Η εποχή τής εντροπίας

Η εντροπία δεν είναι σε άνοδο μόνο στο διεθνές σύστημα. Τα άτομα, επίσης, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη προσωπική εντροπία, καθώς ανακαλύπτουν ότι δεν είναι σε θέση να διαχειρίζονται την ταχύτητα με την οποία μεταδίδονται οι ψηφιακές πληροφορίες. Μέρα με τη μέρα οι πληροφορίες τρέχουν γρηγορότερα και περισσότερο. Όλο και περισσότερο, οι σύγχρονοι άνθρωποι ίσως να αισθάνονται, όπως είπε ο ψυχολόγος και φιλόσοφος William James το 1899, ότι μια «ανεπανόρθωτη ισοπέδωση έρχεται σε όλο τον κόσμο». Η ισοπέδωση εδώ αναφέρεται ως μια γενική αίσθηση κοινοτοπίας και απώλειας νοήματος. Αντί να υπάρχει μια αυξημένη αίσθηση διέγερσης και ευαισθητοποίησης, η υπερφόρτωση πληροφοριών δημιουργεί την πλήξη και την αποξένωση. Όπως εξήγησε ο οικονομολόγος Herbert A. Simon, ένας «πλούτος πληροφοριών δημιουργεί φτώχεια στην προσοχή». Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι «σε έναν πλούσιο σε πληροφορίες κόσμο, ο πλούτος των πληροφοριών σημαίνει μια έλλειψη κάτι άλλο: μια σπανιότητα σε οτιδήποτε καταναλώνουν οι πληροφορίες. Αυτό που καταναλώνουν οι πληροφορίες είναι μάλλον προφανές: καταναλώνουν την προσοχή των παραληπτών τους».

Υπό αυτή την έννοια, η σύγχρονη κοινωνία πάσχει από συλλογική διαταραχή ελλειμματικής προσοχής. Ανεξάρτητα από το πόσο πολύ θα τροφοδοτήσουμε το μυαλό μας με φάρμακα που προορίζονταν αρχικά για την θεραπεία τής νόσου τού Alzheimer και της ναρκοληψίας ή θα προσπαθήσουμε να «εκπαιδεύσουμε» το μυαλό μας χρησιμοποιώντας Cogmed ή Lumosity, είναι πιθανό να παραμείνουμε τελικά με αποσπασμένη την προσοχή από την πλημμύρα των ψηφιακών πληροφοριών από το Google, το Twitter, το e -mail, το RSS, το Netflix, τα «παράθυρα» τού Firefox, και τις ομάδες φωτογραφιών τού Flickr. Οι οργανισμοί, επίσης, αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα. Η αμερικανική Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (NSA) και μόνο παρακολουθεί και αποθηκεύει σχεδόν δύο δισεκατομμύρια ξεχωριστά e-mails, τηλεφωνήματα και άλλες επικοινωνίες κάθε μέρα. «Η πολυπλοκότητα του συστήματος αυτού υπερβαίνει την όποια περιγραφή», παραπονέθηκε ο John R. Vines, ένας απόστρατος στρατηγός τού αμερικανικού στρατού ο οποίος αξιολόγησε πέρσι τις προσπάθειες συλλογής πληροφοριών τού υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ. «Εμείς ως εκ τούτου δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε αποτελεσματικά αν μας κάνει πιο ασφαλείς».

Το ότι έχουμε μεγαλύτερες ποσότητες πληροφοριών στα χέρια μας δεν έχει δημιουργήσει μεγαλύτερη σοφία. Αντ’ αυτού, έχει οδηγήσει σε εντροπία πληροφοριών. Δεδομένου ότι αυξάνεται ο όγκος των πληροφοριών που υφίσταται επεξεργασία ή διαχέεται, οι πληροφορίες γίνονται θόρυβος. Στην ψηφιακή εποχή, οι πληροφορίες είναι συνήθως διαστρεβλωμένες, θαμμένες στον θόρυβο ή άλλως αδύνατο να ερμηνευτούν. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι άνθρωποι αντιδρούν στα πολλά αντιφατικά «γεγονότα» και τις «ενημερωμένες απόψεις» που εκσφενδονίζονται σε αυτούς, ουσιαστικά με την επιλογή και την ερμηνεία των γεγονότων με τρόπους που συμφωνούν με τις δικές τους προσωπικές, ιδιοσυγκρασιακές και συχνά τελείως λανθασμένες ιδέες για τον κόσμο. Η γνώση δεν στηρίζεται πλέον σε αντικειμενικά στοιχεία, αλλά, μάλλον, σε σαγηνευτικά «αρκετά αληθινά» γεγονότα. Η γνώση που είναι διάτρητη αλλά φαίνεται αρκετά αληθινή, θα συνεχίσει να εξουσιάζει εκείνους που απλά θέλουν να πιστεύουν κάτι που αισθάνονται σωστό.

