Η διεθνής ενεργειακή στρατηγική στην Μέση Ανατολή

[1] Ο όρος «Μέση Ανατολή» άρχισε να καθιερώνεται σταδιακά και επίσημα μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και σχετίζεται με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ και την είσοδο των ΗΠΑ στην περιοχή.
[2] Η σοβιετική ιστοριογραφία την κατονόμασε ιμπεριαλιστική επιθετικότητα και κατοχή, από την αποστολή στο Αζερμπαϊτζάν βρετανικών δυνάμεων, υπό την ηγεσία του στρατηγού Dunsterville προς το τέλος του πολέμου και τη μετέπειτα αποστολή με επικεφαλής τον στρατηγό Thomson. Βλ.Qasimly Musa, «BRITAIN'S AZERBAIJAN POLICY (November 1917 - September 1918)», Visions of Azerbaijan, History, Spring 2006, Volume 1.1, σ. 38-43.
[3] Με την πολιτική του αυτή το Ηνωμένο Βασίλειο κατάφερε να εξασφαλίσει ήδη τα πετρέλαια της γειτονικής Περσίας αν και οι ποσότητες αυτών δεν ικανοποιούσαν τις ανάγκες του.
[4] Κατά την περίοδο 1915-1916 πραγματοποιήθηκαν οι γνωστές διαπραγματεύσεις μεταξύ Χουσεΐν (Εμίρης της Μέκκας ως εκπρόσωπος των Αράβων) και Μακμάχον (McMahon, εκπροσώπου της Βρετανίας στην Αίγυπτο και στο Σουδάν) για τον καθορισμό του τρόπου συνεργασίας και την οριοθέτηση των συνόρων του αραβικού κράτους μετά το τέλος του πολέμου Βλ. τις επιστολές Μακμάχoν – Χουσεΐν στο βιβλίο Βλ. P.M, Holt, Egypt and The Fertile Crescent 1516 –1922, A Political History, Cornell University Press, Ithaca and London, 1966, σ. 264 – 270. Βλ. G. Antonius, The Arab Awakening, The Story of the Arab National Movement, Lebanon Bookshop, Beirut, 1969, σ. 413-427. Επίσης Βλ. J. C. Hurewitz, The Middle East and North Africa in World Politics, A Documentary Record, Volume II, Yale university press, New Haven, London, 1975-1979, σ. 46-56
[5] Η συμφωνία των Σάικς (Sykes) και Πικό (Picot) ανάμεσα στην Γαλλία και στην Βρετανία θεωρείται μια από τις πιο αμφιλεγόμενες συνθήκες που συνήφθησαν ποτέ στην σύγχρονη αποικιοκρατική ιστορία. Με την συμφωνία αυτή δινόταν το επίσημο τέλος στο Ανατολικό ζήτημα, Βλ. το κείμενο της συμφωνίας Σαϊκς και Πικότ στο J. C. Hurewitz, ό.π., τόμ. II, σ. 60-64.
[6] Bierstadt Edward Hale, «Η Μεγάλη Προδοσία, Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μικρασιατική Καταστροφή και στη Συνθήκη της Λωζάννης», 1924, μετάφρ. Κασσεσιάν Γρ. Ιωσήφ, εκδόσεις Λιβάνης, 1997, σ. 145-175.
[7] Βλ. περί σύνδρομου υπεροχής στο «Ασφάλεια Ενεργειακών Δικτύων στην Ανατολική Μεσόγειο», Διδακτορική Διατριβή Ιωάννη Βιδάκη, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, Σχολή Επιστημών της Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Χίος, 2016, σ. 210.
[8] Βλ Κούτσης Αλέξανδρος Σ., «Μέση Ανατολή, Διεθνείς Σχέσεις και Πολιτική Ανάπτυξη», τόμ. Ι, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1992, σ. 95-96, 104.
[9] Το διπλωματικό έγγραφο Νο 63, που είχε συνταχθεί ως οδηγός των Βρετανών διπλωματών, οι οποίοι συμμετείχαν στην διάσκεψη της Λωζάννης, περιέχει την παρακάτω δήλωση: «Ένας Γερμανός εμπειρογνώμονας που επισκέφθηκε το 1901 τις πετρελαιοφόρες περιοχές της Μοσούλης και της Βαγδάτης ανέφερε ότι αυτές είναι από τις πλουσιότερες του κόσμου». Βλ. Bierstadt Edward Hale, ό.π., σ.186.
[10] «Η συνθήκη αυτή δεν επικυρώθηκε ποτέ, όχι μόνο γιατί συνάντησε την αντίδραση των Νεότουρκων της Άγκυρας, αλλά και γιατί αρνήθηκαν να την υπογράψουν η Γαλλία και η Ιταλία, οι οποίες θεωρούσαν την συνθήκη των Σεβρών ως διπλωματική νίκη των Άγγλων και την Ελλάδα δορυφόρο τους.
[11] Μπάλτος Γεώργιος και Βιδάκης Ιωάννης, «Ενεργειακή Ασφάλεια και Ελλάδα», εκδόσεις ΔΥΡΟΣ, 2013, σ. 20, 29.
[12] Αυτή η πολιτική συνεχίστηκε από τις ΗΠΑ και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν Ελλάδα και Τουρκία έλαβαν από κοινού βοήθεια και εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ, ως σύμμαχοι απέναντι στην Σοβιετική Ένωση, προκειμένου να εξασφαλιστούν η ροή του πετρελαίου από τη Μέση Ανατολή προς την Δύση και η απομόνωση των «κακών κομμουνιστών από τα ζεστά νερά της Μεσογείου».
[13] Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι αραβόφωνες περιοχές διατηρούσαν μια άτυπη μορφή ενότητας, παρά την ύπαρξη της οθωμανικής κυριαρχίας. Έτσι, οι Άραβες ταξίδευαν σε όλα τα μέρη της οθωμανικής αυτοκρατορίας χωρίς εμπόδια ή άδειες, ενώ όταν συμμάχησαν με τους «Χριστιανούς» Ευρωπαίους για την απελευθέρωσή τους από την μουσουλμανική Τουρκία ή το χαλιφάτο, η συνέπεια της συμμαχίας ήταν τραγική για τον αραβικό κόσμο.
[14] Το 1924 συγκροτείται η Compagnie Francaise des Petroles - Total, για να αναλάβει το γαλλικό μερίδιο στη Μεσοποταμία.
[15] Ο Λόρδος Curzon, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών και ο Sir John Cadman διαμαρτυρήθηκαν και εξακολουθούν να διαμαρτύρονται ότι η Βρετανία πιστεύει επίσης στην πολιτική ανοικτών θυρών. Η διαμαρτυρία, βέβαια, απέτυχε να ικανοποιήσει τους Αμερικανούς και ήταν απαραίτητο να επιτραπεί στη Standard Oil να επανακτήσει μία εκχώρηση εκμετάλλευσης πετρελαίου στην Παλαιστίνη, την οποία κατείχε πριν από τον πόλεμο. Βλ. Sylvia Pankhurst, “The Truth about the Oil War”, Dreadnought Publications, 1922 http://www.marxists.org/archive/pankhurst-sylvia/1922/oil-war.htm
[16] John M. Blair, The Control of Oil, New York: Pantheon Books, 1976, σ. 31-34, https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/Petroleum/redline.htm.
[17] Η κόκκινη γραμμή συντάχθηκε ελεύθερα χρησιμοποιώντας ως αναφορά τον χάρτη από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου των ΗΠΑ, έκθεση με τίτλο: «το Διεθνές Καρτέλ Πετρελαίου», που υποβλήθηκε στην Υποεπιτροπή για τα Μονοπώλια της Εξεταστικής Επιτροπής για τις Μικρές Επιχειρήσεις, στην Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Βλ. https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/Petroleum/redline.htm
[18] Bierstadt 1997,ό. π,. σ. 187.