Η μετα-αμερικανική παγκόσμια οικονομία

Η πιο άμεση απάντηση στην υποχώρηση της διοίκησης του Trump έχει έρθει στο εμπόριο. Η προοπτική της αποχώρησης των Ηνωμένων Πολιτειών από το παγκόσμιο εμπορικό σύστημα ώθησε πολλές μεγάλες οικονομίες να συνάψουν διμερείς ή περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Κατά το παρελθόν έτος, η ΕΕ συνήψε ουσιαστικές εμπορικές συμφωνίες με τον Καναδά, την Ιαπωνία, την Σιγκαπούρη και το Βιετνάμ και έχει επιταχύνει τις διαπραγματεύσεις με το Μεξικό και το εμπορικό μπλοκ της Νότιας Αμερικής Mercosur. Με εκπληκτική ταχύτητα, τα 11 κράτη που παρέμειναν στην Trans-Pacific Partnership μετά την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών στις αρχές του 2017 προχώρησαν σε μεγάλο μέρος της συμφωνίας [5], με την Αυστραλία και την Ιαπωνία να αναλαμβάνουν την ηγεσία. Οι περιφερειακές εμπορικές συνομιλίες στην Ασία και την Αφρική που εμπλέκουν την Κίνα και οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των χωρών της Λατινικής Αμερικής έχουν επίσης επιταχυνθεί˙ αν και αυτού του τύπου οι διαπραγματεύσεις τείνουν να οδηγήσουν σε συμφωνίες χαμηλότερης ποιότητας που θα επιτρέψουν μόνο περιορισμένη απελευθέρωση [της οικονομίας] και θα επιλύσουν λίγα ρυθμιστικά θέματα, θα εκτρέψουν το εμπόριο από αλλού, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η κυβέρνηση Trump έχει αρχίσει να επιτίθεται στους διεθνείς θεσμούς από το ΝΑΤΟ μέχρι τον ΟΗΕ. Με το να μπλοκάρει τον διορισμό νέων δικαστών επί των εμπορικών διαφορών προκειμένου να μην συμμετάσχουν στο επταμελές δευτεροβάθμιο όργανο του ΠΟΕ, η διοίκηση εμποδίζει τον ΠΟΕ να λειτουργεί κανονικά. Εδώ, ο υπόλοιπος κόσμος ήταν πιο αργός στο να αντιδράσει. Μερικοί παγκόσμιοι ηγέτες, όπως ο Αργεντινός πρόεδρος Mauricio Macri, ο οποίος υπερασπίστηκε τον ΠΟΕ κατά την διετή σύνοδο του οργανισμού τον Δεκέμβριο, μίλησαν ανοιχτά. Ο Καναδάς κατέθεσε μια υπόθεση στον ΠΟΕ κατά των πολλών μονομερών εμπορικών μέτρων που επιδιώκει η διοίκηση Trump, γεγονός που μπορεί να αποτελέσει προηγούμενο για δράση από άλλες χώρες. Αλλά οι περισσότεροι έχουν παραμείνει σιωπηλοί, πιθανώς επειδή δεν επιθυμούν να προκαλέσουν τον Trump να αποχωρήσει άμεσα ή να επιτεθεί περαιτέρω στον οργανισμό.

Ορισμένες μη εμπορικές πτυχές της βασισμένης σε φιλελεύθερους κανόνες τάξης μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν χωρίς την ηγεσία των ΗΠΑ. Οι περισσότεροι θεσμοί και τα φόρουμ δεν θα λειτουργήσουν ούτε τόσο καλά, ούτε με τόση συνέπεια ούτε με τόση προσαρμοστικότητα, αλλά θα επιμείνουν. Τα συστήματα που επιτρέπουν την διεθνή οικονομική συνεργασία έχουν γλιτώσει σε μεγάλο βαθμό από επίθεση μέχρι στιγμής, εν μέρει λόγω της νομικής ανεξαρτησίας της Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Ωστόσο, χωρίς ηγεσία των ΗΠΑ, ακόμη και αυτά τα καθεστώτα θα είναι ευάλωτα σε μελλοντικά οικονομικά σοκ. Σε περίπτωση μείζονος ύφεσης, οι μεγάλες χώρες πιθανότατα θα αποτύχουν να δράσουν μαζί εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν συμβάλλουν. Το σύστημα δεν έχει σχεδιαστεί για να αντέχει σε μια πλήρη επίθεση από την Ουάσινγκτον. Εάν ο Trump θέλει να διαλύσει την τάξη, θα είναι δύσκολο για άλλες χώρες να περιορίσουν τις ζημιές.