ΚΑΛΩΣΗΡΘΑΤΕ ΣΤΟ ΚΑΘΑΡΤΗΡΙΟ

Ο νέος κόσμος τής αυξανόμενης διαρθρωτικής και ενημερωτικής εντροπίας σημαίνει ότι η ιστορία δεν μπορεί πλέον να επαναληφθεί. Εμείς δεν θα αντέξουμε την κόλαση που θα προέλθει από έναν παγκόσμιο πόλεμο, για παράδειγμα, ή από την απόλυτη οικονομική καταστροφή. Αλλά αυτή η διαρκής ειρήνη δεν θα είναι ούτε ο παράδεισος στην γη που θα μπορούσε κάποιος να επιθυμεί. Αντ’ αυτού, βρισκόμαστε στα πρόθυρα ενός αιώνιου καθαρτήριου. Θα είναι ένας κόσμος γεμάτος σύγχυση και αστάθεια. Η εποχή τής εντροπίας θα είναι μια εποχή ανήσυχης αταξίας, μια εποχή χωρίς συγκεκριμένο στόχο αλλά με ισχυρή εχθρότητα προς το status quo - μια εχθρότητα που εμπνέει την διαδεδομένη χρήση των απορριπτικών προθεμάτων αντι- και μετα- (όπως αντι-Δυτική, μετα-αμερικανική, μετα-μοντέρνα) και η εποχή μιας υπόσχεσης να ανακαλύψουμε εκ νέου μεγάλο μέρος ή όλη την παρούσα παγκόσμια τάξη και τους συναφείς θεσμούς της. Αλλά η ελπίδα ότι αν απαλλαγούμε από το «τι είναι», θα παραχθεί από μόνο του κάτι νέο και λειτουργικό για να πάρει την θέση του, είναι ακριβώς αυτό: μια απλή ελπίδα. Στην προφητική συνέντευξή του στο Time, ο πρώην πρόεδρος της Αιγύπτου, Mohamed Morsi, το έθεσε ως εξής: «Ο κόσμος είναι πλέον πολύ πιο δύσκολος από ό, τι ήταν κατά την διάρκεια της επανάστασής σας. Είναι ακόμα πιο δύσκολος. Ο κόσμος. Πιο περίπλοκος και σύνθετος, δύσκολος. Είναι μια δομή σαν σπαγγέτι. Είναι μπερδεμένος».

Τίποτα από αυτά δεν λέγεται για να προτείνει ότι θα κατοικούμε σε έναν άθλιο κόσμο ατελείωτης κατήφειας και χαμού, ότι εμείς και οι μελλοντικές γενιές είμαστε καταδικασμένοι να υπομείνουμε την άθλια ζωή τής αέναης δυστυχίας. Παρ’ όλο που δεν μπορούμε να αντιστρέψουμε την διαδικασία τής υπερφόρτωσης με πληροφορίες, μπορούμε να σκεφτούμε τον καλύτερο τρόπο για να προσαρμοστούμε, και ίσως ακόμη και να μάθουμε το πώς να μετατρέψουμε την πλημμύρα των πληροφοριών σε χρήσιμες και αξιόπιστες γνώσεις. Δεν υπάρχουν στρατηγικές που μπορούν να εγγυηθούν την επιτυχία. Αλλά η έμφαση πρέπει να δοθεί στην δημιουργία αποκεντρωμένων και αυτο-οργανωμένων δικτύων που είναι σε θέση να ανταποκριθούν στο ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον.