Η νέα αραβική τάξη

Αυτή η ταραγμένη περιφερειακή δυναμική είναι προϊόν των κλασικών «διλημμάτων ασφαλείας»: Όταν τα κράτη προσπαθούν να αυξήσουν την δική τους ασφάλεια, ενεργοποιούν αντίμετρα που τα αφήνουν ακόμα λιγότερο ασφαλή από όσο πριν. Κάθε αραβικό καθεστώς ζει σήμερα κάτω από μια κατάσταση βαθιάς αντιληπτής ανασφάλειας. Παρ’ όλες τις μεγαλαυχίες, τρομοκρατούνται από ένα άλλο ξέσπασμα λαϊκών διαμαρτυριών. Και η ταχεία διάδοση των διαμαρτυριών το 2011 έπεισε τα κράτη ότι μια εξέγερση οπουδήποτε στην περιοχή θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια άλλη εγχωρίως. Όταν οι οικονομικές διαμαρτυρίες έπληξαν την Ιορδανία τον περασμένο Μάιο, το Κατάρ, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ανανέωσαν αμέσως την οικονομική βοήθεια προς το Αμμάν προκειμένου να ανακοπούν οι αναταραχές.

Αλλά όταν τα κράτη προσπαθούν να καταπιέσουν τους πιθανούς αμφισβητίες, ασκώντας μεγαλύτερο έλεγχο στις κοινωνίες τους, συνήθως χειροτερεύουν την κατάσταση. Όσο πιο σκληρά καταστέλλουν, τόσο περισσότερο θυμό και δυσαρέσκεια παράγουν και τόσο περισσότερες δυνατότητες για δημοκρατική συμμετοχικότητα αποκλείουν. Αυτή η δυναμική μπορεί να φανεί σαφέστερα στην Αίγυπτο, όπου ο Sisi έχει επεκτείνει την αντι-ισλαμική εκστρατεία του για να συμπεριλάβει κοσμικούς ακτιβιστές, δημοσιογράφους και ακαδημαϊκούς. Ως αποτέλεσμα, έχει αποξενώσει όλο και μεγαλύτερα τμήματα της συμμαχίας που στήριξε το πραξικόπημα.

Αυτά τα διλήμματα εσωτερικής ασφάλειας εξηγούν τις άλλως ανεξήγητες αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής. Δείτε τον νέο πρίγκιπα-διάδοχο της Σαουδικής Αραβίας, Mohammed bin Salman. Μετά την ταχεία εδραίωση της εξουσίας του, ο πρίγκιπας-διάδοχος, επίσης γνωστός ως MBS, έκανε δραματικές αλλαγές στην εγχώρια πολιτική. Εισήγαγε κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, όπως το να επιτρέπεται στις γυναίκες να οδηγούν, και το να δημιουργηθούν κινηματογραφικές αίθουσες. Παράλληλα, κατέστειλε τους ακτιβιστές των δικαιωμάτων των γυναικών, συνέλαβε και εκφόβισε ένα σημαντικό μέρος της ελίτ της χώρας και περιθωριοποίησε βασικά τμήματα του θρησκευτικού κατεστημένου. Όμως, η αξιοσημείωτα επιτυχημένη εδραίωση της εξουσίας του MBS εγχωρίως δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί μεμονωμένα από τις καταστροφικές και υπερ-επιθετικές παρεμβάσεις του στο εξωτερικό. Ακόμη και προτού γραπώσει την εγχώρια εξουσία, αποφάσισε να παρέμβει στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης, υποθέτοντας ότι μια γρήγορη νίκη θα κινητοποιούσε την υποστήριξη εγχωρίως. Αντ’ αυτού, οι δυνάμεις της Σαουδικής Αραβίας παγιδεύτηκαν σε έναν καταστροφικό βάλτο. Ομοίως, ο αποκλεισμός και το μποϊκοτάζ του Κατάρ το 2017 αναμενόταν τόσο να καθιερώσει την κυριαρχία της Σαουδικής Αραβίας στο Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου όσο και να υποσκάψει οποιαδήποτε εσωτερική πρόκληση από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αντ’ αυτού, λειτούργησε σαν μπούμερανγκ: Το Κατάρ αποδείχθηκε πιο ανθεκτικό από όσο περίμεναν οι περισσότεροι. Ο αποκλεισμός υπονόμευσε επίσης τις σχέσεις με την Ουάσινγκτον, έβλαψε τις προσπάθειες ανάσχεσης του Ιράν και αποδυνάμωσε το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου, ίσως και μοιραία. Τόσο στην Υεμένη όσο και στο Κατάρ, η Σαουδική Αραβία βρέθηκε παγιδευμένη, ανίκανη να κλιμακώσει αρκετά για να κερδίσει, αλλά και ανίκανη να υποχωρήσει υπό τον φόβο εγχώριων πολιτικών συνεπειών.

Ο ανταγωνισμός μεταξύ των αραβικών χωρών και του Ιράν αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα του διλήμματος ασφαλείας που λειτουργεί. Αν και οι αραβικοί φόβοι για τον Ιρανικό επεκτατισμό βασίζονται στην πραγματικότητα, αυτές οι ανησυχίες πάντοτε απέχουν πολύ από την πραγματική ιρανική ισχύ. Αντίθετα, όσα περισσότερα κάνουν τα αραβικά κράτη για να αντιμετωπίσουν το Ιράν, τόσο ισχυρότερο γίνεται. Στην Υεμένη, η εκστρατεία των Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας έχει μετατρέψει το αρχικό ασήμαντο ιρανικό στήριγμα σε μια ισχυρότερη στρατηγική συμμαχία με τους αντάρτες Houthi [16] και οδήγησε σε μεγαλύτερη διείσδυση από υποστηριζόμενους από το Ιράν πληρεξούσιους. Στην Συρία, οι εξεγέρσεις που υποστηρίχθηκαν από τις χώρες του Κόλπου και την Τουρκία έδωσαν στο Ιράν έναν πολύ επιβλητικότερο ρόλο στην χώρα. Και στον Λίβανο, το περίεργο θέαμα της κυβέρνησης της Σαουδικής Αραβίας να κρατά τον πρωθυπουργό του Λιβάνου Σαάντ Χαρίρι όμηρο στο Ριάντ για αρκετές εβδομάδες, πυροδότησε μια εσωτερική πολιτική κρίση που τελικά αποδυνάμωσε την φιλο-σαουδική σουνιτική συμμαχία στο λιβανέζικο κοινοβούλιο.

Ένας άνθρωπος περπατά προς ένα σπίτι που υπέστη ζημιά κατά την διάρκεια αεροπορικής επίθεσης που πραγματοποίησε η υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας συμμαχία, στο χωριό Faj Attan, στην Sanaa, στην Υεμένη, τον Μάιο του 2015. MOHAMED AL-SAYAGHI / REUTERS
---------------------------------------------------------------------

Αλλά αυτή η νέα δυναμική δεν είναι απλώς το αποτέλεσμα του διακρατικού ανταγωνισμού˙ είναι επίσης το προϊόν αδύναμων και εύθραυστων κρατών, τα οποία γεννούν τα δικά τους διλήμματα ασφαλείας με το να δημιουργούν κενά ισχύος. Ακόμα κι αν μια περιφερειακή δύναμη δεν βλέπει αμέσως ένα κενό ισχύος ως μια καλή ευκαιρία να επεκτείνει την δική της επιρροή, φοβάται ότι θα το κάνουν οι αντίπαλοί της. Και όταν ένα κράτος όντως εμπλακεί, πιστεύει ότι η μείωση της στήριξης για τους τοπικούς πληρεξούσιούς του μόνο θα ενισχύσει τους πληρεξούσιους των περιφερειακών αντιπάλων του. Αυτός ο φόβος δυσχεραίνει εξαιρετικά την αποκλιμάκωση στους εμφύλιους πολέμους στην Λιβύη, την Συρία και την Υεμένη. Ακόμα κι αν οι δρώντες αναγνωρίζουν ότι οι παρεμβάσεις τους απέτυχαν, παγιδεύονται από την ανταγωνιστική λογική του διλήμματος ασφαλείας -ανίκανοι να κερδίσουν, ωστόσο ανίκανοι και να φύγουν.

ΤΟ ΝΕΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