Έγκλημα και τιμωρία στη Βενεζουέλα

Η πεποίθηση της κυβέρνησης ότι οι σοσιαλιστικές προσπάθειές της για την καταπολέμηση της φτώχειας θα βελτιώσουν την ασφάλεια κάνουν τα πράγματα χειρότερα. Οι οικογένειες της Βενεζουέλας είναι γενικά λιγότερο φτωχές από όσο ήταν πριν τον Τσάβες, σε μεγάλο βαθμό χάρη σε δωρεές που χρηματοδοτούνται από το πετρέλαιο. Αλλά αυτό δεν αντισταθμίζει την συνεχιζόμενη έλλειψη εργασίας και εκπαιδευτικών ευκαιριών που οφείλεται στην κυβέρνησή του, έλλειψη που μπορεί να ωθήσει τους περιθωριοποιημένους νέους στην βία. Η Verónica Zubillaga, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Σιμόν Μπολιβάρ και μια από τους σημαντικότερους ερευνητές τής εγκληματικής βίας στην Βενεζουέλα, αποκαλεί αυτό το φαινόμενο ως το «παράδοξο της κοινωνικής ένταξης», αναφερόμενη στην βελτίωση των γενικών συνθηκών που επιτρέπουν στα άτομα και στις ομάδες να αποκτούν την δυνατότητα να συμμετέχουν στην κοινωνία, αλλά συνοδεύεται από την επιδείνωση των συνθηκών για τον νόμο και την τάξη. Από τη μια πλευρά, επισημαίνει, «υπάρχει βελτίωση των βασικών συνθηκών διαβίωσης για την συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων λόγω των δημοσίων επενδύσεων από τα έκτακτα έσοδα από το πετρέλαιο. Από την άλλη, η βία πλήττει δυσανάλογα τις ίδιες ευπαθείς ομάδες». Με άλλα λόγια, οι πολιτικές τού υβριδικού αυταρχικού καθεστώτος τής Βενεζουέλας τιμωρούν και επιβραβεύουν την ίδια κοινωνική ομάδα.

Για την Zubillaga, η οποία έχει συμμετάσχει σε αρκετές προεδρικές επιτροπές για την ασφάλεια, η ένοπλη βία δεν αυξάνεται μόνο λόγω της οικονομικής ανισότητας - άλλοι παράγοντες είναι η διάβρωση της αστυνομίας, η στρατιωτικοποίηση της ασφάλειας, καθώς και η αύξηση της διακίνησης των ναρκωτικών. Πράγματι, η κατάσταση του τομέα τής ασφάλειας στην Βενεζουέλα είναι αξιολύπητη. Παρά την σοβαρότητα του προβλήματος της βίας στην χώρα, στα 15 χρόνια τής διακυβέρνησης από τον Τσάβες, υπήρξαν 13 υπουργοί Εσωτερικών Υποθέσεων και Δικαιοσύνης και σχεδόν δύο δωδεκάδες επίσημες στρατηγικές για την εθνική ασφάλεια. Αυτές οι συνεχώς μεταβαλλόμενες πολιτικές ασφάλειας έχουν καταστήσει δύσκολο σε οποιαδήποτε προσπάθεια να πάρει μπροστά. Και, όλο αυτό το διάστημα, ισχυρίζεται η Zubillaga, δεν υπήρξε «καμία απολύτως αστυνόμευση ή αποτελεσματικός έλεγχος των όπλων». Η μόνη σταθερή πολιτική είναι τα λεγόμενα μέτρα μεσονύκτιας καταστολής για την εγκληματικότητα - τεράστιες αλλά σπασμωδικές επιδείξεις κυβερνητικής δύναμης, ως επί το πλείστον σε φτωχογειτονιές και στις φτωχότερες αστικές περιοχές.

ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΜΑΖΙ

Πέρα από τις πολιτικές της για την ασφάλεια, λένε οι αναλυτές, η Βενεζουέλα πρέπει να επανεξετάσει το σύστημα των ποινών. Πάνω από το 90% των εγκλημάτων δεν εξιχνιάζεται, πράγμα που σημαίνει ότι οι περισσότεροι εγκληματίες παραμένουν ατιμώρητοι. Στην θεωρία, η μείωση της ατιμωρησίας θα μειώσει το ποσοστό τής εγκληματικότητας. Ωστόσο, κατά την τελευταία δεκαετία, ακόμη και με τον πληθυσμό των φυλακών τής χώρας να έχει τριπλασιαστεί, το ποσοστό δολοφονιών έχει εκτιναχθεί στα ύψη. Ένα σημαντικό πρόβλημα είναι ότι οι ποινές κράτησης και φυλάκισης επιβάλλονται πιο συχνά για ήσσονα αδικήματα που δεν αφορούν εγκλήματα με όπλα ή εγκλήματα που οδήγησαν σε θανάτους. Όπως επισημαίνει ο Antillano, η κυβέρνηση αντί γι’ αυτά πρέπει να εστιάσει στην «τιμωρία των εγκλημάτων που επηρεάζουν την ικανότητα των ανθρώπων να συνυπάρχουν». Μια δικαστική καταστολή, ωστόσο, δεν θα είναι αρκετή από μόνη της να μειώσει τα ποσοστά τής εγκληματικότητας. Θα πρέπει να συνοδεύεται από μια επιτυχημένη στρατηγική για την πρόληψη των εγκλημάτων πριν συμβούν και στην πραγματικότητα να εξιχνιάζει τα περισσότερα από αυτά όταν συμβαίνουν.

Τουλάχιστον, η κυβέρνηση έχει αρχίσει να αναγνωρίζει ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του εγκλήματος της Βενεζουέλας από μόνη της. Τον περασμένο μήνα, ο Μαδούρο ανακοίνωσε μια νέα στρατηγική για την καταπολέμηση της βίας. Το λεγόμενο Σχέδιο Κοινωνικής Ειρήνευσης έχει δέκα άξονες δράσης και επικεντρώνεται στον συντονισμό όλων των ενόπλων δυνάμεων της Βενεζουέλας για να καταπολεμήσουν το έγκλημα πιο αποτελεσματικά. Ο πρόεδρος διακήρυξε [4] ότι θα «απενεργοποιήσει» τις ένοπλες ομάδες και τις συμμορίες (αναφερόμενος όχι μόνο στις συμμορίες των εγκληματιών, αλλά και στις παραστρατιωτικές ομάδες που ονομάζονται επαναστατικές κολεκτίβες), υποσχόμενος να τις κάνει να «ανταλλάξουν τα όπλα τους με ρακέτες και βιολιά». Τον ίδιο μήνα, η κυβέρνηση, σε συνεργασία με τους δημάρχους τής περιφέρειας τού Καράκας, ξεκίνησαν ένα επιθετικό πρόγραμμα αστυνόμευσης που ονομάζεται «έξυπνες περιπολίες».

Το νέο σχέδιο του Μαδούρο κάνει έκκληση επίσης για την δημιουργία νέων φυλακών και υπηρεσιών αποκατάστασης, την ενίσχυση των κοινωνικών και αθλητικών προγραμμάτων, καθώς και την δημιουργία νέων τηλεοπτικών προγραμμάτων για την προώθηση των αξιών που θα μπορούσαν να εξουδετερώσουν το δηλητήριο της καπιταλιστικής κουλτούρας. «Αν και η φτώχεια είναι το γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη της εγκληματικής βίας, δεν είναι η αιτία της», δήλωσε ο Μαδούρο. Αντ’ αυτού πρέπει να κατηγορηθούν η έλλειψη αξιών, τα σκληρά ναρκωτικά και «η λατρεία τής βίας και των πυροβόλων όπλων». Τέλος, ανακοίνωσε την δημιουργία μιας νέας μυστικής δύναμης ασφαλείας «για να ερευνήσει, να καταπολεμήσει και να εξουδετερώσει» τους διακινητές ναρκωτικών της Κολομβίας και τους πληρωμένους δολοφόνους που φέρνουν μέσα στην χώρα οι παραστρατιωτικοί τής Κολομβίας και οι εγκληματικές ομάδες.