Μπλέξιμο στον Καύκασο

Ωστόσο, παρ' όλη την πικρία, καμία πλευρά δεν φαίνεται έτοιμη να αφήσει τους δεσμούς να διαρραγούν πολύ περισσότερο. Στο συνέδριο του Κινήματος των Αδεσμεύτων στην Τεχεράνη τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο υπουργός Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν Elmar Mammadyarov σύμφωνα με πληροφορίες είπε στους Ιρανούς οικοδεσπότες του ότι «το Αζερμπαϊτζάν δεν θα επιτρέψει ποτέ ενέργειες κατά του Ιράν από το έδαφός του». Λίγο αργότερα, ο αντιπρόεδρος του Ιράν, Χασάν Μουσαβί, έτεινε κλάδον ελαίας επισκεπτόμενος τον Αλίεφ στο Μπακού, και το Ιράν απελευθέρωσε δύο Αζέρους που είχαν συλληφθεί με την κατηγορία της κατασκοπείας. Με τη σειρά του, το Μπακού απελευθέρωσε έναν πολίτη του Αζερμπαϊτζάν ο οποίος είχε κατηγορηθεί για κατασκοπεία υπέρ του Ιράν.

Τα πρόσφατα ανοίγματα της Τεχεράνης προς το Αζερμπαϊτζάν είναι μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας να περιορίσει την απομόνωση του Ιράν και να αποτρέψει το Μπακού από το να υποβοηθήσει ή να συμμετάσχει σε μια ισραηλινή ή αμερικανική στρατιωτική επιχείρηση κατά του πυρηνικού προγράμματός του. Αλλά αυτές οι ανησυχίες είναι πολύ υπερβολικές. Τα Μπακού κατανοεί πλήρως τους κινδύνους ασφαλείας που θα αντιμετωπίσει σε περίπτωση ενός πολέμου μεταξύ του Ιράν και της Δύσης, συμπεριλαμβανομένης της μαζικής εισροής προσφύγων, της αδυναμίας πρόσβασης στον ημι-αυτόνομο θύλακα του Ναχιτσεβάν (μια περιοχή του Αζερμπαϊτζάν ανάμεσα σε νότια Αρμενία και βόρειο Ιράν), και, στη χειρότερη περίπτωση, άμεσα ιρανικά στρατιωτικά αντίποινα. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι το Μπακού θα εκλάβει μια επίθεση στο Ιράν ως την κατάλληλη στιγμή για να πραγματοποιήσει τα όνειρά του περί αλυτρωτισμού. Είναι σαφές ότι η ιδέα δεν έχει δυναμική μεταξύ των Αζέρων που ζουν στο Ιράν, ένα γεγονός που η ηγεσία στο Μπακού το γνωρίζει πολύ καλά. Όπως ένας παλιός βουλευτής του Αζερμπαϊτζάν, ο Asim Mollazade, το έθεσε σε μένα στο Μπακού, «Δεν υπάρχει σοβαρός άνθρωπος στο Αζερμπαϊτζάν που να μιλά για ενοποίηση [με τον νότο]».

Η αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και της Δύσης απειλεί επίσης και την Αρμενία. Από τότε που τα σύνορα της Αρμενίας με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν έκλεισαν το 1993, το Ερεβάν είναι περισσότερο εξαρτημένο από το Ιράν και τη Γεωργία, χώρες οι οποίες έχουν καταστεί αποκλειστικές διέξοδοι της Αρμενίας στις παγκόσμιες αγορές και οι κυριότεροι εμπορικοί εταίροι της. Ένας πόλεμος που θα εμπλέξει το Ιράν, ως εκ τούτου, θα ήταν σχεδόν σίγουρα επιβλαβής για τα οικονομικά συμφέροντα της Αρμενίας.

Και ο πολιτικός αντίκτυπος θα μπορούσε να είναι ακόμη μεγαλύτερος: ο κύριος φόβος στο Ερεβάν αυτή τη στιγμή είναι ότι η Τεχεράνη θα μπορούσε να αναγκαστεί να επανεξετάσει τους στενούς δεσμούς της με την Αρμενία, ως αποτέλεσμα του αδιεξόδου. Εάν το Ιράν θέλει να κατευνάσει το Αζερμπαϊτζάν για να διασφαλίσει ότι δεν θα βοηθήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Ισραήλ σε μια στρατιωτική επιχείρηση, η Τεχεράνη θα μπορούσε να συμφωνήσει να αποστασιοποιηθεί από την Αρμενία. Από την πλευρά της Αρμενίας, όμως, αυτό θα ήταν το χειρότερο σενάριο, διότι θα μπορούσε να ενθαρρύνει το Αζερμπαϊτζάν και να το δελεάσει να αναζητήσει μια στρατιωτική λύση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ο πρόεδρος της Αρμενίας Σερζ Σαργκσιάν πρόσφατα υπαινίχθηκε ότι η αμυντική ενίσχυση του Μπακού θα μπορούσε να είναι ένας πρόδρομος για ένα νέο γύρο πολέμου: το 2003, το Μπακού ξόδευε 175 εκατομμύρια δολάρια για την άμυνα. Το 2012, ο αριθμός αυτός υπολογίζεται σε 4,3 δισ. δολάρια. Κυβερνητικά στελέχη σε όλον τον Νότιο Καύκασο βιώνουν τώρα από πρώτο χέρι το κόστος των τριών ανεπίλυτων εδαφικών διαφορών της περιοχής (Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Νότια Οσετία και Αμπχαζία): όταν το status quo είναι τόσο εύθραυστο, κάθε τράνταγμα στο γεωπολιτικό τοπίο έχει τη δυνατότητα να αναζωπυρώσει παλιές, βίαιες συγκρούσεις.

Και πού ταιριάζει το Ιράν στο γεωπολιτικό τοπίο του Νοτίου Καυκάσου; Κατ’ αρχήν, οι τελευταίοι πολιτικοί ελιγμοί της Τεχεράνης έναντι του Αζερμπαϊτζάν καθοδηγούνται από την αντίληψη ότι η ασφάλειά του βρίσκεται σε κίνδυνο. Αν και είναι συζητήσιμο το κατά πόσον το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησε να γίνει βάση για ισραηλινές επιχειρήσεις, αυτό η Τεχεράνη το πιστεύει, γεγονός το οποίο με τη σειρά του κινητοποιεί το μείγμα των ιρανικών απειλών και διαλλακτικών μέτρων που στοχεύουν στο Μπακού. Αλλά υπάρχει και ένας μεγαλύτερος παράγοντας στο παιχνίδι: η άνοδος του Αζερμπαϊτζάν ως οικονομικού και στρατιωτικού παίκτη. Αυτό, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, υποχρεώνει την Τεχεράνη να επανακαθορίσει την συνολική προσέγγισή της στο Νότιο Καύκασο.

Είτε η αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και της Δύσης κορυφωθεί το 2013 είτε όχι, ο Νότιος Καύκασος θα παραμείνει μπλεγμένος στο αδιέξοδο με πολλά να διακυβεύονται. Το Αζερμπαϊτζάν είναι απίθανο να εγκαταλείψει τη σύσφιγξη των δεσμών του με το Ισραήλ ή να προβεί σε περιπετειώδεις ενέργειες κατά του Ιράν. Από την πλευρά του Μπακού, το να πολιορκείται τόσο από το Ιράν όσο και από το Ισραήλ έχει τα οφέλη του, παρά το γεγονός ότι το Ισραήλ είναι πιο αξιόπιστος εταίρος. Αυτή η περιφερειακή δυναμική, με τη σειρά της, αποδυναμώνει την Αρμενία, η οποία φοβάται δικαιολογημένα μια πιο επιθετική στάση του Αζερμπαϊτζάν. Σε γενικές γραμμές, η αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και της Δύσης αλλάζει την γεωπολιτική του Νοτίου Καυκάσου. Τόσο μια πιο σταθερή ειρήνη όσο και μια ακόμα διολίσθηση σε πόλεμο, φαίνεται να απέχουν όσο το πάχος μιας τρίχας.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138753/alex-vatanka/tangle-in-the...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr