Η αλήθεια για την μεταναστευτική κρίση

Οι μεγάλες και ορατές ροές μεταναστών της Μεσογείου εγείρουν πολύ δύσκολα ερωτήματα σχετικά με το ευρωπαϊκό σχέδιο, συμπεριλαμβανομένων των δύο θεμελιωδών Συνθηκών –της Συνθήκης της Ρώμης του 1957 και της Συνθήκης του Μάαστριχτ του 1992- και πολυάριθμων άλλων εγγράφων της ΕΕ. Αυτά περιλαμβάνουν την Οδηγία του 2004 για την Ελεύθερη Κυκλοφορία των Πολιτών, την Σύμβαση Σένγκεν του 1990, την Συνθήκη του Άμστερνταμ του 1997, και τον Κανονισμό του Δουβλίνου του 2014. Στο σύνολό τους, αυτές οι ευρωπαϊκές Συνθήκες, συμβάσεις, κανονισμοί και οδηγίες έχουν μεταμορφώσει την κυκλοφορία των ανθρώπων στην Ευρώπη. Έχουν εγγυηθεί την ελεύθερη κυκλοφορία σε ολόκληρη την ΕΕ για τους εργαζόμενους πολίτες˙ έχουν καταργήσει τους συνοριακούς ελέγχους εντός της ΕΕ, μια αλλαγή που περιγράφεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως «ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της ΕΕ»˙ και έχουν απαιτήσει τα αιτήματα ασύλου να καταγράφονται και να εξετάζονται στην πρώτη χώρα της ΕΕ όπου φθάνουν εκείνοι που τα αιτούνται. Σύμφωνα με μια δήλωση του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (και πρώην πρωθυπουργού της Πορτογαλίας) António Guterres τον Ιούλιο, η άρνηση ευθύνης για να βοηθηθούν όσοι αναζητούν προστασία από τον πόλεμο και τις διώξεις «είναι απειλή ακριβώς στα δομικά στοιχεία του ανθρωπιστικού συστήματος που η Ευρώπη εργάστηκε τόσο σκληρά για να χτίσει».

Μετανάστες στην ουρά για να επιβιβαστούν σε ένα λεωφορείο αφότου πέρασαν τα σύνορα από την Σερβία κοντά στο Röszke, στην Ουγγαρία, στις 14 Σεπτεμβρίου 2015. BERNADETT SZABO / REUTERS
---------------------------------

Είναι προφανές, ωστόσο, ότι ακόμη και αυτή η ευρεία αρχιτεκτονική της ΕΕ από νόμους και κανονισμούς για την μετανάστευση, δεν λειτουργεί. Το προϊόν τους δεν είναι ούτε αποτελεσματικό ούτε ανθρωπιστικό και δημιουργούν βαθιές ρωγμές στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυξημένος αριθμός κρατών-μελών της ΕΕ προβαίνει σε νομοθετικές, εκτελεστικές και δικαστικές ενέργειες που αγνοούν ή δεν συμμορφώνονται με τις συμφωνίες σε επίπεδο ΕΕ, όπως ο Κανονισμός του Δουβλίνου και η συμφωνία Σένγκεν, με το να ξαναστήνουν συνοριακούς ελέγχους, να παραλείπουν να εγγράφουν ή να παρέχουν αξιοπρεπείς συνθήκες στους αιτούντες άσυλο, και να ενθαρρύνουν τους μετανάστες να μετακινηθούν σε άλλες χώρες της ΕΕ για να ζητήσουν άσυλο. Πολιτικοί και διαμορφωτές της κοινής γνώμης σε πολλά από τα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν γίνει έντονα επικριτικοί για τις μεταναστευτικές πολιτικές της ΕΕ από διαφορετικές οπτικές γωνίες και κάνουν έκκληση για γρήγορες αλλαγές.

Οι προκλήσεις αυτές δύσκολα περιορίζονται στην Ευρώπη. Η ανεξέλεγκτη μετανάστευση τάραξε την εσωτερική πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις στην Μέση Ανατολή και την Αφρική, την Νότια και την Νοτιοανατολική Ασία, την Αυστραλία και την Βόρεια Αμερική. Οι περιπτώσεις αυτές κάνουν τελείως εμφανείς μερικές από τις μακροχρόνιες ασάφειες και αντιφάσεις του διεθνούς και εθνικού δικαίου και, με την σειρά τους αυτές μπορεί να προκαλέσουν πραγματική ζημία στην πολιτική και στην δημόσια στήριξη για τις βασικές διατάξεις της ίδιας της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες του 1951.

Σίγουρα, οποιαδήποτε φιλική συμβουλή από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτεί μεγάλες δόσεις προσοχής και ταπεινότητας. Τα ζητήματα που εμπλέκονται είναι ηθικά δύσκολα και πολιτικά ευαίσθητα, και μόνο οι ηγέτες της ΕΕ μπορούν πραγματικά να κατανοήσει την εσωτερική δυναμική της ΕΕ: Τι είναι δυνατό και αδύνατο, ποιές συγκρούσεις δεν μπορούν να επιλυθούν, αλλά θα μπορούσαν να ξεπεραστούν με έμμεσο τρόπο. Σε αυτό το πνεύμα, όμως, πέντε ιδέες αξίζει να εξεταστούν.

Πρώτον, δεδομένων των ηθικών κινδύνων που εμπλέκονται, υπάρχουν πραγματικά όρια στο τι μπορούν να πουν και να κάνουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες που να είναι εποικοδομητικό. Η κυβέρνηση της Γερμανίας ήταν για δεκαετίες μια από τις πιο ανθρωπιστικές μεταξύ των χωρών, όσον αφορά την αντιμετώπιση των θεμάτων ασύλου και της προσωρινής προστασίας, και οι πρόσφατες επίσημες δηλώσεις είναι αξιοθαύμαστες για τις ανθρωπιστικές προθέσεις τους. Ωστόσο, γνωρίζουμε από πολλές εμπειρίες του παρελθόντος ότι οι καλοπροαίρετες αλλά απρόσεκτες δηλώσεις και χειρονομίες μπορεί να επικοινωνήσουν ακούσια σήματα που διεγείρουν εκπληκτικά μεγάλες μεταναστευτικές κινήσεις. Η χαοτική μετανάστευση με βάρκες σχεδόν 125.000 Κουβανών στην Φλόριντα το 1980 ξεκίνησε αθέλητα από τις ανθρωπιστικές δηλώσεις του προέδρου των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ. Όλοι συμφωνούν ότι το επεισόδιο αυτό συνέβαλε σημαντικά στην ήττα του από τον Ρόναλντ Ρέιγκαν αργότερα εκείνο το έτος. Παρότι το αρνήθηκε ο Λευκός Οίκος, υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι η «εκτελεστική δράση» του πρόεδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα το 2012 που δημιούργησε ένα νέο προσωρινό νομικό καθεστώς για τα παιδιά των μη νόμιμων μεταναστών μπορεί να ενθάρρυνε δεκάδες χιλιάδες άλλους να μεταναστεύσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2013 και το 2014.

Μια φωτογραφία διαβατηρίου που άφησε πίσω του ένας μετανάστης φαίνεται ανάμεσα στα φύκια σε μια παραλία στο νησί της Λέσβου, στις 14 Σεπτεμβρίου 2015. ALKIS KONSTANTINIDIS / REUTERS
-------------------------