Το δημοψήφισμα του Brexit, έναν χρόνο μετά

Για τους Βρετανούς ευρωσκεπτικιστές, όχι μόνο η κυριαρχία αλλά επίσης και τα χρήματα πρέπει να παραμείνουν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Εδώ η καμπάνια υπέρ του «εκτός» στηρίχθηκε στην μακρόχρονη βρετανική αντίληψη να εκλαμβάνει την Ευρώπη ως οικονομικό σχέδιο. Σε ένα από τα πιο δημοσιοποιημένα επιχειρήματά τους, οι υπέρ του «εκτός» υποστήριξαν ότι η συνεισφορά του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρώπη θα μπορούσε να δαπανηθεί εγχωρίως μετά το Brexit, προσβλέποντας σε υποτιθέμενα 350 εκατομμύρια λίρες που θα ανακατευθύνονταν κάθε βδομάδα από τις Βρυξέλλες στο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Η καμπάνια του «εντός» δικαίως καταδίκασε την ανακρίβεια του ισχυρισμού αυτού. Αλλά, είναι άραγε όντως εντυπωσιακό το γεγονός ότι τέτοια επιχειρήματα είχαν απήχηση, δεδομένων των περικοπών που έχει πραγματοποιήσει το Ηνωμένο Βασίλειο στην δημόσια χρηματοδότηση από το 2010 και του γεγονότος ότι τα τελευταία 40 χρόνια οι Βρετανοί ηγέτες χαρακτήρισαν την ένταξη στην ΕΕ ως μια άσκηση διαπραγματεύσεων επί προϋπολογισμών και επιδοτήσεων;

Τέλος, ειδικά το UKIP, προσδιόρισε το δημοψήφισμα ως έναν τρόπο ώστε οι αουτσάιντερς να εκφράσουν την δυσαρέσκειά τους προς τους πολιτικούς και των δύο κομμάτων. Όταν οι υπέρ του «εντός» προσπάθησαν να συσπειρώσουν στήριξη μέσω παρεμβάσεων του μεγιστάνα επιχειρηματία Ρίτσαρντ Μπράνσον ή του προέδρου των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, αυτό γύρισε σαν μπούμερανγκ. Αντί να προσφέρουν έναν αέρα εμπειρίας στην εκστρατεία υπέρ του «εντός», αυτές οι προσπάθειες τροφοδότησαν την πεποίθηση ότι οι πολιτικές της ΕΕ και της Βρετανίας είναι υποθέσεις που εκτελούνται από ελίτ για τις ελίτ.

Το δημοψήφισμα, με άλλα λόγια, άφησε τους ψηφοφόρους να εκφράσουν την δυσαρέσκειά τους για μια σειρά θεμάτων και ήταν, κατά πολλούς τρόπους, λιγότερο για την Ευρώπη από όσο για την κατάσταση της βρετανικής πολιτικής. Η διεξαγωγή ενός επιτυχημένου δημοψηφίσματος υπέρ της διατήρησης του status quo είναι δύσκολο να γίνει και είναι ακόμα πιο δύσκολο όταν το status quo φαίνεται να αποτελεί την αιτία του προβλήματος για τόσο πολλούς ανθρώπους. Όπως έχει καταδείξει η πολιτική επιστήμων Sara Hobolt, τα ευρωπαϊκά δημοψηφίσματα σπανίως έχουν ως αποτέλεσμα την πρόθεση των αρχιτεκτόνων τους και η απόφαση του Cameron να διεξαγάγει δημοψήφισμα στο πλαίσιο μιας αδύναμης οικονομικής ανάκαμψης, της αυξανόμενης ανισότητας, μιας κρίσης του ευρώ και μιας προσφυγικής κρίσης αποτέλεσε ένα σφάλμα που αξίζει να καταγραφεί στα βιβλία της ιστορίας.

Ωστόσο, ο ίδιος ο Κάμερον έκανε την πιθανότητα μιας ψήφου υπέρ του «εντός» να είναι ακόμη πιο απίθανη με τον τρόπο που καθόρισε την συζήτηση. Είχε την πρόθεση να χρησιμοποιήσει την απειλή ενός δημοψηφίσματος για να αποσπάσει παραχωρήσεις από τις Βρυξέλλες, όπως έκανε και ο πρωθυπουργός Harold Wilson το 1975. Κατά την διάρκεια της διαδικασίας, ο Cameron, όπως και ο ηγέτης του UKIP Nigel Farage, ενίσχυσε το μήνυμα που δημιούργησε ο Heath και επεξεργάστηκε η Θάτσερ: Οι ψηφοφόροι θα πρέπει να βλέπουν την ΕΕ όχι ως ένα πολιτικό όραμα που πρέπει να μοιραστούν με την ήπειρο αλλά ως μια οργάνωση από την οποία θα αποσπάσουν ωφελήματα. Από την άποψη αυτή, άραγε γιατί θα έπρεπε μια χώρα να παραμείνει σε μια πολιτεία που στερείται ενός ενοποιητικού ιδεώδους, που απεικονίζεται ακόμη και από τους υπερασπιστές της σαν ένα χρηστικό σχέδιο και που ταυτόχρονα φαίνεται να αποδυναμώνεται από την άποψη της οικονομίας και της διακυβέρνησης;

Το μεγαλύτερο μάθημα είναι ότι οι συμπεριφορές των ελίτ απέναντι στο θέμα της ΕΕ έχουν σημασία. Ο Ruud Lubbers, πρώην πρωθυπουργός της Ολλανδίας, μιας χώρας από τις πιο υποστηρικτικές της ΕΕ, είπε κάποτε [13]: «Αν εγώ και άλλοι πηγαίναμε στην τηλεόραση για μερικές νύχτες, για να υποστηρίξουμε μια υπόθεση κατά της ολοκλήρωσης της Ευρώπης, νομίζω ότι ο ολλανδικός λαός θα μπορούσε εύκολα να μεταστραφεί». Αυτή είναι μια ανησυχητική σκέψη, αλλά πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Για καλό ή για κακό, η ενοποίηση έχει ιστορικά καθοδηγηθεί από τις ελίτ και όχι από τον ευρωπαϊκό δήμο. Αν και ένα τέτοιο ευρωπαϊκό κοινό αποτελεί προϋπόθεση για την μακροπρόθεσμη επιβίωση της ΕΕ, δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί: Η δημόσια στήριξη για την ολοκλήρωση εξαρτάται ακόμα από την πολιτική ηγεσία ενός εκάστου έθνους. Με αυτή την έννοια, η Ευρώπη παραμένει ένα λεπτεπίλεπτο σχέδιο.

Ελλείψει ενός ευρωπαϊκού δήμου, η ολοκλήρωση μπορεί να αποτύχει όταν οι υποστηρικτικές ελίτ παραιτηθούν ή αστοχήσουν. Αυτό είναι που συνέβη πέρυσι στο Ηνωμένο Βασίλειο -και αυτό που οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να αποφύγουν εάν η ΕΕ πρόκειται να επιζήσει για αρκετό καιρό ώστε να αναμορφωθεί.

Copyright © 2017 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-06-23/brexit-vote-on...