Ο πρόεδρος της Αργεντινής, Mauricio Macri, μιλά κατά την διάρκεια της υπουργικής διάσκεψης του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου στο Μπουένος Άιρες, στην Αργεντινή, τον Δεκέμβριο του 2017. MARCOS BRINDICCI / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

ΕΙΣ ΒΑΡΟΣ ΤΟΥ ΓΕΙΤΟΝΑ

Αριστεροί επικριτές της υπό την ηγεσία των ΗΠΑ φιλελεύθερης οικονομικής τάξης υποστηρίζουν συχνά ότι το σύστημα ενθαρρύνει τις χώρες να κάνουν κούρσα προς τα κάτω, εκμεταλλευόμενες τους φτωχότερους πληθυσμούς στην πορεία. Αυτή η κριτική έχει ιδιαίτερη αξία όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και τα εργασιακά δικαιώματα, τομείς στους οποίους οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν κάνουν αρκετά στο εσωτερικό τους και έτσι χαμηλώνουν τα παγκόσμια πρότυπα. Αλλά μέχρι πρόσφατα, ο συνδυασμός της πίεσης από τους ομολόγους τους και οι επίσημες συμφωνίες που ενθαρρύνθηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν περιορίσει όλο και περισσότερο τον βαθμό στον οποίο οι χώρες υποτιμούν η μια την άλλη. Κατά την τελευταία δεκαετία, οι διεθνείς προσπάθειες, καθοδηγούμενες εν μέρει από την κυβέρνηση Ομπάμα δουλεύοντας μέσα από το G-20, είχαν αρχίσει να συγκρατούν δύο από τις πιο ολέθριες πολιτικές «εκμετάλλευσης του γείτονα» (beggar-thy-neighbor policies), τη νομισματική χειραγώγηση και την δημιουργία φορολογικών παραδείσων.

Εάν η κυβέρνηση των ΗΠΑ απομακρυνθεί από τον ηγετικό ρόλο της, αυτή η εικόνα θα αλλάξει δραματικά. Σήμερα, ο φορολογικός ανταγωνισμός λαμβάνει ως επί το πλείστον τη μορφή εποικοδομητικής πίεσης για να φέρει τις [φορολογικές] κλίμακες και την κάλυψη κάπως ευθυγραμμισμένες με εκείνες των συγκρίσιμων οικονομιών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, μαζί με ορισμένες άλλες χώρες, βρίσκονται σε μειονεκτική θέση στο πλαίσιο του σημερινού συστήματος, αλλά μόνο η διεθνής συνεργασία έχει μια ελπίδα να κλείσει τις τρύπες και όχι μόνο να μειώσει τα έσοδα κάθε χώρας. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθήσουν μονομερώς να χρησιμοποιήσουν τον φορολογικό τους κώδικα για να προσελκύσουν τα κεντρικά γραφεία των εταιρειών από άλλες χώρες, τα κίνητρα για τον αγώνα δρόμου προς τα κάτω με το να επιτραπεί η φοροδιαφυγή, θα ενισχυθούν. Το φορολογικό νομοσχέδιο που υπογράφηκε από τον Trump τον Δεκέμβριο έχει πολλές πολύπλοκες διατάξεις, αλλά σε γενικές γραμμές, φαίνεται να ευνοεί την εγχώρια παραγωγή κατά τρόπο που θα μπορούσε να μειώσει τόσο την οικονομική αποδοτικότητα όσο και να προωθήσει την φορολογική σύγκρουση σε διεθνές επίπεδο.