H κρίση και το ελληνικό κομματικό σύστημα

Η προεκλογική περίοδος υπήρξε, αναμφίβολα, η τελευταία περίοδος, όπου πρυτάνευσε η ψευδαίσθηση της ευδαιμονίας στην οποία πίστευε πως βρισκόταν η ελληνική κοινωνία. Οι εκλογές σημαδεύτηκαν από τις προεκλογικές υποσχέσεις των σοσιαλιστών του Γ. Παπανδρέου για κοινωνικές παροχές. Αυτές οι υποσχέσεις αποτυπώθηκαν στη φράση «λεφτά υπάρχουν» (επρόκειτο για μια απάντηση σε συνέντευξη τύπου του μετέπειτα πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου στο ερώτημα πού θα βρεθούν τα χρήματα για παροχές). Από την άλλη, η απερχόμενη κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας εστίασε την στρατηγική της στην ανάγκη μιας πιο σφικτής δημοσιονομικής πολιτικής, γεγονός που σχετιζόταν, σύμφωνα με τον απερχόμενο πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, με τις αρνητικές συνέπειες της διεθνούς κρίσης.

Το εκλογικό αποτέλεσμα δικαίωσε τη στρατηγική του «λεφτά υπάρχουν» του Γ. Παπανδρέου. Το ΠΑΣΟΚ πέτυχε στις εκλογές αυτές μια από τις σημαντικότερες εκλογικές του επιτυχίες, αφήνοντας πίσω του δέκα ολόκληρες μονάδες τη Νέα Δημοκρατία του Κ. Καραμανλή, ο οποίος μετά την εκλογική πανωλεθρία του κόμματος του, παραιτήθηκε από πρόεδρος της «Νέας Δημοκρατίας» ανοίγοντας τον δρόμο για την ανάδειξη νέου αρχηγού στη ΝΔ. Πράγματι, τον Νοέμβριο του 2009, μετά από ψηφοφορία στην οποία συμμετείχαν 780.000 μέλη και ψηφοφόροι της ΝΔ, πρόεδρος αναδείχτηκε ο Α. Σαμαράς.

Ο εκλογικός θρίαμβος του ΠΑΣΟΚ, πολύ γρήγορα επισκιάστηκε από δραματικά οικονομικά προβλήματα. Μέσα σε ελάχιστους μήνες και μετά από μια σειρά παλινωδιών και άστοχων κινήσεων, η κυβέρνηση βρέθηκε να ομολογεί την ανάγκη να προσφύγει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΔΝΤ προκειμένου, η χώρα να βρει δανειακή χρηματοδότηση για να μην χρεοκοπήσει. Τελικά, την προσφυγή της Ελλάδας στο μηχανισμό στήριξης ΕΕ - ΔΝΤ - ΕΚΤ ανακοίνωσε ο Πρωθυπουργός την Παρασκευή 23 Απριλίου 2010 από το ακριτικό νησί Καστελόριζο με μια δραματική δήλωση.

Η προσφυγή της χώρας στον μηχανισμό στήριξης βρήκε την κυβέρνηση απομονωμένη. Τόσο η Νέα Δημοκρατία όσο και τα δύο κόμματα της κομμουνιστικής και μετα-κομμουνιστικής αριστεράς (ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ) αντιτάχθηκαν έντονα στην επιλογή προσφυγής στο μηχανικό στήριξης. Ιδιαίτερα οξύς, ο Α. Σαμαράς με μια σειρά δημόσιες εμφανίσεις και δηλώσεις του, καταδίκασε την κυβερνητική επιλογή. Υπέρ της ψήφισης του μνημονίου τάχθηκε το κόμμα του Γ. Καρατζαφέρη, το ΛΑΟΣ.

Γενικότερα, η συζήτηση γύρω από το μνημόνιο και συνολικότερα ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας λειτούργησαν σαν μια νέα διαίρεση στη χώρα. Ήταν η πρώτη φορά μετά την είσοδο της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση που το ζήτημα αυτό απασχόλησε τόσο πολύ τη δημόσια συζήτηση και την αντιπαράθεση των κομμάτων. Η διαίρεση αυτή είχε αντίκτυπο και στο εσωτερικό των κομμάτων. Είναι χαρακτηριστικό πως η αντίπαλος του Α. Σαμαρά για τη θέση του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας, Ντόρα Μπακογιάννη, ψήφισε υπέρ του μνημονίου, γεγονός που είχε ως επακόλουθο την διαγραφή της από το κόμμα.

Η προσφυγή στο ΔΝΤ τραυμάτισε σοβαρά την εικόνα του τότε πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου και του υπουργού του επί των Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου. Όπως φαίνεται από τις έρευνες γνώμης, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μειώθηκε δραματικά η εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στους δύο βασικούς διαχειριστές της κατάστασης.

Η ψήφιση των οικονομικών μέτρων (περικοπή μισθών και αύξηση φόρων) προκειμένου να αντιμετωπισθεί το δημοσιονομικό έλλειμμα και να ενεργοποιηθεί το πακέτο βοήθειας, είχε ως συνέπεια να ξεσπάσουν μεγάλες απεργιακές διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα αλλά ιδιαίτερα στην Αθήνα. Στις 5 Μαΐου συγκλόνισαν τη χώρα και τη διεθνή κοινή γνώμη, οι τρεις νεκροί εργαζόμενοι σε τράπεζα που κάηκαν μετά από ρίψη μολότοφ από άγνωστους διαδηλωτές. Τα γεγονότα αυτά που έμειναν ως γνωστά ως «τα γεγονότα της Μαρφίν» (από το όνομα της τράπεζας που δούλευαν οι τρεις νεκροί) συνέβαλαν εντονότερα στη διαμόρφωση ενός κλίματος αστάθειας και αβεβαιότητας.

Παρά την δραματική πτώση της δημοτικότητας της κυβέρνησης, σε όλο το 2010, αυτή εξακολούθησε να έχει την πολιτική κατάσταση υπό σχετικό έλεγχο. Τούτο οφείλεται σε τρεις βασικούς παράγοντες: α) ήταν πολύ νωπή ακόμη η νίκη της στις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου του 2009, β) οι πολίτες δεν είχαν ακόμη βιώσει την οικονομική κρίση πολύ έντονα καθώς τα οικονομικά μέτρα ήταν περισσότερο στοιχείο της δημόσιας συζήτησης παρά ατομικό βίωμα στο εισόδημα των φορολογούμενων, γ) υπήρχε η αισιοδοξία σε ένα μεγάλο τμήμα της κοινής γνώμης πως μετά από κάποιο διάστημα προσαρμογής 1-2 χρόνων όπου θα λαμβάνονταν τα κατάλληλα μέτρα, η οικονομία μπορούσε να ανακάμψει και τα βασικά προβλήματα να ξεπεραστούν. Έτσι είχε συμβεί και κατά το παρελθόν. Όπως τελικά αποδείχτηκε, η ελληνική κοινωνία είχε να βιώσει τέτοια κρίση ουσιαστικά από την εποχή του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και δεν υπήρχε πραγματικά καμία γνώση και αίσθηση από τους περισσότερους Έλληνες για το βάθος του προβλήματος.

Οι δημοτικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Νοέμβριο του 2010, επιβεβαίωσαν πως οι Σοσιαλιστές διατηρούσαν ακόμη τον έλεγχο της κατάστασης. Το ΠΑΣΟΚ κέρδισε 8 από τις 13 Περιφέρειες, ενώ η ΝΔ τις άλλες πέντε Περιφέρειες. Επίσης το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τους δύο μεγαλύτερους δήμους της χώρας (Αθήνα και Θεσσαλονίκη).