Secure Connection

Πότε να γίνεται μια παρέμβαση

Τι θα έκανε ο John Stuart Mill για την Συρία;

Michael Doyle

23/11/2015

Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα

Αν κάποιος όντως παρέμβει, θα πρέπει να οδηγεί σε μια αυτο-διατηρούμενη ειρήνη. Αυτό σημαίνει μια στρατηγική οικοδόμησης της ειρήνης που να περιλαμβάνει την δημιουργία ικανοτήτων για κυριαρχική διακυβέρνηση -αλλιώς, ο παρεμβαίνων θα είναι ηθικά υπεύθυνος για τον παρεπόμενο εμφύλιο πόλεμο, τον δεσποτισμό ή την αυτοκρατορία.

Ο MICHAEL W. DOYLE είναι καθηγητής πανεπιστημίου και διευθυντής του Global Policy Initiative στο Πανεπιστήμιο Columbia και πρώην επικεφαλής του United Nations Democracy Fund Advisory Board. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο The Question of Intervention: J.S. Mill and the Responsibility to Protect (Yale University Press, 2015).

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Καθώς η Γαλλία εντείνει τις αεροπορικές επιθέσεις της εναντίον του Ισλαμικού Κράτους (ή ISIS) στην Συρία [1] μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 13ης Νοεμβρίου στο Παρίσι, το ζήτημα του πότε να παρέμβει κάποιος -δηλαδή, να παρεμβληθεί δια της βίας ανάμεσα σε μια άλλη κυβέρνηση και στα υποκείμενά της- είναι και πάλι ενδιαφέρον. Έχουμε ασχοληθεί με το θέμα αυτό και παλιότερα. Σκεφτείτε την Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής [2] καθώς άρχισαν να εξοπλίζουν τους συμμάχους τους και να παρεμβαίνουν στην Συρία˙ ή την Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλους συμμάχους του ΝΑΤΟ στην Λιβύη το 2011 [3]˙ ή την αποτυχία μιας έγκαιρης και με επαρκή τρόπο παρέμβασης στην Ρουάντα το 1994 [4] ή στην Βοσνία πριν από το 1995 [5].

Αλλά το πού στέκεσαι σχετικά με την παρέμβαση [6] εξαρτάται εν μέρει από την προσέγγισή σου.

Αν πιστεύεις ότι υπάρχει μια ανθρωπιστική δέσμευση για την σωτηρία της ζωής των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, είσαι πιθανώς ένας παρεμβατιστής. Αν υποθέτεις ότι υπάρχει δικαίωμα στην εθνική αυτοδιάθεση και κυριαρχία, είναι πιθανό να είσαι ένας μη παρεμβατιστής. Και, αν θεωρείς την εθνική ασφάλεια ως μια ευθύνη που καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να εκχωρήσει πλήρως σε ένα διεθνή οργανισμό, θα θέλεις να παρεμβαίνεις όταν είναι απαραίτητο για την δική σου εθνική ασφάλεια, αλλά όχι αλλιώς.

Αλλά τι γίνεται αν νομίζεις ότι και οι τρεις αυτές προσεγγίσεις θα πρέπει να επηρεάσουν μιαν απόφαση για παρέμβαση; Τότε είσαι στην πολύ καλή παρέα του μεγάλου φιλόσοφου του 19ου αιώνα, Τζον Στιούαρτ Μιλ (John Stuart Mill) [7], ο οποίος έκανε μια προσπάθεια- ορόσημο να συμφιλιώσει αυτές τις αξίες με το δοκίμιό του το 1859, «A Few Words on Nonintervention» (Λίγα λόγια για την μη επέμβαση).

John Stuart Mill, 1872-1873.
-------------------------

Στο πρόσφατο βιβλίο μου, The Question of Intervention [8], αναλύω τα επιχειρήματα του Mill, υπερασπιζόμενος μερικά, απορρίπτοντας άλλα, και βελτιώνοντας λίγα. Ο κλασικός χειρισμός του για την μη παρέμβαση μας βοηθά να αρχίσουμε να διευκρινίζουμε δύο θεμελιώδεις γρίφους που προκύπτουν κατά τον προσδιορισμό του πότε να παρέμβει κάποιος και πότε όχι.

Ο ΓΡΙΦΟΣ ΤΗΣ ΜΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ

Ο πρώτος γρίφος συμφιλιώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την δημοκρατία με τη μη παρέμβαση, κάτι που ο Mill υποστηρίζει ότι θα πρέπει να είναι ο προεπιλεγμένος κανόνας. Γιατί να μην επιβάλλονται τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, η δημοκρατική κυβέρνηση, και η ευεργετική διοίκηση στο εξωτερικό;

Η άποψη του Mill για την ανθρωπότητα βλέπει τους ανθρώπους ως συναισθανόμενα όντα που είναι ουσιαστικά παρόμοια, ικανά να βιώσουν ευχαρίστηση και πόνο, και να αναγνωρίζουν το καλό και το κακό. Η συμπόνια θα πρέπει, επομένως, να μας οδηγεί στην λήψη αποφάσεων που μεγιστοποιούν το μεγαλύτερο καλό για τον μεγαλύτερο αριθμό ατόμων.

Αυτή η φιλοσοφία οδηγεί, με τη σειρά της, σε δύο κατευθυντήριες αρχές, όταν πρόκειται για την διακυβέρνηση. Η πρώτη είναι να μεγιστοποιηθεί η ίση ελευθερία: Να επιτρέπεται σε όλα τα άτομα να ζουν χωρίς εξαναγκασμό και να αναπτύσσουν τις δυνατότητές τους ελεύθερα, εφ’ όσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τα δικαιώματα των άλλων. Δεύτερον, η υποστήριξη στην αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση: Οι συλλογικές αποφάσεις πρέπει να αντανακλούν έμμεσα την βούληση της πλειοψηφίας μέσω εκλεγμένων αντιπροσώπων.

Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι αυτές οι αρχές, όταν εφαρμόζονται σε ένα διεθνές πλαίσιο, θα μοιάζουν με μια καθολική έκδοση του «ρήτρας εγγυήσεως» (Guarantee Clause) του Συντάγματος των ΗΠΑ, η οποία υπόσχεται μια αντιπροσωπευτική, δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης σε όλες τις πολιτείες.

Αντ’ αυτού, ο Mill πιστεύει ότι η δια της βίας επιβολή μιας ελεύθερης δημοκρατικής κυβέρνησης σε μια άλλη χώρα παραβιάζει τις ίδιες τις αρχές της ελευθερίας και της αντιπροσωπευτικής διακυβέρνησης. Αυθεντική ελευθερία σημαίνει ότι εμείς και οι γείτονές μας, επιλέγουμε τον τρόπο με τον οποίο ορίζεται αυτή η ελευθερία. Για παράδειγμα, δείτε το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες, δύο επισήμως φιλελεύθερες δημοκρατίες. Η πρώτη έχει διατηρήσει την μοναρχία και αναγνωρίζει μια καθιερωμένη εκκλησία˙ η δεύτερη έχει έναν εκλεγμένο πρόεδρο και απαγορεύει την δημιουργία μιας κρατικής θρησκείας.

Επιπλέον, ο Mill απορρίπτει την ιδέα της παρέμβασης για να επιβληθεί η ελευθερία ή η δημοκρατία, γράφοντας ότι «το να πας σε πόλεμο για μια ιδέα, αν ο πόλεμος είναι επιθετικός, όχι αμυντικός, είναι τόσο εγκληματικό όσο το να πας σε πόλεμο για το έδαφος ή για έσοδα». Προχωρά για να πει ότι η παρέμβαση είναι αντιπαραγωγική για την προώθηση της ελευθερίας και της δημοκρατίας: Η παρέμβαση δεν θα κάνει κανένα πραγματικό καλό και ο πόλεμος που συνοδεύει την παρέμβαση κάνει πάντα κακό.

Είναι μόνο μέσα από αυτό που ο Mill αποκαλεί «arduous struggle», δηλαδή «δύσκολο αγώνα» (ή σε ακραίες περιπτώσεις, μια βίαιη επανάσταση), που ένας λαός φθάνει για να ορίσει την ελευθερία του, και κατά την διαδικασία, να αναπτύξει την ικανότητα να ασκεί αυτοδιοίκηση -να υπακούει στους νόμους, να πολεμά για την χώρα του και να πληρώνει φόρους.

Στην πραγματικότητα, ένα καθεστώς σακίδιο που έχει δημιουργηθεί μέσω ξένης ένοπλης επέμβασης («knapsack regime»), είναι πιθανό να είναι επιβλαβές και συχνά επιφέρει τρία ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Το πρώτο είναι ότι το καθεστώς αυτό θα καταρρεύσει μόλις φύγουν οι παρεμβαίνοντες, δεδομένου ότι οι φιλελεύθεροι που διοικούν το καθεστώς δεν θα έχουν κερδίσει πολιτική υποστήριξη από τον πληθυσμό. Το αποτέλεσμα λοιπόν είναι άλλος ένας εμφύλιος πόλεμος. Ένα δεύτερο σενάριο είναι ότι οι φιλελεύθεροι, δεδομένης της ασθενούς εγχώριας στήριξής τους, στρέφονται στον δεσποτισμό προκειμένου να παραμείνουν στην εξουσία. Το τρίτο συμπέρασμα είναι ότι οι παρεμβαίνοντες δεν φεύγουν ποτέ. Θα παραμείνουν στην εξουσία, προκειμένου να στηρίξουν το συγκεκριμένο καθεστώς, το οποίο γίνεται, κατά μια έννοια, ένας πελάτης που χάνει την κρατική αυτοδιάθεση.

Ο Λόρδος Κλάιβ συναντάται με τον Μιρ Τζαφάρ μετά την μάχη του Plassey. NATIONAL PORTRAIT GALLERY
------------------------------------

Εγώ, μαζί με την Camille Strauss-Kahn, υποψήφια διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, αξιολογήσαμε την ορθότητα των διαισθήσεων του Mill εξετάζοντας τα ιστορικά δεδομένα. Εξετάσαμε κάθε παρέμβαση από το 1815, περιορίζοντας την ανάλυσή μας στις εμφανείς ένοπλες παρεμβάσεις από ξένα στρατεύματα που παρεμβάλλονται μεταξύ μιας κυβέρνησης και του λαού της. Βρήκαμε ότι από τις 334 παρεμβάσεις, 221 ήταν στρατιωτικά επιτυχείς. Από αυτές, 56 οδήγησαν σε νέο ή ανανεωμένο εμφύλιο πόλεμο˙ 68 παρήγαγαν βαθύτερη απολυταρχία˙ και 146 οδήγησαν σε αυτοκρατορική εξουσία. (Αυτά τα άσχημα αποτελέσματα αριθμούν πάνω από 221, επειδή ορισμένες ατυχείς χώρες εμφάνισαν πολλαπλές βλάβες). Μόνο 26 παρεμβάσεις -ή 12%- παρήγαγαν μια ελεύθερη, ανεξάρτητη, με περισσότερο σεβασμό στα δικαιώματα ή συμμετοχική δημοκρατία.

Τα δεδομένα όντως επιβεβαιώνουν τις απόψεις του John Stuart Mill, ότι η μη παρέμβαση θα πρέπει να είναι ο προεπιλεγμένος κανόνας. Ένα ποσοστό επιτυχίας 12% είναι πάρα πολύ μικρό για να δικαιολογήσει αισιοδοξία για μια παρέμβαση. Πράγματι, κάθε δικαιολογημένη παρέμβαση πρέπει να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο ενός από τα τρία αυτά επιβλαβή αποτελέσματα και να επιδιώξει να τα αποφύγει.

Ο ΓΡΙΦΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ

Το δεύτερο παράδοξο είναι λοιπόν, γιατί, αν ο Mill είναι τόσο αποφασισμένος για την μη παρέμβαση, υποστηρίζει ότι μερικές φορές είναι επιτρεπτή μια παρέμβαση; Εδώ, ο Mill προσφέρει μια σειρά από περιπτώσεις όπου εξωτερικοί ανθρωπιστικοί λόγοι ή ανάγκες εθνικής ασφάλειας μπορούν ξεπεράσουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης ή όπου μπορεί τα δικαιώματα κάποιων χωρών για εθνική αυτοδιάθεση να μην λαμβάνονται υπόψη διότι δεν είναι αποτελεσματικά και ενιαία εθνικά κράτη.

Ο Mill, δυστυχώς και χωρίς να πείθει, υποστηρίζει ότι ο καλόπιστος ιμπεριαλισμός, μια μορφή πατρικής εξουσίας, είναι αποδεκτός στην Ινδία και σε άλλες χώρες τις οποίες αβασάνιστα παρουσιάζει ως ανίκανες να διοικήσουν τον εαυτό τους.

Ο Mill είναι πιο πειστικός, όμως, όταν προσελκύει την προσοχή των αναγνωστών στην εθνική απελευθέρωση ή στα αποσχιστικά κινήματα, στα οποία η καταπιεσμένη μειονότητα κάνει ένα «δύσκολο αγώνα» ενάντια σε έναν καταπιεστή που δεν μπορεί να νικηθεί. Ισχυρίζεται ότι οι εγχώριοι αγώνες συχνά χρειάζονται βοήθεια για την άρση του καταπιεστικού (και συχνά ξένου) ζυγού. Για παράδειγμα, η Βρετανία θα ήταν δικαιολογημένη για την παροχή βοήθειας στην απόσχιση της Ουγγαρίας από την Αυστρία το 1848 - 49. Αλλά η Βρετανία επέλεξε να μην παρέμβει. Ακόμη και εδώ, η θεωρία του Mill είναι ελλιπής. Η εθνική απελευθέρωση για κάθε εθνοτική ομάδα είναι μια συνταγή για μόνιμη επανάσταση. Πρέπει να αναπτύξουμε αρχές και διαδικασίες για την αυτο-διοίκηση που να έχουν σχεδιαστεί για να ικανοποιήσουν, όπου μπορούν, τις απαιτήσεις για νόμιμη αυτονομία.

Ο Mill προσφέρει μια σειρά από άλλα παραδείγματα, όπου είναι αποδεκτό να παρακαμφθεί η αρχή της μη επέμβασης, όπως όταν η εθνική ασφάλεια είναι υπό επικείμενη απειλή ή όταν, μετά από έναν αμυντικό πόλεμο, ο νικηφόρος αμυνόμενος δεν χρειάζεται να σταματήσει στα σύνορα, αλλά μπορεί να παρέμβει προκειμένου να εξαλείψει μια «μόνιμη απειλή» για την ειρήνη. Ο Mill είχε κατά νου την εξορία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη το 1815. Σύγχρονα παραδείγματα περιλαμβάνουν την κατοχή της Γερμανίας και της Ιαπωνίας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Mill ασχολείται επίσης με τις ανθρωπιστικές κρίσεις που προκύπτουν από παρατεταμένους εμφύλιους πολέμους. Η αναμονή μέχρι ο «δύσκολος αγώνας» να καθορίσει έναν νόμιμο κυρίαρχο μπορεί να είναι η συνταγή για μια ατέλειωτη σφαγή. Μερικές φορές η εξωτερική διαμεσολάβηση μπορεί να παράγει ένα καθεστώς συνασπισμού ικανό να κυβερνά την χώρα, σε σταθερή και πιο νομιμοποιημένη βάση. Το παράδειγμα του Mill, η Ισπανία και η παρέμβαση του Ηνωμένου Βασιλείου στην Πορτογαλία το 1846, είναι σχετικό όταν μελετώνται σύγχρονες συζητήσεις για την διατήρηση της ειρήνης.

Με το πλεονέκτημα των εκατό και πλέον ετών ύστερης γνώσης, γνωρίζουμε πλέον ότι οι ανθρωπιστικές παρεμβάσεις έγιναν συχνά αντικείμενο εκμετάλλευσης για περαιτέρω αυτοκρατορικά σχέδια. Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι καταδίκασαν την βαρβαρότητα στην Αφρική και την Ασία, όπως έκανε ο Mill στην Ινδία, και στην συνέχεια επέβαλλαν αυτοκρατορική εξουσία. Το 1898, οι Ηνωμένες Πολιτείες έσωσαν Κουβανούς και Φιλιππινέζους από την ισπανική κατοχή, αλλά έμειναν, ελέγχοντας άμεσα ή έμμεσα την εσωτερική πολιτική για μισό αιώνα. Οπότε, πώς μπορεί αυτό να αναχαιτιστεί;

Σήμερα, έχουμε το δόγμα για την Ευθύνη για Προστασία (Responsibility to Protect, RtoP) [9], το οποίο εγκρίθηκε ομόφωνα από τα Ηνωμένα Έθνη το 2005, για την προστασία πληθυσμών από γενοκτονία, εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εθνοκάθαρση. Επίσης, έχει διακομματική υποστήριξη στις Ηνωμένες Πολιτείες και υλοποιήθηκε στην Λιβύη το 2011 από μέλη του ΝΑΤΟ και την κυβέρνηση του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, αλλά με πολύ ανάμεικτα αποτελέσματα. Το RtoP δεν είναι νόμος, αλλά είναι μια επαναστατική διεθνής δέσμευση. Θέτει ένα νέο πρότυπο για νόμιμες ενέργειες που έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν ανθρωπιστική προστασία, ενώ προλαμβάνουν την αυτοκρατορική εκμετάλλευση.

Ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ παρευρίσκεται σε τελετή στην αυλή του Hotel des Invalides, στο Παρίσι, στις 19 Νοεμβρίου 2015. PHILIPPE WOJAZER / REUTERS
------------------------

Τα διδάγματα από την παρέμβαση στην Λιβύη το 2011 είναι ότι χρειαζόμαστε περισσότερη ευθύνη ενώ προστατεύουμε: Μια καλύτερη κατανόηση των πραγματικών περιστατικών επί τόπου καθώς η στρατηγική αναπτύσσεται, μεγαλύτερη λογοδοσία όσον αφορά την εφαρμογή των εντολών του Συμβουλίου Ασφαλείας, και περισσότερη προσοχή στην υπεύθυνη οικοδόμηση του κράτους στο απόηχο της παρέμβασης.

Ακόμη και με αυτές τις μεταρρυθμίσεις, θα πρέπει να διατηρήσουμε το ισχυρό τεκμήριο κατά της παρέμβασης, όπως υποστήριξε ο Mill. Πρέπει να έχουμε δύο βασικά μαθήματα καλά μέσα στο μυαλό μας: Πρώτον, όχι παρέμβαση εκτός αν υπάρχουν πολύ σοβαροί λόγοι για να παρακαμφθεί ή να αγνοηθεί η μη παρέμβαση. Σήμερα, αυτό απαιτεί άδεια για RtoP από το Συμβούλιο Ασφαλείας, όποτε είναι δυνατόν. Δεύτερον, αν κάποιος όντως παρέμβει, θα πρέπει να οδηγεί σε μια αυτο-διατηρούμενη ειρήνη. Αυτό σημαίνει μια στρατηγική οικοδόμησης της ειρήνης που να περιλαμβάνει την δημιουργία ικανοτήτων για κυριαρχική διακυβέρνηση -αλλιώς, ο παρεμβαίνων θα είναι ηθικά υπεύθυνος για τον παρεπόμενο εμφύλιο πόλεμο, τον δεσποτισμό ή την αυτοκρατορία.

Οι πολυπλοκότητες της Συρίας σήμερα αψηφούν τις εύκολες συνταγές. Ταυτόχρονα, βλέπουμε έναν διεθνή εναέριο πόλεμο που διεξάγεται από την Γαλλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ρωσία εναντίον ενός μη κρατικού παράγοντα (ISIS)˙ έναν βρώμικο εμφύλιο πόλεμο στην Συρία (μεταξύ του Άσαντ και διαφόρων επαναστατών) αλλά με μονομερείς παρεμβάσεις από πολλαπλές εξωτερικές δυνάμεις˙ μια επιδοκιμασμένη από τον ΟΗΕ συνέλευση κατά των χημικών όπλων [10]˙ και τις εν εξελίξει θηριωδίες κατά πολιτών (διαπράττονται κυρίως από το καθεστώς του Άσαντ και το ISIS). Το 2011, ένας οπαδός του Mill θα κρατούσε τους εξωτερικούς παίκτες σε απόσταση και θα άφηνε την μάχη για τους Σύριους. Το 2015, το καλύτερο και το ελάχιστο που θα μπορούσε να γίνει είναι να βοηθηθούν οι εκτοπισμένοι και οι πρόσφυγες, να ηττηθεί ο ISIS, και να τεθεί συντονισμένη διεθνής πίεση στον Άσαντ και τους Σύριους αντάρτες να καταθέσουν τα όπλα τους και να οικοδομήσουν ένα μέλλον για την Συρία. Βεβαίως, όλα είναι πιο εύκολα στα λόγια παρά στην πράξη.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2015-11-20/when-intervene

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Πότε να γίνεται μια παρέμβαση

Αναζήτηση

Δημοφιλή Άρθρα

Περιοχή Μελών