Αφότου αποκήρυξε την ISIS, η αλ Κάιντα είναι πάλι στην κορυφή

Στις αρχές Φεβρουαρίου, η κεντρική ηγεσία τής αλ Κάιντα ανακοίνωσε ότι είχε διακόψει τους δεσμούς της με την οργάνωση «Ισλαμικό Κράτος τού Ιράκ και της al-Sham» (Islamic State of Iraq and al-Sham, ISIS), μια θυγατρική της στο Ιράκ και την Συρία. Αυτό το βήμα έφερε κάποιο κόστος στην φήμη της αλ Κάιντα, αλλά θα εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της αλ Κάϊντα πολύ καλύτερα από την διατήρηση μιας σχέσης με μια θυγατρική που αποκλίνει από τον ηγέτη τής αλ Κάιντα, Αϊμάν αλ-Ζαουάχρι, και πλήττει την εικόνα τής τρομοκρατικής οργάνωσης. Τώρα που η ISIS είναι αποκηρυγμένη, η φήμη της είναι σε κίνδυνο, με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Τις επόμενες εβδομάδες και τους επόμενους μήνες, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα ήταν φρόνιμο να χρησιμοποιήσουν το χάσμα μεταξύ της αλ Κάιντα και της ISIS για να προωθήσουν την δική τους ατζέντα στην Συρία και το Ιράκ.

Η κίνηση αυτή δεν αποτέλεσε ιδιαίτερη έκπληξη: όλα αυτά τα χρόνια, έχουν υπάρξει πολλές ενδείξεις ότι η σχέση μεταξύ της Κεντρικής αλ Κάιντα (al Qaeda Central, AQC) και της ισχυρότερης, πιο ατίθασης θυγατρικής της ήταν τεταμένες. Η συγχώνευση το 2004 μεταξύ της αλ Κάιντα και της al Tawhid wal Jihad του Αμπού Μουσάμπ αλ- Ζαρκάουι (έγινε αλ Κάιντα στο Ιράκ, μετά την συγχώνευση και, στη συνέχεια, «Ισλαμικό Κράτος τού Ιράκ» μετά τον θάνατο του Ζαρκάουι) βασιζόταν πάντα περισσότερο σε αμοιβαία συμφέροντα παρά στην κοινή ιδεολογία . Όμως, παρά την αυξανόμενη ανησυχία από τις βάναυσες τακτικές τής ιρακινής οργάνωσης και την έλλειψη σεβασμού που την διακατείχε, ακόμα και την ολοκληρωτική ανυπακοή στην εξουσία τής αλ Κάϊντα, η AQC είχε παραμείνει απρόθυμη να την αποκηρύξει.

Οι εντάσεις έφθασαν σε νέα ύψη τον Απρίλιο του 2013, όταν ο ηγέτης τής ιρακινής φατρίας, Abu Bakr al-Baghdadi, δημοσιοποίησε την συμμετοχή τής ομάδας του στον συριακό εμφύλιο πόλεμο, ισχυριζόμενος ότι διοικεί την θυγατρική τής Αλ Κάϊντα στην Συρία, την Jabhat al-Nusra (JN), και δήλωσε ότι οι ιρακινές και οι συριακές φατρίες θα λειτουργούν πλέον μαζί κάτω από το όνομα ISIS. Ο Αμπού Μοχάμεντ αλ-Ζουλανί, ηγέτης τής JN, διέψευσε τους ισχυρισμούς τού Baghdadi και ο Ζαουάχρι, ο ηγέτης τής αλ Κάϊντα, αναγκάστηκε να παρέμβει. Επαναβεβαίωσε την άμεση υποταγή τής JN στην AQC, και όχι στην ISIS, και κάλεσε τον κάθε κλάδο να επικεντρωθεί στον δικό του χώρο. Την ίδια στιγμή, επαίνεσε τον Baghdadi για τη συμβολή τής ISIS στην τζιχάντ και ανακοίνωσε ότι ένας βετεράνος μαχητής, ο Abu Khaled al-Suri, θα υπηρετούσε ως προσωπικός απεσταλμένος του για να επιβλέπει την σχέση μεταξύ των δύο οργανώσεων.

Αλλά ο Baghdadi αρνήθηκε να αποδεχθεί την ετυμηγορία τού Ζαουάχρι και αψήφησε ανοιχτά τον ηγέτη στον οποίο κάποτε είχε υποσχεθεί πίστη. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που ένας ηγέτης μιας θυγατρικής τής Αλ Κάιντα είχε δημοσίως παρακούσει την ηγέτη τής AQC, και το επεισόδιο τροφοδότησε αμφιβολίες στο πλαίσιο της τζιχαντιστικής κοινότητας για τον Ζαουάχρι, ο οποίος διαδέχθηκε τον Μπιν Λάντεν μόλις πριν από δύο χρόνια.

Στους μήνες που ακολούθησαν, η ISIS επεκτείνει τον έλεγχό της σε εδάφη στο βόρειο τμήμα τής Συρίας, κερδίζοντας σημαντικούς πόρους και προσελκύοντας ξένους μαχητές καθώς και λιποτάκτες από την JN. Εν τω μεταξύ, οι κτηνωδίες της δημιούργησαν δυσαρέσκεια στο στρατόπεδο της αντιπολίτευσης της Συρίας. Τελικά, στις αρχές Ιανουαρίου τού 2014, οι υπερβολές τής ISIS οδήγησαν σε αντιδράσεις από μια ποικιλία κοσμικών και ισλαμιστικών ομάδων. Σε ορισμένες περιοχές, τα μέλη τής JN πολέμησαν μέλη τής ISIS, και, σε δήλωσή του στις 7 Ιανουαρίου ο Ζουλανί επέκρινε δημόσια την ISIS. Ο Suri, έμπιστος του Ζαουάχρι, επανέλαβε την κριτική τού Ζουλανί αργότερα τον ίδιο μήνα.

Καθώς κλιμακωνόταν η σύγκρουση, υπήρχε ελπίδα σε μερικούς τζιχαντιστικούς κύκλους ότι ο Ζαουάχρι θα χαλιναγωγήσει την ISIS και θα σταματήσει την δυσάρεστη αδελφοκτόνα βία. Αλλά ακόμη και καθώς το άγχος αυξανόταν, ο Ζαουάχρι αργούσε να αντιμετωπίσει δημοσίως την σύγκρουση. Όταν τελικά το έκανε, στις 23 Ιανουαρίου - τρεις εβδομάδες αφότου είχε ξεκινήσει η φαγωμάρα - το μήνυμά του ήταν αδύναμο. Ορισμένα στοιχεία τής δήλωσης θα μπορούσαν να εκληφθούν ως μομφή στον Baghdadi, αλλά, συνολικά, ο Ζαουάχρι ήταν άτολμος. Είναι πιθανό ότι προσπάθησε να παρέμβει παρασκηνιακά, ελπίζοντας να επιτρέψει σε όλους να σώσουν τα προσχήματα. Αλλά αν το έκανε, η επακόλουθη ανακοίνωση της AQC ότι η αλ Κάιντα έκοψε τους δεσμούς της με την ISIS ήταν σαφής ένδειξη ότι οι προσπάθειές του απέτυχαν.

ΕΠΙΘΕΣΗ ΓΟΗΤΕΙΑΣ

Πριν από την διάσπαση, η ISIS ήταν η πιο επιτυχημένη θυγατρική τής αλ Κάιντα, ελέγχοντας μεγάλα τμήματα εδάφους στο δυτικό Ιράκ και στην βορειοανατολική Συρία. Με το να εγκαταλείψει την ομάδα, η αλ Κάιντα έχει κάνει μια επιλογή όχι μόνο να σταθεί πίσω από μια άλλη θυγατρική της στην Συρία, αλλά και να μείνει χωρίς καμία θυγατρική στο Ιράκ. Και αυτό σε μια εποχή που η σουνιτική αντίσταση στην κυβέρνηση του Νούρι αλ Μαλίκι είναι στο υψηλότερο σημείο όλων των εποχών και τα εδάφη των σουνιτικών περιοχών τής χώρας, συμπεριλαμβανομένων των περιζήτητων πόλεων Φαλούτζα και Ραμάντι, πέφτουν στον έλεγχο της ISIS. Ενώ ο Ζαουάχρι μπορεί ακόμα να ανακοινώσει κάποια συγχώνευση με μια από τις άλλες τζιχαντιστικές ομάδες που δραστηριοποιούνται στο Ιράκ, η απόφασή του να παραιτηθεί από τα λάφυρα της ISIS δείχνει ότι πίστευε ότι η ζημιά που έχει προκαλέσει στην οργάνωσή του, καθώς και στην προσωπική του εξουσία, ήταν τόσο μεγάλη ώστε η αλ Κάιντα θα ήταν καλύτερα χωρίς αυτήν.

Το γεγονός ότι πήρε τόσο καιρό στον Ζαουάχρι να κάνει αυτήν την κίνηση αντανακλά την βαθιά απροθυμία του να σχετίζεται με τις εσωτερικές διαμάχες μέσα στο τζιχαντιστικό κίνημα. Μετά από χρόνια έμφασης στην ενότητα και προειδοποιήσεις εναντίον ανατρεπτικών ενεργειών και διαμαχών, δεν θα αποφάσιζε χωρίς πολύ σκέψη να κάνει το βήμα της εμπλοκής στις συγκρούσεις. Έπρεπε να αποδείξει ότι έλαβε όλα τα δυνατά μέτρα για να αποφευχθεί ο κατακερματισμός και να ενισχύσει την υποστήριξη από τους μελετητές τής Τζιχάντ και τους διαμορφωτές τής κοινής γνώμης για το «διαζύγιο». Η σημασία που έχει για τον Ζαουάχρι το να επικρίνουν μερικοί από τους πιο σημαντικούς μελετητές τής Τζιχάντ, ο abu Muhammad al-Maqdisi και ο abu Qatada al-Filistini, τον Baghdadi ότι ανέλαβε έναν τίτλο που προορίζεται για Χαλίφη και ότι αποκάλεσε την ομάδα του «κράτος», δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Οι επικρίσεις αυτές - και η απόρριψη από την ISIS μιας πρωτοβουλίας από έναν δημοφιλή Σαουδάραβα κληρικό για συμφιλίωση μεταξύ των ισλαμιστικών ομάδων – έχουν καταστήσει ευκολότερο για τον Ζαουάχρι να αποκηρύξει την ISIS και θα τον βάλει αναμφίβολα σε καλύτερη θέση για να εκτρέψει τις κατηγορίες περί προώθησης της διχόνοιας.

Μακροπρόθεσμα, το διαζύγιο με την ISIS θα μπορούσε να αποδειχθεί ακόμη και μια έξυπνη απόφαση για τον Ζαουάχρι, ιδίως από την άποψη της ευρύτερης μουσουλμανικής κοινής γνώμης. Τα λάθη τής προηγούμενης δεκαετίας, κυρίως η δολοφονία χιλιάδων μουσουλμάνων σε καθεστώς αδιάκριτης βίας, υπονόμευσε την δημόσια υποστήριξη για την οργάνωση. Οι εκπληκτικές εξελίξεις τής Αραβικής Άνοιξης προσέφεραν μια δεύτερη ευκαιρία: Η ομάδα θα μπορούσε να προσπαθήσει να κερδίσει τις καρδιές και τα μυαλά των μουσουλμάνων, αποδεικνύοντας ότι διαθέτει κάποια ικανότητα να κυβερνά, να παρέχει ασφάλεια και να προσφέρει οικονομικές υπηρεσίες. Η JN στη Συρία και η αλ Κάιντα στην Αραβική Χερσόνησο στην Υεμένη ήταν σε θέση να κάνουν αυτή την στροφή με σχετική επιτυχία. Η θυγατρική τής αλ Κάιντα στην βόρεια Αφρική επεδίωξε μια παρόμοια πορεία στο Μάλι, αν και είχε λιγότερα να επιδείξει προς τούτο. Ο κατακερματισμός είχε περιπλέξει τις προσπάθειες της αλ Κάιντα να αλλάξει την εικόνα της, και η σχέση με την ISIS ήταν ιδιαίτερα επιζήμια για αυτόν τον στόχο.

Με την ISIS να έχει φύγει από τη μέση, η αλ Κάιντα είναι σε πολύ καλύτερη θέση να εξαπολύσει μια επίθεση γοητείας. Μπορεί να τονίσει ότι παρακολουθεί τις ανάγκες και τις επιθυμίες τού κόσμου που ισχυρίζεται ότι υπηρετεί, και ότι επιδιώκει να συνεργαστεί με άλλες ομάδες που μάχονται τους εχθρούς των σουνιτών, αντί να τους κυριαρχεί. Επιπλέον, το γεγονός ότι η τζιχαντιστική ομάδα δεν είναι πλέον η πιο ακραία ομάδα στον χώρο, θα μπορούσε να την κάνει να φαίνεται πιο συγκρατημένη και να σπρώξει πιθανούς υποστηρικτές να ρίξουν μια δεύτερη ματιά.

Ο ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΛΓΕΡΙΑΣ

Τα διαζύγιο της ISIS από την αλ Κάιντα θα μπορούσε να βολέψει καλά και την ISIS επίσης. Όπως προτείνει ο Will McCants, ένας συνεργάτης στο Κέντρο για την Πολιτική στη Μέση Ανατολή Saban, ο διαχωρισμός θα μπορούσε να ενισχύσει την εικόνα της ως μιας υπολογίσιμης δύναμης, ακόμη και ως την πιο ισχυρή τζιχαντιστική οργάνωση. Αλλά μακροπρόθεσμα, η ISIS κατά πάσα πιθανότητα δεν θα τα πάει τόσο καλά.

Χωρίς την συνεργασία τής ομάδας του με την αλ Κάιντα, ο Baghdadi είναι σε επισφαλή θέση. Η ομάδα του ωφελήθηκε από τη νομιμοποίηση που προέκυψε από την σχέση του με την αλ Κάιντα, χωρίς ποτέ πραγματικά να έχει υπακούσει σε εντολές τής AQC. Επιπλέον, η κηδεμονία τής αλ Κάιντα παρείχε στην ISIS μια ασπίδα, κρατώντας τις καταγγελίες για βαρβαρότητα και τις θρησκευτικές καινοτομίες της υπό έλεγχο. Τώρα η ISIS βρίσκει τον εαυτό της να απεικονίζεται ως πολύ εξτρεμιστική, ακόμα και για την αλ Κάιντα. Αν δεν αλλάξει ριζικά τον τρόπο που ενεργεί – κάτι πολύ απίθανο - η χορωδία τής κριτικής απλώς θα γίνει πιο δυνατή. Ήδη, η ομάδα έχει μείνει με πολύ λίγους σίγουρους υποστηρικτές που θα μπορούσαν να της προσφέρουν μια άμυνα και να καλύψουν τις δράσεις με θρησκευτικό μανδύα.

Με πολλούς τρόπους, η ISIS φαίνεται να κινείται στο ίδιο μονοπάτι τής αυτοκαταστροφής που οδήγησε την GIA Αλγερίας (Ένοπλη Ισλαμική Ομάδα) στην καταστροφή της πριν από δύο δεκαετίες. Μεταξύ 1992 και 1998, η ομάδα εκείνη είχε εξαπολύσει μια βίαιη εκστρατεία για να αντικαταστήσει την κυβέρνηση της Αλγερίας με ένα ισλαμικό κράτος. Πήγε σε τέτοια άκρα που κατήγγειλε ακόμη και ευσεβείς μουσουλμάνους ως αιρετικούς, σκότωσε πολλούς αθώους, ως και συναδέλφους της τζιχαντιστές, και κατέληξε να σπαταλήσει μια ευκαιρία να κερδίσει ένα μισητό και καταπιεστικό καθεστώς. Για την τζιχαντιστική κοινότητα, η κατάρρευση της GIA είναι μια προειδοποιητική ιστορία. Και οι ομοιότητες μεταξύ GIA και ISIS δεν θα πρέπει να χαθούν μέσα στις επικρίσεις για την ISIS, κάτι που θα θέσει τον Baghdadi σε άμυνα: όπως και η GIA, η ISIS καθοδηγείται από πρόσωπα με περιορισμένα θρησκευτικά διαπιστευτήρια, στην καλύτερη περίπτωση, και όπως η GIA, η ISIS έχει χάσει σταδιακά τούς κύριους υποστηρικτές της.

Η ISIS μπορεί να έχει πολύ μεγάλη περιοχή υπό τον έλεγχό της, αλλά χωρίς την σφραγίδα τής έγκρισης των σημαντικών τζιχαντιστών, θα το βρει εξαιρετικά δύσκολο να διατηρήσει τα εδάφη αυτά. Η ικανότητά της να παρέχει υλικά οφέλη στα μέλη της θα μπορούσε να κρατήσει την ISIS σε λειτουργία για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά η θρησκευτική υποστήριξη είναι αναντικατάστατη. Χωρίς αυτήν, η ομάδα δεν μπορεί να προσελκύσει ευσεβείς μουσουλμάνους και θα πρέπει να στηρίζεται όλο και περισσότερο σε αγράμματους νέους με τάσεις για βία και εγκληματικότητα. Θα βρει επίσης ότι είναι δύσκολο να πάρει χρήματα από εξέχοντες χορηγούς, ειδικά όταν υπάρχει μια πληθώρα εναλλακτικών λύσεων. Αν η ιστορία αποτελεί κάποιον οδηγό, οι οικονομικές πιέσεις είναι πιθανό να ωθήσουν την ISIS περαιτέρω προς την εγκληματικότητα, κάτι που με την σειρά του, θα τροφοδοτήσει την δημόσια δυσαρέσκεια προς την ομάδα.

Η ISIS θα μπορούσε επίσης να καταρρεύσει από τα μέσα. Η βάση τής ομάδας έχει ήδη ακούσει επανειλημμένες εκκλήσεις από δημοφιλείς μελετητές τής Τζιχάντ να αυτομολήσει σε άλλες ισλαμικές ομάδες στην Συρία. Πολλοί μπορούν να λάβουν σοβαρά υπόψη τους αυτές τις συμβουλές. Αλλά είναι πιθανό να μάθουν πόσο επικίνδυνο μπορεί να είναι το να επιχειρήσουν να βασίσουν αλλού τις πεποιθήσεις τους. Ήδη παρανοϊκή, η ISIS είναι πιθανό να δει τα πρόσφατα γεγονότα ως επιβεβαίωση των συνωμοσιών εναντίον της. Σε απάντηση, θα γίνει πιο βάναυση και θα δίνει έμφαση στην αστυνόμευση των μελών της. Σε μια προσπάθεια να αποτρέψει αποστασίες, η ISIS πιθανώς θα κατηγορήσει τους αποστάτες ως προδότες. Ορισμένα μέλη θα επιλέξουν να πάνε ενάντια στους διοικητές τους και τους συναδέλφους τους μαχητές, κυρίως παρέχοντας πληροφορίες σε άλλες ομάδες ανταρτών. Και η JN και το Ισλαμικό Μέτωπο είναι έτοιμοι να τις υποδεχθούν.

ΓΙΝΕΤΕ ΦΙΛΟΙ ΜΕ ΤΗΝ JN

Από την πλευρά τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν συνθήκες που θα διευκολύνουν αποστασίες των μελών τής ISIS. Θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν επιχειρήσεις πληροφοριών για να αυξήσουν την εσωτερική ένταση και να προωθήσουν μεγαλύτερη καταστολή, κάτι που θα οδηγήσει περισσότερα μέλη τής ISIS να αναζητήσουν μια διέξοδο. Ταυτόχρονα, θα μπορούσαν να βοηθήσουν τα εν λόγω μέλη τής ISIS που θέλουν να αποχωρήσουν από την ομάδα με το να ενθαρρύνουν τους Άραβες συμμάχους τους να δημιουργήσουν υποδομές υποδοχής και επανενσωμάτωσης των λιποτακτών. Η δημοσιοποίηση εσωτερικών εκκαθαρίσεων, εν τω μεταξύ, θα αποδυναμώσει τον μαγνητισμό που ασκεί η Συρία στους ξένους τζιχαντιστές. Με την σειρά της, η ISIS θα αναγκαστεί να δαπανήσει περισσότερο χρόνο για την εσωτερική της ασφάλεια από όσο για την επέκτασή της, κάτι που θα βοηθήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες να επιτύχουν τους στόχους τους στο Ιράκ και την Συρία, δηλαδή να μειώσουν την επιρροή των εξτρεμιστικών ομάδων. Η διάλυση της ISIS μπορεί να βοηθήσει ακόμα και τους Σύριους να ανακτήσουν αρκετή επιρροή στον πόλεμο ώστε να τον φέρουν πιο κοντά σε ένα τέλος.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει επίσης να χαλαρώσουν τους όρους που θέτουν για την συνεργασία με το Ισλαμικό Μέτωπο, μέχρι και να μελετήσουν μια στενότερη επαφή με την JN καθώς και οι δύο προσπαθούν να ανατρέψουν τον πρόεδρο της Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ. Αυτό θα επιφέρει ακόμη περισσότερη πίεση στην ISIS, ενώ θα επιτρέψει στις Ηνωμένες Πολιτείες και τις ισλαμικές ομάδες να εξοικειωθούν μεταξύ τους, να κατανοήσουν τις προοπτικές και τους φόβους αλλήλων, και ενδεχομένως θα βοηθήσει στην άμβλυνση του ανθρώπινου πόνου στην Συρία. Αυτοί οι δεσμοί θα είναι σίγουρα πολύτιμοι, όταν έρθει η ώρα για την ανοικοδόμηση της χώρας.

Το διαζύγιο της Αλ Κάιντα με την ISIS είναι μια ευχάριστη είδηση. Δεν θα φέρει την ειρήνη στη Συρία ούτε θα σταματήσει την διάχυση της βίας στις γειτονικές χώρες, αλλά θα αποδυναμώσει την πιο άγρια και ασυμβίβαστη ομάδα ανταρτών στην Συρία, θα επιβάλει μια ενδοσκόπηση και μια αυστηρή συζήτηση στο εσωτερικό τής τζιχαντιστικής κοινότητας σχετικά με την ανάγκη να περιοριστεί η βία, και θα πάει τη Μέση Ανατολή ένα μικρό βήμα μακρύτερα από την άβυσσο.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/140786/barak-mendelsohn/after-dis...

Σύνδεσμοι:
[1] https://twitter.com/BarakMendelsohn

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr