30 έτη από την διάλυση της ΕΣΣΔ

Η πλήρης απαξίωση πολλών μορφωμένων επιστημόνων με προφανή συνεισφορά στο κοινωνικό σύνολο είναι θλιβερή. Ακόμη και κάποιες ειδικότητες που θεωρητικά θα έπρεπε να είναι καλά αμειβόμενες, λ.χ. οι ιατροί στα δημόσια νοσοκομεία, που εξακολουθούν να αποτελούν τον κανόνα, και οι καθηγητές στα κρατικά πανεπιστήμια, λαμβάνουν ψιχία σε σχέση με το μέγεθος της προσφοράς τους. Η αδήριτη ανάγκη για επιβίωση, ειδικά σε γυναίκες επικεφαλής μονογονεϊκών οικογενειών, τις ωθεί ενίοτε σε «σκοτεινές» δραστηριότητες όπως η πορνεία, παράλληλα, συνήθως, με την κύρια απασχόληση (στην Ρωσία εκτιμάται ότι υπάρχουν 3 εκ. ιερόδουλες, ομολογουμένως εντυπωσιακό νούμερο [16]). Γενικά, και η παραοικονομία αλλά και η αμιγώς «μαύρη» -απαγορευμένη- οικονομία ανθούν, ως εναλλακτικές λύσεις στις επίσημες απολαβές. Το προσδόκιμο ζωής είναι σχετικά χαμηλό και οι περισσότερες κοινωνίες, ειδικά στις πόλεις, μαστίζονται από επώδυνα προβλήματα, όπως ο αλκοολισμός των ανδρών και η συναφής ενδοοικογενειακή βία. Η εγκληματικότητα, τόσο η απλή όσο και η οργανωμένη, αποτελεί άλλο ένα σοβαρό θέμα: αναφέρουμε ενδεικτικά ότι η Μόσχα και η Αγία Πετρούπολη είναι σήμερα δύο από τις πιο επικίνδυνες πόλεις της Ευρώπης (200η και 197η αντίστοιχα), σύμφωνα με την έγκριτη λίστα της Mercer [17].

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΟΜΑΔΕΣ

Παρά τα κοινά, εν πολλοίς, χαρακτηριστικά, στα οποία αναφερθήκαμε, θα θέλαμε να προβούμε και σε κάποιες υποκατηγοριοποιήσεις, οι οποίες διαφοροποιούν, εν μέρει, τα μετασοβιετικά κράτη σε επιμέρους μικρές ομάδες, ενίοτε, δε, αλληλεπικαλυπτόμενες (βλ. περίπτωση Καζακστάν). Θα περιοριστούμε εδώ στις πιο βασικές διακρίσεις.

Καταρχήν, μια θεμελιώδης διάκριση είναι «η Ρωσία και όλοι οι άλλοι» ή, αλλιώς, ο δεσπόζων ρόλος της Ρωσικής Ομοσπονδίας στον μετασοβιετικό χώρο, ακόμη και πριν την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία. Οι λόγοι είναι πολλοί και δεν έχουν να κάνουν μόνο με το μέγεθος, τον πληθυσμό -έστω και μειούμενο- και τους πλούσιους φυσικούς της πόρους, οι οποίοι, πάντως, εξαντλούνται με ταχύτατο ρυθμό [18]. Βασικός λόγος πρωτοκαθεδρίας είναι ότι η συγκεκριμένη χώρα θεωρείται, τόσο από τον εαυτό της όσο και διεθνώς, ως ο συνεχιστής του κρατικού μορφώματος που ονομαζόταν ΕΣΣΔ (“continuator state”) και όχι απλά διάδοχο κράτος (“successor state”). Αντίθετα, οι υπόλοιπες 14 μετασοβιετικές Δημοκρατίες θεωρούνται ως «διάδοχα» κράτη, ήτοι διαφορετικές οντότητες από τον προκάτοχό τους. Να γιατί η Ρωσία κατέχει τη μόνιμη θέση που κατείχε μέχρι πρότινος η ΕΣΣΔ στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, ενώ επίσης της περιήλθαν και όλες οι διπλωματικές αποστολές της ΕΣΣΔ στο εξωτερικό. Στις 24/12/1991, ο Γιέλτσιν απέστειλε σχετική επιστολή στον ΓΓ του ΟΗΕ, η οποία έγινε αποδεκτή υπό τον κίνδυνο να ξεσπάσει μείζων θεσμική κρίση στα ΗΕ, αν δεν γινόταν. Αυτό αποτελεί νομικό παράδοξο από πλευράς δημοσίου διεθνούς δικαίου, το οποίο δεν θα αναλύσουμε εδώ [19]. Υπενθυμίζουμε, μεταξύ άλλων, ότι και το σοβιετικό σύνταγμα του 1977 αναγνώριζε ισότητα μεταξύ των 15 Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών της Ένωσης, ασχέτως του μεγέθους και του πληθυσμού τους. Αφού η ΕΣΣΔ έπαψε να υπάρχει ως γεωπολιτική οντότητα και υποκείμενο του διεθνούς δικαίου, όπως κατηγορηματικά έλεγαν η τριμερής «Συμφωνία της Μπελαβέζα» (έξω από το Μινσκ) της 8/12/1991 και η «Διακήρυξη της Αλμά Ατά» της 21/12/1991 [20], θα έπρεπε να καταργηθεί και η μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας ή να περιέλθει εκ περιτροπής σε όλα τα διάδοχα κράτη.

Επιπροσθέτως, η Ρωσική Ομοσπονδία είναι η μόνη που έχει διατηρήσει στρατηγικό πυρηνικό οπλοστάσιο, καθώς Ουκρανία, Λευκορωσία, και Καζακστάν, οι οποίες διέθεταν όλες πυρηνικές κεφαλές τον χειμώνα του 1991/2, αποφάσισαν να το καταργήσουν. Μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα της Ρωσίας παραμένει η ευρύτερη -και για ειρηνικούς σκοπούς- βιομηχανία πυρηνικής ενέργειας, στην οποία ο «εθνικός πρωταθλητής», ROSATOM, είναι ίσως ο ισχυρότερος παίκτης παγκοσμίως [21]. Να υπενθυμίσουμε και την στρατιωτική παρουσία της Μόσχας στον μετασοβιετικό χώρο εκτός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων της χώρας: στις μη ελεγχόμενες από το Κίεβο περιοχές της Ουκρανίας (Κριμαία και Ντονμπάς), διατηρεί περισσότερους από 35.000 στρατιώτες και «συμβούλους» των εξεγερθέντων αυτονομιστών. Στις αποσχισθείσες περιοχές της Γεωργίας, την Αμπχαζία, και τη Νότια Οσετία, περίπου 7.000. Στο Τατζικιστάν, μεγάλη βάση με περίπου 5.000 άνδρες, ενώ στο Κιργιστάν μισθώνει αεροπορική βάση. Στην επίσης μεγάλη βάση της στην Αρμενία, 3.300. Στο Ορεινό Καραμπάχ, ειρηνευτική δύναμη 1.960 ανδρών, βάσει της τριμερούς συμφωνίας της 9/11/2020 που τερμάτισε τον «πόλεμο των 44 ημερών». Στην Υπερδνειστερία, de facto αποσχισθείσα περιοχή της Μολδαβίας, 1.200 άνδρες συν 400 σε ρόλο ειρηνευτικής δύναμης.