Η ατέλειωτη κρίση της Βενεζουέλας

Για κάποιο διάστημα, το 2017 και το 2018, το καθεστώς φανταζόταν ότι θα μπορούσε να παρακάμψει τις κυρώσεις επί του πετρελαίου στηριζόμενο σε φιλικές ξένες δυνάμεις. Αξιωματούχοι της Βενεζουέλας ήλπιζαν ότι κινεζικές και ρωσικές εταιρείες πετρελαίου θα μπορούσαν να κληθούν να υποστηρίξουν την καταρρέουσα βιομηχανία. Αλλά μετά από μια μακρά και επίπονη σειρά διαπραγματεύσεων, τόσο οι κινεζικές όσο και οι ρωσικές εταιρείες απέρριψαν τις προσφορές για να αναλάβουν το τεράστιο διυλιστήριο Amuay-Cardón (το οποίο υπερηφανεύεται ότι έχει ικανότητα παραγωγής ενός εκατομμυρίου βαρελιών την ημέρα). Σήμερα, το Amuay-Cardón κάθεται άπραγο. Η έλλειψη βενζίνης έχει γίνει καθημερινό γεγονός για εκατομμύρια Βενεζουελάνους, οι οποίοι πρέπει να περάσουν έως και τέσσερις ημέρες στην ουρά περιμένοντας τις σπάνιες προμήθειες καυσίμων για να γεμίσουν τα ρεζερβουάρ τους. Η κυβέρνηση έδωσε σε ξένες εταιρείες επικερδείς άδειες εκμετάλλευσης εγκαταλελειμμένων και κακοδιαχειριζόμενων κοιτασμάτων πετρελαίου. Τελικά, μια-μια, αυτές οι εταιρείες πετρελαίου έφυγαν από την χώρα, καθώς το έργο της αποκατάστασης της παραγωγής αποδείχθηκε αδύνατο. Η Βενεζουέλα παραμένει, τραγικά, η χώρα με τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον πλανήτη.

Η κλίμακα της οικονομικής κατάρρευσης είναι σαφέστερη όσον αφορά τη νομισματική υποτίμηση. Μετά την δεύτερη μεγαλύτερη περίοδο υπερπληθωρισμού που έχει καταγραφεί οπουδήποτε (με 45 μήνες σε συνθήκες υπερπληθωρισμού μεταξύ 2017 και 2021), η κυβέρνηση ετοιμάζεται να υποτιμήσει περαιτέρω το μπολιβάρ, το ασθενές νόμισμα της χώρας. Είναι ο τρίτος τέτοιος «επαναπροσδιορισμός» από το 2008. Συνολικά, 14 δεκαδικά ψηφία θα αφαιρεθούν από το μπολιβάρ, πράγμα που σημαίνει ότι το χαρτονόμισμα του ενός μπολιβάρ το 2022 θα αξίζει 100 τρισεκατομμύρια μπολιβάρ του 2008.

Καθώς το μπολιβάρ γινόταν όλο και λιγότερο χρήσιμο, οι Βενεζουελάνοι το εγκατέλειψαν μαζικά, επιλέγοντας όλο και περισσότερο να πραγματοποιούν συναλλαγές σε δολάρια ΗΠΑ ή σε κολομβιανά πέσος ή βραζιλιάνικα ρεάλ, σε παραμεθόριες περιοχές δίπλα σε αυτές τις χώρες. Περίπου τα δύο τρίτα των συναλλαγών πραγματοποιούνται πλέον σε ξένο νόμισμα. Η στροφή στο δολάριο ΗΠΑ συνέβαλε στην δημιουργία μιας ψευδαίσθησης κανονικότητας στις πρώην εύπορες περιοχές του Καράκας. Αλλά είναι μια οφθαλμαπάτη: μια πρόσφατη έρευνα [4] έδειξε ότι μόνο το 40% των νοικοκυριών λαμβάνουν εμβάσματα σε σκληρό συνάλλαγμα από συγγενείς στο εξωτερικό. Το υπόλοιπο 60% έχει να τακτοποιηθεί με τα μπολιβάρ. Αντιμετωπίζουν μια διαρκή κρίση τροφίμων, με τα ποσοστά παιδικού υποσιτισμού να φτάνουν το 36% σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, και λίγες προοπτικές ανακούφισης σύντομα.

Αυτή η συγκεκριμένη οικονομική δομή -μια χώρα χωρισμένη στα δύο μεταξύ εκείνων με, και εκείνων χωρίς πρόσβαση σε ξένο νόμισμα- θυμίζει την Κούβα, η οποία διατηρεί εδώ και πολύ καιρό δύο παράλληλα νομίσματα: ένα μετατρέψιμο σε ξένο νόμισμα και ένα δεύτερο που είναι ως επί το πλείστον άχρηστο. Μια παρόμοια δυναμική έχει αναδυθεί στην Βενεζουέλα, με εκείνους που έχουν πρόσβαση σε δολάρια να ζουν κάτι που μοιάζει αόριστα με την ζωή σε άλλες χώρες, και εκείνους χωρίς πρόσβαση που έχουν καταδικαστεί σε απροσμέτρητες στερήσεις. Αλλά και έτσι η δομή του καθεστώτος της Βενεζουέλας μοιάζει επίσης με την κυβέρνηση της Κούβας, όπου μια στρατιωτικοποιημένη αρπακτική ελίτ λεηλατεί ανελέητα κάθε διαθέσιμη πηγή συναλλάγματος και καταπιέζει βίαια όσους τολμούν να της αντισταθούν.

Άνθρωποι στην ουρά για φαγητό και καύσιμα στην Σαν Κριστομπάλ, στην Βενεζουέλα, τον Νοέμβριο του 2018. Carlos Eduardo Ramirez / Reuters
---------------------------------------------------

Η Κούβα παραμένει ο ισχυρότερος και ουσιαστικότερος σύμμαχος του Μαδούρο. Η άρνηση της Κίνας και της Ρωσίας να βοηθήσουν τον Μαδούρο πρέπει να ήταν μια βάναυση αφύπνιση γι' αυτόν. Και οι δύο χώρες βλέπουν μια εχθρική Βενεζουέλα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες ως χρήσιμο γεωπολιτικό χαρτί, και στο παρελθόν παρείχαν διπλωματική κάλυψη και βοήθεια ασφαλείας στο καθεστώς. Αλλά καμιά δεν ενδιαφέρεται να ρίξει σπάνιους πόρους σε αυτό που (δικαίως) βλέπουν ως βαρέλι δίχως πάτο στην Καραϊβική. Άλλοι σύμμαχοι της Βενεζουέλας, όπως το Ιράν και η Τουρκία, αποδείχθηκαν πιο χρήσιμοι, αποστέλλοντας φορτία βενζίνης και ορισμένα τελικά προϊόντα ή «ανακυκλώνοντας και ξεπλένοντας» τον χρυσό της Βενεζουέλας. Αλλά οποιαδήποτε ευρύτερη συμμαχία με αυτές τις δύο μακρινές κυβερνήσεις είναι πάντα περιορισμένη. Η Τεχεράνη και η Άγκυρα στερούνται την δυνατότητα και την θέληση να σώσουν το Καράκας από την οικονομική καταστροφή.

Αυτό αφήνει στον Μαδούρο έναν τελευταίο, αληθινό, ακλόνητο σύμμαχο: την Κούβα. Η αρχέτυπη λατινική αριστερή δικτατορία είχε μια τόσο στενή σχέση με το καθεστώς της Βενεζουέλας που η λέξη «συμμαχία» δεν την δικαιώνει. Στην πραγματικότητα, η Βενεζουέλα βρίσκεται υπό ένα είδος συγκαλυμμένης κατοχής της Κούβας. Ο Μαδούρο φαίνεται να εμπιστεύεται τους Κουβανούς αξιωματούχους περισσότερο από τους δικούς του: Κουβανοί κατάσκοποι -όχι Βενεζουελάνοι- στελεχώνουν την δική του υπηρεσία πληροφοριών στο προεδρικό μέγαρο, πράγμα που σημαίνει ότι η Αβάνα γνωρίζει περισσότερα για όσα συμβαίνουν στην Βενεζουέλα από όσα οι περισσότεροι αξιωματούχοι της Βενεζουέλας. Και ο Μαδούρο φαίνεται να δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες της Κούβας πάνω από τις ανάγκες της Βενεζουέλας, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η Βενεζουέλα συνέχισε να τροφοδοτεί με ενέργεια την Κούβα καθ' όλη την διάρκεια αυτής της κρίσης, ακόμη και όταν (Βενεζουελάνοι) οδηγοί της έχουν δει τα βενζινάδικα να στεγνώνουν.

Η ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ ΩΣ ΕΝΑ ΑΛΥΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Τι πρέπει να κάνει ο κόσμος -και ιδίως οι Ηνωμένες Πολιτείες- απέναντι σε αυτήν την άθλια κατάσταση; Πώς λύνεται ένα πρόβλημα όπως της Βενεζουέλας;