H κρίση και το ελληνικό κομματικό σύστημα

Τα πράγματα θα πάρουν νέα τροπή όταν θα εμφανιστούν την άνοιξη του 2011 οι «αγανακτισμένοι». Πρόκειται για την ελληνική μεταφορά του κινήματος των Ισπανών «indignados» ή του κινήματος Occupy Wall Street (OWS). Για πολλές μέρες, καθημερινά, εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες συγκεντρώνονταν στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα και στις κεντρικές πλατείες των άλλων μεγάλων πόλεων, για να διαδηλώσουν εναντίον της κυβέρνησης, μετά από την εισαγωγή για ψήφιση στο κοινοβούλιο νέων μέτρων λιτότητας. Οι «αγανακτισμένοι» προκάλεσαν τεράστιους τριγμούς στο πολιτικό σύστημα. Το πρόβλημα δεν αφορούσε πλέον μόνο την κυβερνητική πλειοψηφία που ψήφιζε τα μέτρα. Αφορούσε στην πραγματικότητα στο σύνολο του πολιτικού συστήματος. Πολλά χρόνια επιπόλαιας διακυβέρνησης (στηριγμένης κυρίως σε ισχυρά πελατειακά δίκτυα και σπατάλη του δημοσίου χρήματος υπό την πίεση μιας ισχυρής κρατικιστικής ιδεολογίας) σε συνδυασμό με το κόστος των μέτρων που έπρεπε να ληφθούν οδήγησαν τα πράγματα σε μια κατάσταση που εξελίχθηκε δυναμικά από κρίση αντιπροσώπευσης σε κρίση νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος. Η διαφορά είναι ουσιώδης.

Η κρίση αντιπροσώπευσης συνδέεται με μια εκτεταμένη δυσφορία για το κομματικό προσωπικό, και εκφράζεται με την αδιαφορία των εκλογέων για την πολιτική και τη ροπή προς την αποχή από τις εκλογές, την επιλογή ακραίων κομμάτων και γραφικών υποψηφίων. Η κρίση νομιμοποίησης είναι κάτι βαθύτερο. Υποσκάπτει το σύνολο των προσώπων και των θεσμών που σχετίζονται με το πολιτικό σύστημα, όλες τις πολιτικές, οικονομικές και πνευματικές ελίτ και εξωτερικεύεται με ψυχολογία όχλου, μηδενιστική φιλοσοφία και βίαιη συμπεριφορά. Ταυτόχρονα, η κρίση νομιμοποίησης, μέσα σε ένα φιλελεύθερο συνταγματικό πλαίσιο όπως το ελληνικό, συνδέεται με ισχυρή κοινωνική ζήτηση για αυταρχισμό.

Η απόλυτη ένδειξη της κρίσης νομιμοποίησης είναι η αδυναμία του κράτους να επιβάλει το νόμο και την τάξη. Το γεγονός πως εγκληματικές ομάδες ή ομάδες φανατικών μπορούν και επιβάλουν τη θέλησή τους στο δημόσιο χώρο χωρίς να μπορεί το κράτος να αντιδράσει αποτελεσματικά ανακαλεί στη σκέψη πολλών το πλαίσιο της δημοκρατίας της Βαϊμάρης.

Τα Μέσα Επικοινωνίας παίζουν έναν καθοριστικό ρόλο σε όλη αυτήν την κατάσταση. Ο λαϊκισμός που εκτοξεύεται μέσα από τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων και τις άλλες εκπομπές αναπαράγει και εντείνει την κρίση. Κάτω από την επήρεια ενός ολοένα και αυξανόμενου λαϊκισμού, οι πολίτες μετατρέπονται σε ανορθολογικά υποκείμενα. Ο λαϊκισμός μετατρέπει τους πολίτες σε μια άλογη μάζα που περιφέρεται προς απροσδιόριστες κατευθύνεις, όπως ένα ακυβέρνητο καράβι. Ο λαϊκισμός μολύνει διαρκώς και μεγαλύτερα τμήματα του πολιτικού οικοδομήματος της χώρας, κάνοντας ολοένα και πιο αισθητή την κυριαρχία του.

Μετά τη Σύνοδο Κορυφής της 26ης Οκτωβρίου 2011, στην οποία αποφασίστηκε ουσιαστικά το «κούρεμα» του χρέους και μετά από συνεχείς διαμαρτυρίες των πολιτών, ο πρωθυπουργός, προκειμένου να κερδίσει χρόνο στην εξουσία, πήρε ένα ρίσκο μέσω ενός «θεσμικού τεχνάσματος»: την προσφυγή σε δημοψήφισμα. Επρόκειτο αναμφίβολα για μια κίνηση υψηλού ρίσκου τόσο για τον ίδιο όσο και για την κυβέρνησή του, αλλά εντέλει και την ίδια τη χώρα. Μετά από δραματικές εξελίξεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, ο Γ. Παπανδρέου οδηγήθηκε σε παραίτηση.

Έπειτα από συμφωνία τριών κοινοβουλευτικών κομμάτων, του κυβερνώντος κόμματος ΠΑΣΟΚ, του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης «Νέα Δημοκρατία» και του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερμού (ΛΑΟΣ), ορίστηκε πρωθυπουργός ο οικονομολόγος πρώην αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Λουκάς Παπαδήμος. Η κυβέρνηση, που θεωρήθηκε μεταβατική, απέβλεπε στην επίτευξη των στόχων που προέβλεπαν «οι συμφωνίες της Συνόδου Κορυφής των ηγετών της Ευρωζώνης της 26ης Οκτωβρίου 2011», την «εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής που συνδέεται με τις αποφάσεις αυτές» και την διεξαγωγή εκλογών στις αρχές του επόμενου χρόνου, έπειτα από την ολοκλήρωση των απαραίτητων διεργασιών.

Η κυβέρνηση Παπαδήμου ορκίστηκε στις 11 Νοεμβρίου 2011 με την συμμετοχή στο κυβερνητικό σχήμα 38 στελεχών της προηγούμενης κυβέρνησης Παπανδρέου και έξι στελεχών από τη Νέα Δημοκρατία και τεσσάρων από το ΛΑΟΣ. Η κυβέρνηση αυτή έφερε προς ψήφιση στη Βουλή το «Μνημόνιο 2», όπως ονομάστηκε. Τελικά, τον Φεβρουάριο του 2012, με 199 «ναι» (σε σύνολο 300 βουλευτών) υπερψηφίστηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο του υπουργείου Οικονομικών «Έγκριση Σχεδίων Συμβάσεων και Μνημονίου για τη μείωση του δημοσίου χρέους και τη διάσωση της εθνικής οικονομίας».

Στην ψηφοφορία στη Βουλή πήραν μέρος 278 βουλευτές. Το νομοσχέδιο υπερψήφισαν 199, ενώ καταψήφισαν 74. Πέντε βουλευτές δήλωσαν «παρών», ενώ απουσίαζαν από την ψηφοφορία 22 βουλευτές. Είκοσι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, παρά την κομματική γραμμή, καταψήφισαν το νομοσχέδιο ή απείχαν από την ψηφοφορία. Το νομοσχέδιο καταψήφισαν είκοσι βουλευτές της ΝΔ και ένας συνάδελφός τους απείχε. Για άλλη μια φορά, το ζήτημα της αντιμετώπισης της κρίσης χρέους διαιρούσε τα πολιτικά κόμματα.

Τα αποτελέσματα των εκλογών του Μαΐου και του Ιουνίου 2012 ξεπέρασαν τις προβλέψεις και των πλέον απαισιόδοξων. Ο δικομματισμός ηττήθηκε και τα πολιτικά άκρα ενισχύθηκαν. Η πλέον ανησυχητική και δραματική εξέλιξη είναι αναμφισβήτητα αυτή της Χρυσής Αυγής. Ένα νεοναζιστικό κόμμα, το μόνο στην Ευρώπη με τέτοια εκλογική δύναμη, βρέθηκε στα έδρανα του κοινοβουλίου. Η νέα κυβέρνηση συνεργασίας με πρωθυπουργό τον Α. Σαμαρά συγκροτήθηκε στη βάση μιας «μίνιμουμ» συμφωνίας για τη διαχείριση του μνημονίου και των σχέσεων της κυβέρνησης με την Τρόικα. Όλους αυτούς τους μήνες μετά τις εκλογές του Ιουνίου μέχρι σήμερα, το υπ’ αριθμόν ένα ζήτημα στην ατζέντα της κυβέρνησης είναι αυτό της συμφωνίας με την Τρόικα με στόχο την εκταμίευση της επόμενης δόσης.

ΑΝΤΙΣΥΣΤΗΜΙΚΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