Ισχύς στον λαό μας

Στις βουλευτικές εκλογές που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα στις 20 Σεπτεμβρίου, ο ΣΥΡΙΖΑ για άλλη μια φορά βγήκε νικητής. Σε γενικές γραμμές, τα κόμματα που υποστήριξαν την σημασία του να παραμείνει η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση κέρδισαν με διαφορά: Από κοινού, ο ΣΥΡΙΖΑ, τα συντηρητικά κόμματα Νέα Δημοκρατία και Ανεξάρτητοι Έλληνες, και τα κεντρώα κόμματα Ποτάμι και ΠΑΣΟΚ κέρδισαν περισσότερες από το 70% των ψήφων. Ωστόσο, αυτό το αποτέλεσμα δεν ήταν αυτονόητο, ειδικά μετά το δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε στις 5 Ιουλίου, στο οποίο περίπου το 62% των ψηφοφόρων απέρριψε τα επιπλέον μέτρα λιτότητας. Δεν ήταν σαφές, δεδομένης της ευκαιρίας, αν η πλειοψηφία θα τασσόταν υπέρ της εξόδου από την ευρωζώνη ή ακόμη και από την ΕΕ –θεσμούς που υποστηρίζουν την εφαρμογή μιας ακόμη αυστηρότερης δημοσιονομικής πολιτικής στην Ελλάδα.

Στις πρόωρες εκλογές αυτού του μήνα, η ελληνική ταυτότητα έπαιξε επίσης μεγάλο ρόλο γενικώς, και στην πλατφόρμα της ριζοσπαστικής αριστεράς ειδικότερα. Οι ριζοσπαστικές αριστερές οργανώσεις τάχθηκαν υπέρ μιας αποχώρησης από την ευρωζώνη για την αντιμετώπιση των πιέσεων να αποδεχθεί η Ελλάδα περαιτέρω λιτότητα. Οι οργανώσεις αυτές χρησιμοποίησαν την εθνικιστική ρητορική για να προσπαθήσουν να πείσουν το εκλογικό σώμα για τις δικές τους πλατφόρμες πολιτικής. Το κόμμα Λαϊκή Ενότητα, το οποίο αποχωρίστηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ επειδή ο ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας αποδέχθηκε την συμφωνία διάσωσης από την ΕΕ, υποσχέθηκε να αποκαταστήσει την εθνική αξιοπρέπεια, αρνούμενο να υποχωρήσει στις απαιτήσεις των πιστωτών και φέρνοντας πίσω την δραχμή, αν καταστεί απαραίτητο, από την στιγμή που θα αναλάμβανε την εξουσία. Ακόμη και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) που πρόσφερε στους ψηφοφόρους μια ελληνική έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση σε περίπτωση νίκης του κόμματος.

Υποστηρικτές ανεμίζουν σημαίες καθώς ο πρώην πρωθυπουργός και ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας μιλά κατά την διάρκεια της τελικής προεκλογικής συγκέντρωσης πριν από τις γενικές εκλογές της Κυριακής στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, στις 18 Σεπτεμβρίου 2015. ALKIS KONSTANTINIDIS / REUTERS
---------------------

Παρά το γεγονός ότι η ριζοσπαστική αριστερά δεν έπαιξε με τον ευρωσκεπτικισμό, διαλάλησε τα εθνικιστικά διαπιστευτήριά της. Πριν από τις εκλογές, ο ΣΥΡΙΖΑ ανακίνησε τις εθνικιστικές εξάρσεις με τον όρκο να πολεμήσει ενάντια στο «παλιό», ένα συνώνυμο των κατεστημένων συμφερόντων και των άλλοτε κυρίαρχων κομμάτων ΠΑΣΟΚ (σοσιαλδημοκράτες) και Νέα Δημοκρατία (συντηρητικοί). Αυτά τα κόμματα, υποστήριξε ο ΣΥΡΙΖΑ, επωφελήθηκαν σε βάρος του κοινού καλού.

ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΥ ΕΙΔΟΥΣ

Αν και οι αριστερές πολιτικές υποστηρίζουν γενικά την διασυνοριακή αλληλεγγύη, στα σύγχρονα κράτη, τα κόμματα της αριστεράς έχουν βρεθεί συχνά να συναναστρέφονται με εθνικιστικές ομάδες. Τα κόμματα της ελληνικής αριστεράς δεν αποτελούν εξαίρεση. Ο αριστερός εθνικισμός εκδηλώθηκε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 1940. Εκείνες τις ημέρες, το ΚΚΕ υπηρέτησε ως ραχοκοκαλιά του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου ενάντια στην τριπλή κατοχή από την Βουλγαρία, την Γερμανία και την Ιταλία. Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) ήταν το πιο δημοφιλές και το καλύτερα προετοιμασμένο για να συσπειρώσει τους πολίτες, οργανώνοντας μια μαζική απεργία στις 5 Μαρτίου 1943 στην οποία συμμετείχαν περισσότεροι από 7000 άνθρωποι και παρέλυσε την Αθήνα. Το ΕΑΜ ήλεγχε επίσης μεγάλα τμήματα της ελληνικής επικράτειας κοντά στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, παρότι οι δεξιές και κεντρώες δυνάμεις κατάφεραν να αναλάβουν την εξουσία στην Ελλάδα αμέσως μετά την απελευθέρωσή της.

Ο εθνικισμός είχε επίσης εξέχουσα θέση στα μεταπολεμικά χρόνια στην Ελλάδα, όταν τα δεξιά κυβερνώντα κόμματα παρουσίαζαν την ριζοσπαστική Αριστερά ως «προδότες» οι οποίοι έβαζαν σε κίνδυνο τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα. Οι δεξιοί επιτέθηκαν στο ΚΚΕ επειδή υποστήριξε την δημιουργία ενός ανεξάρτητου μακεδονικού κράτους μεταξύ 1924 και 1935, ένα σχέδιο που περιλάμβανε περιοχές που μέχρι τότε ανήκαν στην Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι το ΚΚΕ ανακάλεσε αργότερα την υποστήριξή του στο σχέδιο και τάχθηκε εναντίον μιας αλλαγής των ελληνικών συνόρων, οι δεξιοί αντίπαλοί του χρησιμοποιούσαν το ζήτημα για να παρουσιάζουν το ΚΚΕ ως ένα αντιπατριωτικό κόμμα.

Η ριζοσπαστική αριστερά απάντησε κατά τον ίδιο τρόπο, με στόχο να παρουσιάσει τον εαυτό της ως μια πραγματική πατριωτική δύναμη σχηματίζοντας το 1951 την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ), η οποία περιελάμβανε επίσης τα μέλη του τότε εκτός νόμου ΚΚΕ. Καθ’ όλη την δεκαετία του 1950, η ΕΔΑ επιτίθετο στην δεξιά σε διάφορα μέτωπα. Ιδιαίτερης ανησυχίας ήταν η στάση της δεξιάς προς την Κύπρο, η οποία ήταν τότε βρετανική αποικία. Η δεξιά συγκρούστηκε πολλές φορές με τις βρετανικές και αμερικανικές κυβερνήσεις για την στάση τους απέναντι στην Κύπρο, αλλά συνέχισε να υποστηρίζει ένθερμα τους στενούς πολιτικούς και χρηματοοικονομικούς δεσμούς με τις χώρες αυτές. Η θέση της ΕΔΑ, αντίθετα, συνδύασε την εθνικιστική με την αντιιμπεριαλιστική ρητορική κατά του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών για να υποστηρίξει την ιδέα ότι η Κύπρος θα πρέπει να ενσωματωθεί πλήρως στο ελληνικό κράτος. Με αυτό το επιχείρημα, η ΕΔΑ κατάφερε να κινητοποιήσει χιλιάδες διαδηλωτές και να προσελκύσει μέλη και ψηφοφόρους, αμφισβητώντας την κατηγορία ότι δεν είναι πατριωτική.

