Η αυξανόμενη γεωπολιτική σημασία της Κεντρικής Ασίας

Συγκριτικά με τις άλλες δυνάμεις που εμπλέκονται στην Κεντρική Ασία, η Ρωσία είναι αυτή που έχει ένα σχετικό γεωστρατηγικό προβάδισμα λόγω του σοβιετικού της παρελθόντος, και των πολιτικών, πολιτισμικών, και οικονομικών δεσμών που διατηρεί με τις χώρες της περιοχής. Ταυτόχρονα, για τους ίδιους λόγους, η Ρωσία είναι αυτή που επηρεάζεται από τις εξελίξεις στην περιοχή περισσότερο από κάθε άλλη δύναμη που δραστηριοποιείται στην Κεντρική Ασία. Για την Μόσχα, η Κεντρική Ασία αποτελεί μια παραδοσιακή σφαίρα επιρροής, και, μάλιστα, κατά την διάρκεια ακόμα της πρώτης προεδρικής του θητείας, ο Βλαντιμίρ Πούτιν είχε δημοσίως καταστήσει σαφή την πρόθεσή του η Ρωσία να ανακτήσει την κυριαρχία της στα πάλαι ποτέ εδάφη της Σοβιετικής Ένωσης, στο λεγόμενο Εγγύς Εξωτερικό της.

Η Κεντρική Ασία είναι στρατηγικής σημασίας για την Ρωσία για τους εξής λόγους: αρχικά, η περιοχή είναι πλούσια σε ενεργειακούς πόρους. Ο έλεγχος τόσο της παραγωγής όσο και των οδών διαμετακόμισης των υδρογονανθράκων των χωρών αυτών αποτελεί σημαντικό πυλώνα της ενεργειακής πολιτικής που εφαρμόζει η Μόσχα. Μάλιστα, τα αποθέματα φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν είναι κριτικής σημασίας για τον ρωσικό ενεργειακό κολοσσό Gazprom, ο οποίος χρησιμοποιεί το φτηνό τουρκμένικο φυσικό αέριο για να ικανοποιήσει τις εγχώριες ανάγκες της Ρωσίας σε φυσικό αέριο και να εξάγει το ρωσικό φυσικό αέριο σε υψηλότερες τιμές στις ευρωπαϊκές αγορές. Για τους παραπάνω λόγους, η Μόσχα έχει επενδύσει σημαντικά και κατέχει μεγάλο μερίδιο των ενεργειακών υποδομών των χωρών αυτών. Δεύτερον, με καθαρά γεωπολιτικούς όρους, η Κεντρική Ασία χρησιμεύει ως μια ουδέτερη ζώνη (buffer zone), μία περίμετρο ασφαλείας κατά των πηγών αστάθειας στα νότια σύνορα της, η οποία μπορεί να προέλθει από χώρες όπως το Αφγανιστάν ή το Πακιστάν. Τρίτον, η Κεντρική Ασία αποτελεί τον μεγαλύτερο δίαυλο μεταφοράς ναρκωτικών στην Ρωσική επικράτεια, και αποτελεί εύκολο στόχο Ισλαμιστών, οι οποίοι μπορούν να εισέλθουν στην Ρωσία που βρίσκεται ήδη αντιμέτωπη με αυτονομιστές και με υποστηρικτές του πολιτικού Ισλάμ στις Δημοκρατίες της Ιγκουσετίας, της Τσετσενίας και του Νταγκεστάν στον Βόρειο Καύκασο. Τέλος, η Ρωσία διατηρεί σειρά στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο Κιργιστάν, το Καζακστάν και το Τατζικιστάν, όπου οι 6.000 στρατιώτες που επανδρώνουν την στρατιωτική βάση «201» αποτελούν την μεγαλύτερη στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας εκτός συνόρων.

