Ο κόσμος που θέλει η Κίνα

Θέλει η Κίνα να αναμορφώσει την παγκόσμια τάξη για να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα και να προβάλει την δική της εικόνα; Αυτό μπορεί να είναι το πιο σημαντικό ερώτημα στη γεωπολιτική σήμερα, αλλά οι απαντήσεις που δίνονται τείνουν να αποκαλύπτουν περισσότερα για τις σύγχρονες προκαταλήψεις, παρά για το πώς θα μοιάζει μια μελλοντική κινεζική υπερδύναμη. Εκείνοι που θέλουν να προβλέψουν μια κακόβουλη, επεκτατική Κίνα παραπέμπουν σε ενδείξεις επιθετικότητας στην στάση του Πεκίνου σήμερα. Όσοι έχουν λιγότερο αποκαλυπτική άποψη επισημαίνουν πιο συμβιβαστικά χαρακτηριστικά στην κινεζική πολιτική ή σημειώνουν ότι η Κίνα θα αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις που θα την αποτρέψουν από την αναμόρφωση του κόσμου, ακόμη κι αν το θέλει. Πολλοί Δυτικοί παρατηρητές βλέπουν έναν νέο αναπτυσσόμενο Ψυχρό Πόλεμο, με την Κίνα να λειτουργεί ως εκδοχή του Σοβιετικής Ένωσης του 21ου αιώνα.

Αστροναύτες στην Jiuquan, στην Κίνα, τον Οκτώβριο του 2016. Stringer / Reuters
---------------------------------------------------------

Τέτοιες προβολές είναι υπερβολικά άκαμπτες και γενικευμένες για να περιγράψουν αποτελεσματικά την πολυπλοκότητα της ανόδου της Κίνας -είτε για να συλλάβουν την εγγενή αβεβαιότητα στους μελλοντικούς στόχους της, είτε για να αναγνωρίσουν τα βασικά στοιχεία που έχουν διαμορφώσει τις φιλοδοξίες της. Η κινεζική ισχύς σήμερα είναι μια ευμετάβλητη, δυναμική ισχύς που σχηματίζεται από το σύμπλεγμα του απολυταρχισμού, του καταναλωτισμού, των παγκόσμιων φιλοδοξιών και της τεχνολογίας (authoritarianism, consumerism, global ambitions, and technology). Ονομάστε το μοντέλο ACGT: με τα ίδια αρχικά όπως τα νουκλεοτίδια στο DNA, αυτά τα σκέλη της κινεζικής ισχύος συνδυάζονται και ανασυνδυάζονται για να σχηματίσουν την σύγχρονη πολιτική ταυτότητα και προσέγγιση της Κίνας στον υπόλοιπο κόσμο. Το Κινέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ) θέλει να κλειδώσει τον έλεγχό του στην κινεζική κοινωνία, να ενθαρρύνει τον καταναλωτισμό στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, να επεκτείνει την παγκόσμια επιρροή του, και να αναπτύξει και να εξάγει την προηγμένη τεχνολογία της χώρας. Η θέση της Κίνας και οι μελλοντικές προοπτικές της δε μπορούν να γίνουν κατανοητές χωρίς να δούμε και τους τέσσερις αυτούς στόχους μαζί.

Η θεληματική ηγεσία του Κινέζου προέδρου, Xi Jinping, είναι σημαντική για την κατανόηση της Κίνας σήμερα και της πιθανής πορείας της, όπως σημαντική είναι και η απάντηση της χώρας στην πανδημία της COVID-19. Ωστόσο, οι τέσσερις δυνάμεις ACGT έχουν μια σημασία που εκτείνεται πέρα από οποιονδήποτε ηγέτη ή κρίση. Διαμορφώνουν την ιδέα του Πεκίνου για την θέση του σε μια ανασυνταγμένη παγκόσμια τάξη, στην οποία η Κίνα θα αναλάβει κυρίαρχο ρόλο στην Ασία όπου θα εξάγει το μοντέλο οικονομικών επενδύσεών της, το οποίο βασίζεται στις κοινοτικές ιδέες της ανάπτυξης και είναι αδιάφορη στους φιλελεύθερους κανόνες (αν και δεν είναι πάντα ενεργά εχθρική σε αυτούς). Για να νομιμοποιήσει την προσέγγισή της, η Κίνα συχνά στρέφεται στην ιστορία, επικαλούμενη το προνεωτερικό παρελθόν της, για παράδειγμα, ή ερμηνεύει εκ νέου τα γεγονότα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η ολοένα και πιο αυταρχική καθοδήγηση της Κίνας υπό τον Xi προβάλλει μόνο ένα πιθανό μέλλον για την χώρα. Για να καταλάβουν πού μπορεί να κατευθυνθεί η Κίνα, οι παρατηρητές πρέπει να δώσουν προσοχή στα κύρια στοιχεία της κινεζικής ισχύος και στα πλαίσια μέσω των οποίων εκφράζεται και οραματίζεται αυτή η ισχύς.

ΤΟ ΠΛΕΓΜΑ ΤΗΣ ΚΙΝΕΖΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ

Από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, οι ηγέτες της Κίνας έχουν παρουσιάσει ρητά το αυταρχικό τους σύστημα διακυβέρνησης ως αυτοσκοπό [2], όχι ως σκαλοπάτι προς ένα φιλελεύθερο κράτος. Το ΚΚΚ επιμένει ότι πρόκειται για ένα αξιοκρατικό σύστημα: το όφελος που αντλεί η κινεζική κοινωνία από τους αποτελεσματικούς κομματικούς ηγέτες αντισταθμίζει την έλλειψη λαϊκής συμμετοχής στην εκλογή τους. Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, η κρίση της COVID-19 ενίσχυσε τον αυταρχισμό στο εσωτερικό. Στις αρχές του 2020, η Κίνα συσχέτισε και απέδωσε την καταπολέμηση του ιού σε συνάρτηση του «εκ των άνω προς τα κάτω» εξαναγκαστικού συστήματος διακυβέρνησης. (Ήταν λιγότερο πρόθυμη να παραδεχτεί ότι η αρχική κακή διαχείρισή του ιού οφείλεται στην αδυναμία του κόμματος-κράτους να επεξεργαστεί ανεπιθύμητες πληροφορίες). Ο νέος ανταγωνιστικός και γεμάτος αυτοπεποίθηση χαρακτήρας του ΚΚΚ σημειώνει μια σημαντική απόκλιση από την πιο διστακτική εκδοχή του απολυταρχισμού που προηγήθηκε του Xi, όταν οι Κινέζοι ηγέτες έβλεπαν ακόμη και δημοκρατίες όπως η Σιγκαπούρη [3] -αν και ατελείς και αντιφιλελεύθερες- ως πιθανά μοντέλα. Όχι πια.

Οι Κινέζοι ηγέτες δεν επιθυμούν απλώς να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στο εσωτερικό. Οι φιλοδοξίες τους είναι διεθνείς. Αυτό δεν είναι κάτι εντελώς πρωτοφανές: ο εθνικιστής ηγέτης Chiang Kai-shek και ο κομμουνιστής ομόλογός του, Mao Zedong είχαν όραμα για έναν σημαντικό διεθνή ρόλο για την χώρα τους στις δεκαετίες του 1940 και του 1960, αντίστοιχα. Η Κίνα του Xi, ωστόσο, έχει συνδυάσει διεθνείς φιλοδοξίες με οικονομική, στρατιωτική, και τεχνολογική ισχύ για να επιτύχει μια πραγματικά παγκόσμια εμβέλεια, από τις λιμενικές εγκαταστάσεις στην Αθήνα έως τη ναυτική βάση στο Τζιμπουτί και μέχρι την ανάπτυξη τεχνολογίας 5G σε όλο τον κόσμο. Ο Xi δήλωσε [4] σε ομιλία του στο 19ο Κογκρέσο του Κόμματος ότι η Κίνα θα κινηθεί πιο κοντά στην «κεντρική σκηνή» των παγκόσμιων υποθέσεων.