Το 1974, οι κομμουνιστικές οργανώσεις είχαν νομιμοποιηθεί για ακόμη μια φορά, και η εθνικιστική ρητορική συνέχισε να εμφανίζεται σε δημοσιεύσεις της ριζοσπαστικής αριστεράς. Το 1999, για παράδειγμα, το ΚΚΕ διοργάνωσε εκδηλώσεις διαμαρτυρίας ενάντια στις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ στην Γιουγκοσλαβία, καλώντας όλους τους «πατριώτες» να συμμετέχουν σε μαζικές αντιπολεμικές διαδηλώσεις, τις οποίες όντως βοήθησε να οργανωθούν.

Ο εκλεγείς πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας προσέρχεται σε συνάντηση με τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο, στο προεδρικό μέγαρο στην Αθήνα, στις 21 Σεπτεμβρίου 2015. ALKIS KONSTANTINIDIS / REUTERS
-------------------------

Σε γενικές γραμμές, η ριζοσπαστική αριστερά στην Ελλάδα ερμηνεύει το ελληνικό έθνος ως «εγγενώς αντιστεκόμενο» στις δυσκολίες και στην ξένη επέμβαση. Μια τέτοια συζήτηση δεν στερείται από ταξικούς συνειρμούς: Υπενθυμίζει τους ασυμβίβαστους μαχητές, στρατολογημένους από τον «λαό», δηλαδή από τα χαμηλά και μεσαία κοινωνικά στρώματα, που έχουν αγωνιστεί ακούραστα ενάντια στην εκμετάλλευση της Ελλάδας από ξένους. Σε αυτό το πνεύμα, η ριζοσπαστική αριστερά κατηγορεί την αστική τάξη ότι ξεπουλά τον ελληνικό λαό σε ξένα συμφέροντα.

Με λίγα λόγια, ο αριστερός ο εθνικισμός έχει έρθει σε διάφορα μεγέθη και σχήματα από το 1940. Αν και η πατριωτική ρητορική της ριζοσπαστικής αριστεράς τείνει να γίνεται κοσμική, υπήρξαν εξαιρέσεις: Η Λιάνα Κανέλλη, βουλευτής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας από το 2000, τόνισε ότι η Χριστιανική Ορθοδοξία θα πρέπει να προστατεύεται από την «Νέα Τάξη Πραγμάτων». Η συνεργασία της με το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ελλάδας ξεκίνησε επίσημα το 1999, όταν η αλληλεγγύη του προς τον σερβικό λαό ενάντια επέμβαση του ΝΑΤΟ ταίριαξε με τον δικό της συνδυασμό θρησκευτικής και αντι-ιμπεριαλιστικής ρητορικής.

Ένας εθνικιστής κρατά την ελληνική σημαία κατά την διάρκεια διαδήλωσης στις 26 Μαΐου 2013. YANNIS BEHRAKIS / REUTERS
---------------------------

ΘΟΛΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ

Η εθνικιστική ρητορική δεν περιορίζεται στην αριστερά, και σε ορισμένες περιπτώσεις η διαχωριστική γραμμή μεταξύ του «αριστερού πατριωτισμού» και του «δεξιού εθνικισμού» έχει θολώσει. Ωστόσο, ο εθνικισμός στην Ελλάδα δεν είναι μονολιθικός. Για παράδειγμα, η κατανόηση του ελληνικού έθνους από το κόμμα της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής είναι διαποτισμένη με αλαζονεία, σεξισμό και μοχθηρή ξενοφοβία.

Για την ριζοσπαστική αριστερά, τα πράγματα είναι πολύ πιο περίπλοκα. Το ΚΚΕ δεν κάνει καμία αναφορά σε ζητήματα LGBTQ [στμ: δηλαδή ιδιαίτερων σεξουαλικών προτιμήσεων], ο ΣΥΡΙΖΑ τάσσεται υπέρ του γάμου ατόμων του ιδίου φύλου, και η Λαϊκή Ενότητα έχει συμπεριλάβει δύο ανοιχτά γκέι υποψήφιους βουλευτές στις πρόσφατες εκλογές. Κανείς δεν εξελέγη τελικά, δεδομένου ότι η Λαϊκή Ενότητα δεν πήρε έδρες στις εκλογές του περασμένου Σαββατοκύριακου. Ανεξάρτητα από την υποστήριξη ή την αντίθεση προς την ισότητα των φύλων, κανένα σκέλος της ελληνικής πολιτικής σκέψης δεν έχει δώσει πολλή προσοχή στο θέμα συνολικά.

