Ευρωπαϊκή Επιτροπή εναντίον Gazprom

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πάντως, διαβλέποντας ότι δεν μπορεί να αναχαιτιστεί με τίποτα η διαφαινόμενη «επέλαση» στη ΝΑ Ευρώπη τού South Stream (ο οποίος, όταν τελικά κατασκευαστεί, θα ενισχύσει κι άλλο την ούτως ή άλλως ισχυρή ρωσική θέση στην Ευρώπη), αποφάσισε να αντιδράσει χρησιμοποιώντας τα νομικά της μέσα. Το αποτέλεσμα της νομοθετικής της πρωτοβουλίας υπήρξε η Οδηγία 2009/73/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου τής 13ης Ιουλίου 2009, σχετικά με κοινούς κανόνες στην εσωτερική αγορά φυσικού αερίου. Εντασσόμενη στο ευρύτερο «Τρίτο Ενεργειακό Πακέτο», η ρύθμιση αυτή συνοψίζεται στο περίφημο Άρθρο 9, το οποίο επιβάλλει διαχωρισμό (unbundling) στο ιδιοκτησιακό καθεστώς τής αλυσίδας εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου και, ιδίως, μεταξύ της παραγωγής-προμήθειας και της μεταφοράς του. Ο μεταφορέας, λοιπόν, δηλαδή βασικά ο ιδιοκτήτης ενός αγωγού φυσικού αερίου, δεν μπορεί να είναι ούτε παραγωγός ούτε προμηθευτής.

Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με το άρθρο 62 του νόμου 4001 (ΦΕΚ 22/8/2011), ο οποίος ενσωματώνει στην Ελλάδα την επίμαχη διάταξη της ευρωπαϊκής Οδηγίας, το ίδιο πρόσωπο -φυσικό ή νομικό- δεν δικαιούται: α) να ασκεί έλεγχο επί επιχείρησης που εκτελεί οποιαδήποτε από τις δραστηριότητες παραγωγής ή προμήθειας Αερίου και, συγχρόνως, να ασκεί έλεγχο ή άλλο δικαίωμα σε Σύστημα Μεταφοράς Αερίου, ούτε δικαιούται: β) να ασκεί έλεγχο επί Συστήματος Μεταφοράς Αερίου και, συγχρόνως, να ασκεί έλεγχο ή άλλο δικαίωμα σε επιχείρηση που εκτελεί οποιαδήποτε από τις δραστηριότητες παραγωγής ή προμήθειας αερίου. Επίσης, το ίδιο πρόσωπο δεν δικαιούται να διορίζει μέλη του διοικητικού συμβουλίου σε Σύστημα Μεταφοράς Αερίου και, συγχρόνως, να ασκεί έλεγχο ή άλλο δικαίωμα σε επιχείρηση η οποία εκτελεί οποιαδήποτε από τις δραστηριότητες παραγωγής ή προμήθειας αερίου. Τέλος, το ίδιο πρόσωπο δεν δικαιούται να είναι μέλος τού διοικητικού συμβουλίου τόσο σε επιχείρηση που ασκεί οποιαδήποτε από τις δραστηριότητες παραγωγής ή προμήθειας αερίου, όσο και σε Σύστημα Μεταφοράς Αερίου.

Με πλήρη γνώση των διατάξεων αυτών, η Gazprom ξεκίνησε, όπως αναφέρθηκε, την κατασκευή τού South Stream στο τέλος τού 2012 από το ρωσικό λιμάνι τής Ανάπα, στη Μαύρη Θάλασσα. Παρών στην τελετή θεμελίωσης ήταν, φυσικά, και ο ίδιος ο ηγέτης της χώρας. Και ενώ επί ένα έτος περίπου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σιωπούσε, όταν το Νοέμβριο του 2013 η Ουκρανία τού -τότε- προέδρου Γιανουκόβιτς στράφηκε προς την Ρωσία και «γύρισε την πλάτη» στην Ευρώπη, ανακίνησε θέμα νομικής συμβατότητας των διμερών διακρατικών συμφωνιών (οι οποίες είχαν ήδη υπογραφεί για τον South Stream τα προηγούμενα χρόνια) με το «Τρίτο Ενεργειακό Πακέτο»: το 2015 που θα λειτουργήσει ο πρώτος από τους τέσσερις συνολικά σωλήνες τού South Stream, η Gazprom θα είναι ταυτόχρονα ιδιοκτήτης τού αγωγού μεταφοράς και παραγωγός, άρα υπάρχει πρόβλημα. Υπενθυμίζεται ότι τα επτά κράτη-μέλη τής ΕΕ που έχουν υπογράψει με την Ρωσία σχετικές διακρατικές συμφωνίες είναι η Ιταλία, η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία, η Σλοβενία, η Κροατία αλλά και η Ελλάδα (Απρίλιος 2008), μολονότι η υφιστάμενη όδευση του South Stream -δηλαδή εκείνη που θα ολοκληρωθεί εντός τής τρέχουσας δεκαετίας- δεν πρόκειται να διέλθει από τη χώρα μας.

Πιο συγκεκριμένα, τον Δεκέμβριο του 2013 ο Επίτροπος Ενέργειας, κ. Γκύντερ Έττινγκερ, ζήτησε γραπτώς από τον Ρώσο Υπουργό Ενέργειας, Α. Νόβακ, να επαναδιαπραγματευθούν όλες τις διακρατικές συμφωνίες για τον South Stream. Μάλιστα, ο Έττινγκερ φρόντισε να λάβει από τα κράτη-μέλη που τις υπέγραψαν διαπραγματευτική εντολή, ούτως ώστε τις σχετικές συνομιλίες με την Ρωσία να τις διεξαγάγει, στη θέση αυτών, η ίδια η Ευρ. Επιτροπή ως «ενιαία φωνή». Μετά από μια αρχική αντίδραση η οποία μόνο ευχάριστη δεν ήταν, η Ρωσία τελικά αποδέχτηκε την πρόταση. Ήξερε, άλλωστε, ότι ο ισχυρισμός τού πρωθυπουργού Ντ. Μεντβέντεφ -για επικοινωνιακούς, προφανώς, λόγους- πως το δημόσιο διεθνές δίκαιο (οι διακρατικές συμφωνίες) κατισχύει του κοινοτικού δικαίου δεν θα γινόταν ποτέ δεκτός από το ΔΕΚ. Τα ίδια ακριβώς επανέλαβε και ο κ. Νόβακ σε κατοπινή συνέντευξή του (19/2/2014), χαρακτηρίζοντας την απαίτηση Έττινγκερ ως «απαράδεκτη».

Η ουσία είναι πως η Gazprom γνωρίζει καλά ότι, ακόμη κι αν η ΕΕ δεν μπορεί να σταματήσει την κατασκευή τού ίδιου τού αγωγού, μπορεί όμως να «μπλοκάρει» την άδεια μεταφοράς τού φυσικού αερίου, προκαλώντας τεράστια ζημία σε ένα επενδυτικό σχέδιο κόστους 45 δισ. δολαρίων (σύμφωνα με ανεπίσημες εκτιμήσεις). Το μοναδικό σημείο όπου η αντίδραση της Gazprom είχε ασφαλώς νόημα είναι η χρονική συγκυρία (timing) της ευρωπαϊκής αντίδρασης, δηλαδή έναν ολόκληρο χρόνο μετά την έναρξη κατασκευής τού South Stream και τέσσερα ολόκληρα έτη μετά το «Τρίτο Ενεργειακό Πακέτο» στο επίπεδο της ανωτέρω Οδηγίας (όχι κατ’ ανάγκην της ενσωμάτωσής της από τα κράτη). Εκτίμηση του υπογράφοντος είναι πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κρατούσε την αντίδραση αυτή ως «όπλο πάνω στο τραπέζι», το οποίο θα χρησιμοποιούσε με την πρώτη κατάλληλη ευκαιρία. Η αιφνίδια μεταστροφή Γιανουκόβιτς προς Ανατολάς στο τέλος του 2013 ήταν ακριβώς τέτοια, αν και στη συνέχεια ξεπεράστηκε από τις εξελίξεις.

Τον Ιανουάριο του 2014 ο Έττινγκερ, συνοδευόμενος από τον Έλληνα υπουργό ΠΕΚΑ κ. Γ. Μανιάτη, λόγω της τρέχουσας ελληνικής Προεδρίας τού Συμβουλίου, μετέβη στη Μόσχα και συνάντησε τον Νόβακ (17/1). Εκεί συμφωνήθηκε η δημιουργία μιας Κοινής Ομάδας Εργασίας αποτελούμενης από ειδικούς (experts) για την ενδελεχή εξέταση των νομικών πτυχών τού θέματος. Οι δύο πρώτες συναντήσεις τής Ομάδας Εργασίας επρόκειτο να λάβουν χώρα στη Μόσχα εντός τού Μαρτίου, μόνο που στις 10/3 ο Έττινγκερ ανακοίνωσε την επ’ αόριστον αναβολή τους, λόγω των γεγονότων στην Ουκρανία. Την επομένη, η Gazprom προέβη στην εξής ανακοίνωση: «Ο South Stream προχωρά προς τα εμπρός. Οι συμφωνίες [εννοεί με τις κατασκευαστικές εταιρείες] για την κατασκευή τού πρώτου τμήματος του αγωγού θα υπογραφούν πριν από τα τέλη του μηνός, όπως επίσης και οι συμφωνίες για την προμήθεια των σωλήνων για το δεύτερο σκέλος του». [22]