Στην προσπάθεια της να επαναφέρει τον ηγεμονικό ρόλο της στη περιοχή, η Μόσχα προωθεί μία σειρά περιφερειακών πρωτοβουλιών, όπως ο Οργανισμός Συλλογικής Ασφάλειας, η Ευρασιατική Συμμαχία, η Ευρασιατική Οικονομική Κοινότητα και η τελωνειακή ένωση Ρωσίας, Καζακστάν και Λευκορωσίας στην οποία προσπαθεί να εντάξει και το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν. Παρά τις προσπάθειες της, η επιρροή της Μόσχας φθίνει με την εμπλοκή και νέων ισχυρών παικτών στην Κεντρική Ασία, ιδιαίτερα της Κίνας. Ο συνδυασμός της οικονομικής δύναμης του Πεκίνου και της πρακτικής της μη ανάμειξής του στα «του οίκου» των κυβερνήσεων της Κεντρικής Ασίας, το καθιστά πιο ελκυστικό εταίρο από την Ρωσία και τις νεο-ιμπεριαλιστικές της προθέσεις, αλλά και από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, η πολιτική των οποίων συνδέεται με την προώθηση μιας ατζέντας δυτικών αξιών.

Πρέπει, λοιπόν, να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο αυτό, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς ουσιαστικά δεν πρόκειται για έναν στρατηγικό άξονα συνεργασίας μεταξύ του κινεζικού δράκου και της ρωσικής αρκούδας, αλλά για μια ρεαλιστική συνεργασία συμφέροντος που στόχο έχει να λειτουργήσει ως μέσο εξισορρόπησης της Δυτικής παρουσίας και επιρροής στη περιοχή. Το γεγονός ότι η Μόσχα δεν συμβιβάζεται με την νέα δυναμική ισχύος στην μετα-Σοβιετική Κεντρική Ασία, αντικατοπτρίζεται στην σθεναρή αντίθεση της στην προοπτική μόνιμης παρουσίας Δυτικών στρατευμάτων στην περιοχή, θέση η οποία θεσμοθετήθηκε με απόφαση του Οργανισμού Συλλογικής Ασφάλειας που προβλέπει ότι απαιτείται ομόφωνη απόφαση των μελών του Οργανισμού για την μελλοντική στάθμευση στρατιωτικών βάσεων σε έδαφος κράτους μέλους του Οργανισμού.

Ο ΣΥΝΕΧΩΣ ΕΝΙΣΧΥΟΜΕΝΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η πολιτική της Κίνας στην Κεντρική Ασία καθοδηγείται από οικονομικά και δη ενεργειακά συμφέροντα, και ανησυχίες στον τομέα της ασφάλειας. Για τη Κίνα, η Κεντρική Ασία είναι απαραίτητη πηγή ενέργειας και διαφοροποίησης των ενεργειακών της πηγών που προέρχονται κυρίως από την Μέση Ανατολή. Η χώρα έχει ήδη υπογράψει ενεργειακές συμφωνίες με το Τουρκμενιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Καζακστάν ενώ έχει επενδύσει μαζικά σε έργα υποδομών, όπως αγωγοί, δρόμοι και σιδηροδρομικές γραμμές που συνδέουν την Κίνα με την Κεντρική Ασία. Μια άλλη κινητήρια δύναμη για το αυξανόμενο ενδιαφέρον της Κίνας για την Κεντρική Ασία είναι η μουσουλμανική επαρχία της, Ξινγιάνγκ, η οποία συνορεύει με το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Tατζικιστάν και στην οποία οι εξάρσεις βίας από τους καταπιεσμένους Ουιγούρους και η καταστολή τους από τις κινεζικές Αρχές αποτελούν συχνό φαινόμενο.

Για την Κίνα, η συνεργασία των καθεστώτων της Κεντρικής Ασίας είναι απαραίτητη όχι μόνο για καταπνίξει πιθανές εξεγέρσεις των Ουιγούρων αλλά και να αποσπάσει εγγυήσεις ότι τα καθεστώτα δεν θα υποστηρίξουν πιθανές αποσχιστικές τάσεις των μειονοτήτων της. Μάλιστα, δεν είναι λίγες οι φορές που οι αρχές των χωρών της Κεντρικής Ασίας έχουν παραδώσει στις κινεζικές Αρχές άτομα που η Κίνα έχει χαρακτηρίσει ως «εξτρεμιστικά ισλαμιστικά στοιχεία», υποκινούμενη από πολιτικούς σχεδιασμούς. Οι ποσότητες ναρκωτικών που διέρχονται στην Κίνα από την Κεντρική Ασία αποτελούν ένα ακόμα σημαντικό πρόβλημα για το Πεκίνο.