Υποστηρικτές του ΣΥΡΙΖΑ, συμπεριλαμβανομένων κάποιων με ένα πανό για την «Άλλη Ευρώπη», αντιδρούν στο κεντρικό περίπτερο του κόμματος μετά την ανακοίνωση των πρώτων exit polls στην Αθήνα, στις 20 Σεπτεμβρίου του 2015. ALKIS KONSTANTINIDIS / REUTERS
----------------------

Πιο διχαστικά, τα κόμματα της ριζοσπαστικής αριστεράς στην Ελλάδα στέκονται στο πλευρό των μεταναστών και των προσφύγων που φθάνουν στις ακτές της. Ο κυβέρνηση υπό την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ αμφισβήτησε ακόμη την ελληνική έννοια του jus sanguinis –με την οποία η ιθαγένεια καθορίζεται από την ύπαρξη ενός ή δύο γονέων που να είναι πολίτες του κράτους. Έτσι, η κυβέρνηση Τσίπρα επέτρεψε σε δεύτερης γενιάς μετανάστες στην Ελλάδα να αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια. Για τον ΣΥΡΙΖΑ, οι μετανάστες εκλαμβάνονται ως μέλη ενός «ακούραστα αγωνιζόμενου» ελληνικού έθνους -ακόμη και αν είναι πρόσφατες αφίξεις στη χώρα. Παρ’ όλα αυτά, σχεδόν όλοι οι βουλευτές του μικρότερου συνεργάτη στον [κυβερνητικό] συνασπισμό, των Ανεξάρτητων Ελλήνων, ψήφισαν εναντίον του μέτρου αυτού.

Ο εθνικισμός της ριζοσπαστικής αριστεράς υπήρξε τόσο ένα διαρκές όσο και ένα πολυδιάστατο φαινόμενο, και η τροχιά του ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί την πιο πρόσφατη υπενθύμιση. Οδηγώντας ένα κύμα αντιπολίτευσης για τα πακέτα διάσωσης και τα μέτρα λιτότητας που τα συνόδευαν, ο ΣΥΡΙΖΑ υπογράμμισε την ανάγκη να επανέλθει η ελπίδα και να τύχει υπεράσπισης η αξιοπρέπεια του ελληνικού λαού. Αυτό κατέστησε το κόμμα ως ελκυστική επιλογή για περισσότερο από το ένα τρίτο των ψηφοφόρων τον περασμένο Ιανουάριο. Αυτό που παρέμενε ασαφές, μέχρι που η υπό τον ΣΥΡΙΖΑ κυβέρνηση υπέγραψε μια νέα συμφωνία διάσωσης τον Ιούλιο, ήταν αν το κόμμα πάντρευε τον εθνικισμό με τον ευρωσκεπτικισμό, και εάν η απόρριψη του πνεύματος της υποστηριζόμενης από την ΕΕ λιτότητας σήμαινε την προώθηση στενότερων δεσμών με μη-Δυτικές δυνάμεις, όπως η Ρωσία. Παρ’ όλα αυτά, μετά την διάσπαση, τον Αύγουστο, που γέννησε το κόμμα της Λαϊκής Ενότητας, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει διατηρήσει την πατριωτική ρητορική του, αλλά έχει συντρίψει την ευρωσκεπτικιστική πλατφόρμα του. Ο αριστερός εθνικισμός που συνετέλεσε στην πυροδότηση της δημοτικότητας του ΣΥΡΙΖΑ έγινε πιο ήπιων τόνων καθώς η σοβαρότητα ενός Grexit γινόταν σαφής.

Copyright © 2015 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/greece/2015-09-21/power-our-people

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.berghahnbooks.com/title.php?rowtag=PapadogiannisMilitant

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition