Πώς να διαλύσετε τους φορολογικούς παραδείσους

Πριν από την παγκόσμια οικονομική κρίση, λίγοι αξιωματούχοι στον ανεπτυγμένο κόσμο έκαναν πολύ θόρυβο για τους φορολογικούς παραδείσους. Αλλά η ύπαρξή τους δεν ήταν μυστική, και πολλές μεγάλες χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις που εμπλέκονταν στο σύστημα των offshore απασχολούσαν πρώην αξιωματούχους ως στελέχη ή ως λομπίστες. Την εποχή που η UBS βρισκόταν υπό έρευνα, ο αντιπρόεδρός της [αρμόδιος] για την επενδυτική τραπεζική ήταν ο Phil Gramm, ένας πρώην Ρεπουμπλικανός γερουσιαστής από το Τέξας, ο οποίος είχε υπηρετήσει ως πρόεδρος της Τραπεζικής Επιτροπής της Γερουσίας. (Έστειλα στον Gramm ένα e-mail ρωτώντας τον τι γνώριζε για τις δραστηριότητες της UBS σε αυτόν τον τομέα εκείνη την εποχή˙ ένας εκπρόσωπός του είπε ότι δεν ήταν διαθέσιμος για να σχολιάσει).

Όποια και αν ήταν η πολιτική κάλυψη που η τράπεζα μπορεί να πίστευε ότι απολάμβανε, οι αξιωματούχοι του Υπουργείου Δικαιοσύνης είπαν στους Ελβετούς ότι αν θέλουν να αποφύγουν ποινικές διώξεις για εξαπάτηση των Ηνωμένων Πολιτειών, θα πρέπει να παράσχουν τα ονόματα φοροφυγάδων των ΗΠΑ που κατείχαν περιουσιακά στοιχεία στην UBS. Για τους Ελβετούς, αυτό αποτελούσε μια φρικτή επιλογή ανάμεσα στην παραβίαση της επίσημης πολιτικής τραπεζικού απορρήτου την οποία η χώρα τους είχε διατηρήσει για περισσότερο από επτά δεκαετίες, και του να διακινδυνεύσουν ένα ποινικό κατηγορητήριο που θα μπορούσε ενδεχομένως να καταστρέψει την UBS. Τελικά, τον Φεβρουάριο του 2009, η ελβετική κυβέρνηση έδωσε την ευλογία της σε μια διευθέτηση στην οποία η UBS παραδέχτηκε ότι εξαπάτησε τις Ηνωμένες Πολιτείες και πλήρωσε πρόστιμο ύψους 780 εκατομμυρίων δολαρίων. Το σημαντικότερο, η Ελβετία συμφώνησε επίσης να εφαρμόσει νόμους έκτακτης ανάγκης για να παρακάμψει τα ελβετικά δικαστήρια και να επιτρέψει στην UBS να παραδώσει τα ονόματα των 280 υψηλού επιπέδου φοροφυγάδων των ΗΠΑ.

Αλλά το Υπουργείο Δικαιοσύνης δεν είχε τελειώσει: Χτύπησε αμέσως την UBS με μια νέα κατηγορία απάτης. Η τράπεζα τελικά παρέδωσε 4.450 ονόματα. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης άπλωσε το δίχτυ για να συμπεριλάβει και άλλες ελβετικές τράπεζες και μέχρι σήμερα περισσότεροι από 55.000 φορολογούμενοι των ΗΠΑ έδωσαν εθελοντικά πληροφορίες σχετικά με τις ελβετικές τους καταθέσεις. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2016, οι αρχές των ΗΠΑ είχαν ανακτήσει περίπου 8 δισεκατομμύρια δολάρια από τους πελάτες των τραπεζών αυτών σε καθυστερούμενους φόρους, τόκους και πρόστιμα, συν 1,4 δισεκατομμύρια δολάρια σε πρόστιμα που πλήρωσαν οι ίδιες οι τράπεζες. Είναι πιθανό να έχουν ανακτηθεί περισσότερα έκτοτε.

