο-ρωσικά επιχειρήματα και να ενισχύσει την βασισμένη σε κανόνες διεθνή τάξη.

Παράλληλα, η ομότιμη καθηγήτρια Διεθνούς Ιστορίας στην Οξφόρδη, Margaret MacMillan, αντλεί διδάγματα από την ιστορία του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου για να διατυπώσει την ανησυχητική προοπτική ενός μακρόχρονου πολέμου στην Ουκρανία. Με τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις να μην φαίνονται στον ορίζοντα, και μια ξεκάθαρη νίκη της μιας ή της άλλης πλευράς να είναι εξίσου αόρατη, η Δύση θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η βοήθειά της προς την Ουκρανία πρέπει να συνεχιστεί απρόσκοπτα αλλά και ότι η Ρωσία θα πρέπει –μεταπολεμικά- να επιστρέψει στην διεθνή κοινότητα χωρίς να έχει ταπεινωθεί.

Από την πλευρά του ο Timothy Garton Ash, καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, υπενθυμίζει το ιμπεριαλιστικό και αποικιοκρατικό παρελθόν της Ευρώπης για να υπογραμμίσει ότι παρόλο που η ΕΕ δεν ανταποκρίνεται στον στενό όρο της αυτοκρατορίας, εν τούτοις από την πλευρά του Κιέβου εκλαμβάνεται ως «η πρώτη απόπειρα οικοδόμησης μιας φιλελεύθερης αυτοκρατορίας». Ίσως, λοιπόν, καταλήγει, να υπάρχει η προοπτική μιας μετα-ιμπεριαλιστικής αυτοκρατορίας της ΕΕ σε συνεργασία με την αντίστοιχή της αμερικανική που θα σταματήσουν της επιστροφή της ρωσικής αυτοκρατορίας και ενδεχομένως την ανάδυση της κινεζικής.

Σε ένα απολαυστικό κείμενο, οι Sergey Radchenko και Vladislav Zubok, καθηγητές στο Johns Hopkins και στο London School of Economics αντίστοιχα, προβαίνουν σε συμπεράσματα από την ιστορία της κρίσης των πυραύλων της Κούβας που παρ’ ολίγον να οδηγήσει την ανθρωπότητα σε πυρηνικό πόλεμο μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης το 1962. Όπως αποκαλύπτουν πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα, μια σειρά από γκάφες της σοβιετικής ηγεσίας και του στρατού υπονόμευσαν το εγχείρημα της εγκατάστασης πυραύλων στην Κούβα κι έδωσαν στις ΗΠΑ τον τρόπο να αποσοβήσουν τον κίνδυνο. Οι ομοιότητες με τις σύγχρονες αποτυχίες της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι το ίδιο διδακτικές.

Σημαντικός είναι και ο ρόλος της Κίνας στο σημερινό γεωπολιτικό παιχνίδι. Παρότι ο Zongyuan Zoe Liu και ο Benn Steil από το Council on Foreign Relations υποστηρίζουν ότι το σχέδιο του Κινέζου ηγέτη, Σι Τζινπίνγκ, για την μεταμόρφωση της κινεζικής οικονομίας από εξαγωγική σε προσανατολισμένη στην κατανάλωση πρόκειται να αποτύχει, ο διεθνολόγος Βασίλειος Χασκής υπογραμμίζει τα εκτεταμένα κινεζικά συμφέροντα εναντίον της Δυτικής τάξης πραγμάτων, τα οποία εξυπηρετούνται βραχυπρόθεσμα από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Επίσης, ο γεωπολιτικός αναλυτής Αλέξανδρος Ιτιμούδης, προσθέτει στην γεωπολιτική εξίσωση τις σχέσεις που αναπτύσσει η Κίνα με χώρες της Μέσης Ανατολής, ιδίως εκεί όπου οι ΗΠΑ είναι απούσες, όπως π.χ. στο Ιράν ή αλλού όπου κυριαρχεί η αντίληψη ότι η Αμερική έχει αποσύρει τον ενδιαφέρον της για την περιοχή.

Οι Babis C. Karpouchtsis και Gary S. Schaal, από το Πανεπιστήμιο Helmut Schmidt/Πανεπιστήμιο των Ομοσπονδιακών Ενόπλων Δυνάμεων του Αμβούργου γράφουν για την γερμανική πολιτική ασφαλείας, υπό το πρίσμα των αναγκαιοτήτων που επιβάλλει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Η Γερμανία έχει ήδη ανακοινώσει μεγάλη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών της αλλά πόσο μπορεί αυτό να επηρεάσει την ασφάλεια της Γερμανίας και της Ευρώπης στο σύντομο μέλλον;

Από μια άλλη σκοπιά, ο διδάσκων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑ), Κωνσταντίνος Γκράβας, δίνει έμφαση στην «πολυκρίση» που έχει χτυπήσει την οικονομία διεθνώς. Τα πρόσφατα πλήγματα, η πανδημία της covid-19 και ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι τα τελευταία επεισόδια της «πολυκρίσης» αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει διέξοδος. Το ελληνικό παράδειγμα της εντυπωσιακής ανάκαμψης μετά την τραγωδία της οικονομικής κατάθλιψης παρέχει μαθήματα προς την διεθνή κοινότητα των οικονομολόγων.

Συναφής των ανωτέρω είναι και η μάχη για τους πόρους, ιδίως δε τους ενεργειακούς, που εξελίσσεται παράλληλα με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Όπως αναφέρουν στην ανάλυσή τους οι Jason Bordoff του Πανεπιστημίου Κολούμπια και Meghan L. O’Sullivan του Harvard, η ενεργειακή ανασφάλεια δείχνει να βρίσκεται σε πορεία προς το να ενταθεί και πάλι, οπότε η μετάβαση προς την παραγωγή καθαρής ενέργειας θα πρέπει να πλαισιωθεί από νέα τεχνολογικά εργαλεία καθώς και μια ανανέωση της κουλτούρας συνεργασίας και εναρμόνισης μεταξύ των παγκόσμιων δρώντων στον ενεργειακό τομέα.

Τέλος, ο Γεώργιος Κουκάκης, συν-συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα» μαζί με τον εμπειρογνώμονα Κώστα Πικραμένο, παρουσιάζει τα περιεχόμενα του έργου τους, που εστιάζει στα ζητούμενα ασφαλείας της Ελλάδας.