Η οικονομική κρίση εξακολουθεί να ενισχύει τους ακροδεξιούς λαϊκιστές | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η οικονομική κρίση εξακολουθεί να ενισχύει τους ακροδεξιούς λαϊκιστές

Ιδού γιατί τα φαινόμενα αυτά δεν έχουν ξεθωριάσει
Περίληψη: 

Οι λαϊκιστές έχουν γίνει καλύτεροι στο να επιβιώνουν στην εξουσία. Πολλοί έχουν επανεκλεγεί πολλές φορές. Καλλιεργούν την εικόνα τους ως αουτσάιντερ, ακόμα και όταν φθάνουν να κυριαρχήσουν στον πολιτικό και επιχειρηματικό κόσμο. Σταδιακά διαβρώνουν τους ελέγχους και τις ισορροπίες και μετακινούνται για να κυριεύσουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όλα στο όνομα του «λαού». Άρχισαν να υιοθετούν και πιο ορθόδοξες οικονομικές πολιτικές.

Ο MANUEL FUNKE είναι ερευνητής στο Kiel Institute for the World Economy.
Ο MORITZ SCHULARICK είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Βόννης.
Ο CHRISTOPH TREBESCH είναι καθηγητής Οικονομικών στο Kiel Institute for the World Economy.

Η οικονομική κρίση του 2008 [1] ήταν καταστροφική για την παγκόσμια οικονομία. Το πόσο καταστροφική είναι αποτελεί κάτι για το οποίο οι οικονομολόγοι εξακολουθούν να επιχειρηματολογούν. Δεν είναι εύκολο να προσθέσουμε το κόστος των διασώσεων των τραπεζών, μιας χαμένης δεκαετίας οικονομικής ανάπτυξης, της αύξηση του δημόσιου χρέους, της διαλυτικής λιτότητας [2] και της αυξανόμενης ανισότητας. Όμως το μεγαλύτερο κόστος της κρίσης μπορεί να μην είναι οικονομικό αλλά πολιτικό: Το λαϊκιστικό κύμα που σάρωσε τον κόσμο την τελευταία δεκαετία, ανατρέποντας πολιτικά συστήματα, ενισχύοντας εξτρεμιστές και καθιστώντας δυσκολότερη την διακυβέρνηση. Οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις οδηγούν τακτικά στην πολιτική πόλωση και τον λαϊκισμό, αλλά η πρόσφατη λαϊκιστική άνοδος διήρκεσε περισσότερο από εκείνες που ακολούθησαν τις προηγούμενες κρίσεις -και έκανε περισσότερη ζημιά.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ

Η συντριβή το 2008 και η επακόλουθη κρίση του δημόσιου χρέους της ευρωζώνης έπληξαν σοβαρά τα πολιτικά συστήματα στην Δύση. Η καταπολέμηση κρίσεων έγινε το νέο φυσιολογικό. Τα μακρόβια δικομματικά συστήματα στην Γαλλία και την Ισπανία σαρώθηκαν. Οι λαϊκές ακροδεξιές δυνάμεις προέκυψαν από τα περιθώρια, μερικές φορές επιτυγχάνοντας σημαντικές εκλογικές νίκες.

14092018-1.jpg

Ο Ντόναλντ Τραμπ σε συγκέντρωση στην Evansville, στην Ιντιάνα, τον Αύγουστο του 2018. KEVIN LAMARQUE / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

Το 2015 δημοσιεύσαμε μια μελέτη [3] που συγκέντρωνε στοιχεία για σχεδόν 100 χρηματοπιστωτικές κρίσεις και περισσότερες από 800 εθνικές εκλογές σε 20 δημοκρατίες από το 1870. Διαπιστώσαμε ότι τα ακροδεξιά κόμματα είναι οι μεγαλύτεροι ωφελημένοι από τις οικονομικές καταστροφές. Μετά από μια κρίση, το ποσοστό των ψήφων που πηγαίνουν στα δεξιά κόμματα αυξάνεται κατά περισσότερο από 30%. Διαπιστώσαμε επίσης ότι οι κυβερνητικές πλειοψηφίες τείνουν να συρρικνώνονται και η διακυβέρνηση καθίσταται δύσκολη καθώς όλο και περισσότερα κόμματα και ομάδες κατά του κατεστημένου εισέρχονται σε νομοθετικά σώματα. Τα αποτελέσματα αυτά εμφανίζονται μετά από χρηματοπιστωτικές κρίσεις, αλλά, κρισίμως, όχι σε κανονικές οικονομικές κάμψεις.

Γιατί οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις είναι τόσο αποδιοργανωτικές; Αρχικά, είναι ανθρωπογενείς καταστροφές. Οι άνθρωποι κατηγορούν τις ελίτ για την αποτυχία τους να τις αποτρέψουν. Συχνά δεν είναι δύσκολο να βρεθούν πολιτικές αποτυχίες και παρεοκρατία μεταξύ των πλουσίων και ισχυρών, επομένως η εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα διαβρώνεται. Αυτό ανοίγει την πόρτα στους πολιτικούς τυχοδιώκτες που προσπαθούν να θέσουν «τον λαό» ενάντια στην «άρχουσα τάξη».

Η τάση να κατηγορούμε τις ελίτ μετά από οικονομικές κρίσεις μπορεί να υποδηλώνει ότι τα ακροαριστερά κόμματα θα επωφελούντο όσο και τα ακροδεξιά. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει. Η έρευνά μας δείχνει ότι το μερίδιο ψήφου της ακροαριστεράς παραμένει περίπου το ίδιο μετά από μια κρίση. Φαίνεται ότι όταν οι κοινωνικές ομάδες φοβούνται την παρακμή και μια απώλεια πλούτου, στρέφονται προς τα δεξιά κόμματα που υπόσχονται σταθερότητα, και νόμο και τάξη. Στην δεκαετία του 1930, για παράδειγμα, η γερμανική μικροαστική τάξη επέτρεψε την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Ομοίως, η εκλογή του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, αποφασίστηκε από τις μεσαίες και εργατικές τάξεις.

Οι δεξιοί λαϊκιστές είναι πολύ πιο πρόθυμοι να εκμεταλλευτούν τα πολιτισμικά ρήγματα και να κατηγορήσουν για τα οικονομικά προβλήματα τους αλλοδαπούς και εκείνους που υποτίθεται ότι θέτουν τα συμφέροντα μιας παγκόσμιας ελίτ πάνω από αυτά των συμπολιτών τους. Όπως δήλωσε η Βρετανίδα πρωθυπουργός, Τερέζα Μέι, πέρυσι: «Αν πιστεύετε ότι είστε πολίτης του κόσμου, είστε πολίτης του πουθενά». Αντίθετα, η αριστερά έχει υιοθετήσει μια διεθνιστική αντίληψη και συνήθως αποφεύγει την ακατάπαυστη ρητορική εναντίον αλλοδαπών και μειονοτήτων. Οι άνθρωποι θέλουν να αποδίδουν ευθύνη, και η δεξιά είναι πρόθυμη να παρουσιάσει αποδιοπομπαίους τράγους: Τους μετανάστες, την Κίνα ή την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα ονόματα αλλάζουν αλλά το σενάριο παραμένει το ίδιο.

ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΦΟΡΑ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ

Τα ιστορικά στοιχεία [που συλλέξαμε] δείχνουν ότι οι περισσότερες πολιτικές αναταραχές μετά από οικονομικές κρίσεις ήταν προσωρινές. Μετά από πέντε χρόνια, τα πρότυπα ψηφοφορίας συνήθως επιστρέφουν στο status quo πριν από την κρίση, ο κατακερματισμός στα κοινοβούλια μειώνεται και η άκρα δεξιά χάνει την δυναμική της.

Αυτή η φορά είναι διαφορετική. Δέκα χρόνια μετά, ο κατακερματισμός, η πόλωση και η ακροδεξιά ψήφος [4] τα πάνε μια χαρά. Το καθιερωμένο πολιτικό σύστημα συνεχίζει να σκοντάφτει από το ένα σοκ στο άλλο. Ακόμη και χώρες που μέχρι πρόσφατα είχαν ανοσία στην ακροδεξιά πολιτική, έχουν αρχίσει να υποκύπτουν.

Εν τω μεταξύ, στις χώρες όπου ο δεξιός λαϊκισμός ήταν ήδη ισχυρός, το μερίδιό του επί των ψήφων αυξήθηκε περαιτέρω, επιτρέποντας στα λαϊκίστικα κόμματα να εισέλθουν στην κυβέρνηση. Το 2014, το εθνικιστικό κόμμα Bharatiya Janata κέρδισε τις εκλογές στην Ινδία. Το 2015, το δεξιό Κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη κέρδισε στην Πολωνία. Το 2016, ο Rodrigo Duterte κέρδισε τις προεδρικές εκλογές στις Φιλιππίνες και ο Trump κέρδισε τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. Και φέτος, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κέρδισε μια δεύτερη θητεία ως πρόεδρος της Τουρκίας, ο Βίκτορ Όρμπαν θριάμβευσε στην Ουγγαρία για τρίτη φορά, το ακροδεξιό Κόμμα Ελευθερίας εντάχθηκε σε κυβερνητικό συνασπισμό στην Αυστρία και η δεξιά λαϊκιστική Λέγκα του Βορρά έκανε το ίδιο στην Ιταλία. Ποτέ μέχρι τώρα δεν υπήρχαν τόσοι πολλοί λαϊκιστές στην εξουσία ταυτόχρονα.