Το επεισόδιο σηματοδότησε μια ισχυρή νίκη στον αγώνα κατά των φορολογικών παραδείσων και παρείχε κρίσιμα διδάγματα για το πώς να τους καταστείλει, ένα καθήκον που έχει αναλάβει εκ νέου επείγοντα χαρακτήρα τα τελευταία χρόνια. Τον περασμένο Νοέμβριο, η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητικών Δημοσιογράφων (International Consortium of Investigative Journalists), σε συνεργασία με 95 ειδησεογραφικούς οργανισμούς σε όλο τον κόσμο, δημοσίευσε τις εκθέσεις «Paradise Papers», αποτέλεσμα μιας γιγαντιαίας διαρροής δεδομένων από τα γραφεία στις Βερμούδες μιας υπεράκτιας δικηγορικής εταιρείας, της Appleby, που έριξαν φως στον τρόπο με τον οποίο οι υπερπλούσιοι αποφεύγουν τους φόρους και ξεφεύγουν από άλλους νόμους και κανόνες. Αυτή ήταν μια συνέχεια των εκθέσεων της ICIJ το 2016 με τις εκθέσεις για τα «Panama Papers», οι οποίες αποκάλυψαν τα μυστικά μιας άλλης εταιρείας που εξειδικεύεται στην απόκρυψη περιουσιακών στοιχείων, της δικηγορικής εταιρίας του Παναμά Mossack Fonseca, και εξέθεσε έναν ρυπαρό κόσμο εγκληματικότητας και δημιουργικών φορολογικών κόλπων -μαζί με άφθονη τελείως νόμιμη συμπεριφορά. Και το 2014, η ICIJ δημοσίευσε τα χαρτιά «LuxLeaks», μια άλλη τεράστια διαρροή δεδομένων, η οποία αποκάλυψε το πώς η λογιστική εταιρεία PwC βοήθησε τους πελάτες της να αποφύγουν να πληρώνουν φόρους χρησιμοποιώντας το Λουξεμβούργο ως πλατφόρμα εκμετάλλευσης των κενών στις φορολογικές διατάξεις άλλων χωρών.

Αυτές οι αποκαλύψεις έχουν στρέψει ένα σκληρό φως στις αμφισβητήσιμες οικονομικές πρακτικές σημαντικών πολυεθνικών όπως η Disney˙ ο γίγαντας στο εμπόριο αγαθών Glencore και ο αντίπαλός του, Koch Industries˙ διασημότητες όπως οι Harvey Weinstein και η Shakira˙ εγκληματίες που συνδέονται με τον περιβόητο μεξικανό βαρόνο ναρκωτικών Joaquín «El Chapo» Guzmán˙ και πολιτικά πρόσωπα τόσο ποικίλα όσο ο υπουργός Εμπορίου των ΗΠΑ, Wilbur Ross, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, και η Βασίλισσα Ελισάβετ Β'. Αυτό που έδειξαν εκείνες οι έρευνες είναι ότι οι φορολογικοί παράδεισοι δεν είναι ένα εξωτικό παράπλευρο φαινόμενο στην παγκόσμια οικονομία: Βρίσκονται κοντά στην καρδιά της.

Η οργή για τους φορολογικούς παραδείσους δεν ήταν ποτέ πιο διαδεδομένη και βαθιά από ό, τι σήμερα. Αλλά η αντιμετώπιση της βλάβης που προκαλούν δεν θα είναι εύκολη˙ οι φορολογικοί παράδεισοι απολαμβάνουν την προστασία ισχυρών δυνάμεων, και οι μεταρρυθμίσεις που θα απαιτηθούν για την κυριαρχία επ’ αυτών είναι αρκετά ριζοσπαστικές. Η επιτυχής αντιμετώπιση του προβλήματος θα απαιτήσει την κινητοποίηση της δημόσιας οργής ενάντια σε στημένα συστήματα που βλάπτουν τους απλούς ανθρώπους.

Έξω από τα γραφεία της Mossack Fonseca στην Πόλη του Παναμά, τον Απρίλιο του 2016. CARLOS JASSO / REUTERS
---------------------------------------------------------------------------

ΠΑΡΕ ΤΑ ΛΕΦΤΑ ΚΑΙ ΤΡΕΧΑ