Κίνα: Το μέσο Βασίλειο

ΜΟΝΑΔΙΚΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ
Ένας άλλος για τον οποίον είναι απλοϊκά τα οικονομικά μοντέλα που προβλέπουν συνέχιση της ανάπτυξης της Κίνας, είναι γιατί τείνουν να αγνοήσουν τόσο τη μοναδικότητα ορισμένων συνθηκών που ώθησαν μέχρι τώρα τη χώρα προς τα εμπρός όσο και τα πολιτικά, περιβαλλοντικά και δομικά εμπόδια που θα περιορίσουν την ανάπτυξή της στο μέλλον. Η Κίνα σήμερα είναι σε πολύ ισχυρότερη πολιτική και στρατιωτική θέση απέναντι στη Δύση από όσο ήταν το 1870 και μοιάζει ιδιαιτέρως απίθανο να διολισθήσει σε επαναλαμβανόμενες ανθρωπιστικές και οικονομικές καταστροφές, όπως έκανε τον περασμένο αιώνα. Αλλά φτάνει αυτό για να αναπτυχθεί η Κίνα και να γίνει η πλουσιότερη χώρα στον κόσμο;
Η θεαματική ανάπτυξη της Κίνας τα τελευταία 20 χρόνια προωθήθηκε από δύο μοναδικά πλεονεκτήματα: Την πτώση του δείκτη γονιμότητας του πληθυσμού και την αυξανόμενη αστικοποίηση. Και οι δύο αυτοί παράγοντες οδήγησαν την παραγωγικότητα σε ανοδικά άλματα αλλά αφορούν τελειωμένες διεργασίες και δεν πρόκειται να επαναληφθούν στο μέλλον. Ο δείκτης γονιμότητας της Κίνας είχε αρχίσει να μειώνεται αρκετά πριν τον δρακόντειο νόμο περί ενός παιδιού ανά οικογένεια που ισχύει από το 1979. Η πτώση της γεννητικότητας τη δεκαετία του 1970 σημαίνει ότι μέσα στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 τόσο οι οικογένειες όσο και το κράτος θα μπορούσαν να κατευθύνουν τους περιορισμένους τους πόρους σε σχετικά μικρότερο συνολικό αριθμό παιδιών. Τώρα, τα παιδιά αυτά βρίσκονται στην ηλικία των περίπου 35 ετών και συνεισφέρουν ενεργά στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού και του ΑΕΠ της χώρας τους. Οι επόμενες γενιές μπορεί να είναι ακόμα καλύτερα εκπαιδευμένες, αλλά οι μεγάλες βελτιώσεις έχουν ήδη συμβεί. Το πιο σημαντικό είναι ότι οι χαμηλή γεννητικότητα των περασμένων δεκαετιών άφησε ελεύθερους τους ενήλικες, ιδίως τις γυναίκες, να εισέλθουν στην επίσημη αγορά εργασίας. Εκατοντάδες εκατομμύρια γυναίκες οι οποίες θα δούλευαν στο σπίτι ή στα αγροκτήματα, τώρα εργάζονται στην κανονική παραγωγή, ενισχύοντας το ΑΕΠ της Κίνας. Αυτό αποτέλεσε μια μοναδική ώθηση –και «έχτισε» μια παραγωγή που θα διατηρηθεί σε ψηλά επίπεδα – αλλά δεν πρόκειται να βοηθήσει άλλο την συνέχιση της ανάπτυξης του ΑΕΠ. Πλέον υπάρχει μικρό περιθώριο μείωσης της γεννητικότητας καθώς η Κίνα δεν μπορεί να προχωρήσει σε πολιτικές οικογενειακού προγραμματισμού με… μηδέν παιδιά ανά οικογένεια.
Επιπλέον, σήμερα υπάρχουν σχετικά μεγάλοι αριθμοί εργαζομένων που γεννήθηκαν την εποχή της υψηλής γεννητικότητας, δηλαδή τις δεκαετίες του ’50, του ’60 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και ασχολούνται σήμερα συστηματικά με την καριέρα τους. Επειδή η γενιά των γονιών τους έφυγε από τη ζωή σε σχετικά νέα ηλικία και επειδή οι ίδιοι έχουν λίγα παιδιά, αυτοί οι εργαζόμενοι γενικώς δεν είναι βεβαρημένοι με την περίθαλψη ηλικιωμένων ή την φροντίδα παιδιών. Από όλες τις γενιές της Κίνας στη διαδρομή της ιστορίας της, μόνο αυτή η γενιά εστιάστηκε στην εργασία και τη δημιουργία πλούτου. Οι μελλοντικές γενιές των κινέζων εργαζομένων θα είναι μικρότερες σε μέγεθος και θα είναι επιβαρυμένες με τη φροντίδα περισσότερων ηλικιωμένων συγγενών. Επιπλέον, ο ρυθμός γεννητικότητας μπορεί μόνο να αυξηθεί στο μέλλον, κάτι που σημαίνει ότι οι μελλοντικοί εργαζόμενοι εκτός από τους ηλικιωμένους συγγενείς μπορεί να έχουν και περισσότερα παιδιά να φροντίσουν.
Η αυξημένη αστικοποίηση ήταν το άλλο μοναδικό στοιχείο που βοήθησε την κινεζική ανάπτυξη στη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών. Η αστικοποίηση αυξάνει το ΑΕΠ επειδή οι αστικοί πληθυσμοί είναι συνήθως πιο παραγωγικοί από όσο οι αγροτικοί αλλά και γιατί οι κάτοικοι των πόλεων συνήθως εργάζονται εκτός σπιτιού σε μισθωτές εργασίες ενώ πολλοί κάτοικοι της υπαίθρου εργάζονται και σε απλήρωτες αγροτικές εργασίες που στοχεύουν στη προσωπική διαβίωσή τους. Αλλά όπως και η μείωση της γεννητικότητας, η αστικοποίηση είναι μια διαδικασία με φυσικά όρια. Το επίπεδο της αστικοποίησης της Κίνας είναι ακόμα αρκετά κάτω από όσο είναι στη Δύση και ακόμα δεν υπάρχουν σημάδια επιβράδυνσης της επέκτασης των πόλεων. (Με τους τρέχοντες ρυθμούς αστικοποίησης, η Κίνα δεν πρόκειται να φτάσει το επίπεδο της Δύσης ή της Λατινικής Αμερικής πριν από τη δεκαετία του 2040). Αλλά ποια μορφή θα πάρει αυτή η αστική επέκταση; Τεράστιες παραγκουπόλεις έχουν αρχίσει ήδη να εμφανίζονται στα περίχωρα του Πεκίνου, της Σαγκάης και άλλων μεγάλων πόλεων στη Κίνα. Η κυβέρνηση κατεδαφίζει τις παράγκες κατά εκατοντάδες ή και χιλιάδες κάθε χρόνο αλλά δεν είναι ξεκάθαρο αν οι άνθρωποι που έμεναν εκεί βρίσκουν κάποια άλλη κατοικία ή μένουν άστεγοι. Ανεξάρτητα από το αν η κυβέρνηση θα κερδίσει ή δεν θα κερδίσει τη μάχη με την διόγκωση των παραγκουπόλεων, οι ημέρες που η αστικοποίηση προωθούσε την οικονομική ανάπτυξη έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί.