Η παραπαίουσα εξωτερική πολιτική του Σι Τζινπίνγκ

Ανεξάρτητα από το αν το Πεκίνο είχε προειδοποιηθεί για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η απόφαση του Κινέζου ηγέτη, Σι Τζινπίνγκ, να εκδώσει τον προηγούμενο μήνα μια δήλωση που περιέγραφε την «χωρίς όρια» συνεργασία με τη Μόσχα ήταν αναμφισβήτητα η μεγαλύτερη γκάφα στην εξωτερική πολιτική των σχεδόν δέκα ετών του στην εξουσία. Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, θα εισπράξει το συντριπτικό μερίδιο της αντίδρασης για την απρόκλητη επίθεσή του στην Ουκρανία, αλλά η δημόσια δήλωση του Σι, σε συνδυασμό με την συνεχιζόμενη διπλωματική υποστήριξη του Πεκίνου προς τη Μόσχα, έχει υπονομεύσει την φήμη της Κίνας και έχει προκαλέσει ανανεωμένες ανησυχίες για τις παγκόσμιες φιλοδοξίες της. Πράγματι, ο εντεινόμενος πόλεμος στην Ουκρανία έχει ήδη προκαλέσει εκκλήσεις προς την Ταϊβάν να βελτιώσει τις αμυντικές ικανότητες της και έχει δώσει σε συνεργασίες ασφαλείας όπως το ΝΑΤΟ, η Quad, και η AUKUS μια ανανεωμένη αίσθηση σκοπού.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, και ο Κινέζος ομόλογός του, Σι Τζινπίνγκ, στο Πεκίνο, τον Φεβρουάριο 2022. Aleksey Druzhinin / Reuters
-------------------------------------------

Η απερίσκεπτη υποστήριξη του Σι προς τη Μόσχα την παραμονή της καταστροφικής στρατιωτικής εκστρατείας της Ρωσίας, δεν είναι το πρώτο μεγάλο παραστράτημά του στην εξωτερική πολιτική. Η απόφασή του να ανταποδώσει στους αξιωματούχους της ΕΕ τον περασμένο Μάρτιο, ως απάντηση στις κυρώσεις για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην [επαρχία] Σιντζιάνγκ, κόστισε στο Πεκίνο μια πολυπόθητη επενδυτική συμφωνία με την Ευρώπη. Οι απειλές του προς την Ταϊβάν φέρνουν την Ουάσιγκτον και την Ταϊπέι πιο κοντά, και υποχρεώνουν άλλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Αυστραλία και η Ιαπωνία, να δηλώσουν το δικό τους επιτακτικό ενδιαφέρον για την ασφάλεια της Ταϊβάν. Και η σύγκρουση του κινεζικού στρατού το 2020 με τον ινδικό στρατό στην κοιλάδα Galwan χαλύβδωσε την σκληροπυρηνική άποψη στο Νέο Δελχί. Αυτές οι αυξανόμενες αποτυχίες υπογραμμίζουν μια όλο και πιο εμφανή τάση: όσο πιο ισχυρός γίνεται ο Σι και όσο πιο άμεση εξουσία ασκεί στην εξωτερική πολιτική του Πεκίνου, τόσο πιο δυσμενή είναι τα αποτελέσματα για τα μακροπρόθεσμα στρατηγικά συμφέροντα της Κίνας. Μετά από δεκαετίες σχετικά επιδέξιων και αποτελεσματικών ελιγμών από τη μετα-μαοϊκή ηγεσία, ο Σι έχει τραβήξει βίαια την εξωτερική πολιτική σε μια νέα κατεύθυνση -μια [κατεύθυνση] που ορίζεται από τη μεγαλύτερη ανοχή στις τριβές με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη, και τις γειτονικές δυνάμεις και χαρακτηρίζεται από μικρή εσωτερική συζήτηση ή εξωτερικές επιρροές. Αυτό που διαμορφώνεται είναι λιγότερο η εξωτερική πολιτική της Κίνας από όσο η εξωτερική πολιτική του Σι.

Καθώς ο Σι πρόκειται να αναλάβει μια τρίτη πενταετή θητεία ως ηγέτης της Κίνας στο επερχόμενο 20ο Συνέδριο του Κόμματος, είναι κρίσιμο για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους να κατανοήσουν όχι μόνο τα κίνητρα και τα περιγράμματα της εξωτερικής πολιτικής του, αλλά και το πολιτικό και γραφειοκρατικό οικοσύστημα στο οποίο λαμβάνει αποφάσεις. Όπως έχει αποδείξει ο απερίσκεπτος ελιγμός του Πούτιν στην Ουκρανία, ένας αυταρχικός ηγέτης ο οποίος περιβάλλεται από κόλακες και τροφοδοτείται από ιστορικά παράπονα και εδαφικές φιλοδοξίες, αποτελεί μια απειλητική προοπτική. Ο Σι δεν είναι ο Πούτιν και η Κίνα δεν είναι η Ρωσία, αλλά δεν θα ήταν συνετό να αγνοήσουμε τους αυξανόμενους παραλληλισμούς.

Ο ΙΣΧΥΡΟΣ ΑΝΔΡΑΣ

Το να λέει κάποιος ότι ο Σι έχει εδραιώσει την εξουσία στην Κίνα σημαίνει ότι δηλώνει το προφανές. Ελάχιστοι αμφισβητούν ότι ο Σι κατέχει μια μοναδική θέση στον γραφειοκρατικό μηχανισμό της Κίνας, και είναι όλο και πιο δύσκολο να αρνηθεί κάποιος ότι κάτι που μοιάζει με προσωπολατρεία αναπτύσσεται στα κρατικά μέσα ενημέρωσης και σε άλλα κανάλια προπαγάνδας. Ωστόσο, οι επιπτώσεις αυτής της πραγματικότητας δεν εκτιμώνται επαρκώς, ειδικά ο αντίκτυπός της στην συμπεριφορά του κινεζικού κομματικού κράτους.

Αναλογιστείτε ένα μοτίβο που έχει αναδυθεί σε όλα τα αυταρχικά πολιτικά συστήματα, στο οποίο οι ηγέτες παραμένουν στο αξίωμα τους πολύ περισσότερο από τους δημοκρατικούς και περιορισμένους με όρια στην θητεία ομολόγους τους. Όσο περισσότερο ένας ηγέτης μένει στην εξουσία, τόσο περισσότερο οι κρατικοί θεσμοί χάνουν την διοικητική τους ικανότητα και ανεξαρτησία, καθώς εξελίσσονται για να ταιριάξουν στις προσωπικές προτιμήσεις του ηγέτη. Οι διαδοχικοί γύροι εκκαθαρίσεων και προαγωγών διαμορφώνουν τον χαρακτήρα της γραφειοκρατίας, μετακινώντας την σταδιακά προς την ίδια κατεύθυνση με το μεγάλο όραμα του ηγέτη. Αυτό που θα μπορούσε να ξεκινήσει ως επίσημη τιμωρία για την ρητή αντίθεση στην ηγεσία, γίνεται τελικά ένα κλίμα άτυπης αυτολογοκρισίας, καθώς τα μέλη της γραφειοκρατίας κατανοούν το άσκοπο της διαφωνίας και προσαρμόζονται καλύτερα στις σιωπηρές προσδοκίες συμμόρφωσης. Ο ηγέτης γίνεται επίσης πιο απόμακρος και απομονωμένος, βασιζόμενος σε μια ολοένα και μικρότερη ομάδα έμπιστων συμβούλων για να λαμβάνει αποφάσεις. Τα περισσότερα από αυτά τα άτομα παραμένουν στο τραπέζι επειδή επιδεικνύουν απόλυτη πίστη.

Αυτός ο μικρός κύκλος, με την σειρά του, λειτουργεί ως το παράθυρο του ηγέτη στον κόσμο, αφήνοντας πολλά να εξαρτώνται από το πόσο ακριβή απεικόνιση της εξωτερικής πραγματικότητας επιλέγουν να παράσχουν τα μέλη του. Μια τέτοια αδιαφανής διαδικασία λήψης αποφάσεων καθιστά δύσκολο για τους εξωτερικούς παρατηρητές να ερμηνεύσουν τις σηματοδοτήσεις από την κεντρική ηγεσία. Αλλά το ακόμη πιο κρίσιμο [είναι ότι], καθιστά δύσκολο για τους δρώντες εντός αυτών των αυταρχικών συστημάτων να προβλέψουν και να ερμηνεύσουν τις ενέργειες του ηγέτη τους. Το αποτέλεσμα είναι μια ολοένα και πιο απρόβλεπτη εξωτερική πολιτική, με τον ηγέτη να διαμορφώνει κρυφά αποφάσεις της στιγμής, και την υπόλοιπη γραφειοκρατία να αγωνίζεται να προσαρμοστεί και να ανταποκριθεί.

Ο προφανής παραλληλισμός στην κινεζική περίπτωση είναι ο Μάο Τσε Τουνγκ, ο οποίος επέβλεψε μια δαιδαλώδη υπόσκαψη των εκκολαπτόμενων πολιτικών και διοικητικών θεσμών της Κίνας. Η υποταγή στον Μάο καθόριζε την γραφειοκρατία και οι προαγωγές βασίζονταν στην ιδεολογική ορθότητα. Μολονότι άλλοι δρώντες επηρέασαν την εξωτερική πολιτική του Πεκίνου, κυρίως ο πρωθυπουργός Zhou Enlai, ο πιο σημαντικός παράγοντας που διαμόρφωσε την στρατηγική συμπεριφορά της Κίνας ήταν η προσωπική γνώμη του Μάο. Αλλά το να εντόπιζε κάποιος την κυριαρχία του Μάο στην γραφειοκρατία της Κίνας δεν παρείχε από μόνο του στοιχεία για τις μελλοντικές αποφάσεις στην εξωτερική πολιτική. Η πίστη του Μάο στον παγκόσμιο επαναστατικό αγώνα τον οδήγησε να υποστηρίξει ένοπλα κινήματα στη Νοτιοανατολική Ασία και η αίσθηση της realpolitik τον οδήγησε στο να εξομαλύνει τις σχέσεις του με τις αρχικαπιταλιστικές Ηνωμένες Πολιτείες μόλις λίγα χρόνια αργότερα. Το σημείο-κλειδί σχετικά με την εξωτερική πολιτική του Μάο, όπως είναι σήμερα με [αυτή] του Σι, ήταν ότι οι εξωτερικοί παρατηρητές έπρεπε να προσαρμοστούν στην κοσμοθεωρία του, στις φιλοδοξίες του, και στις αγωνίες του, εάν επρόκειτο να κατανοήσουν, να προβλέψουν, και να επιβιώσουν από τις κινήσεις του.

Ο Σι, φυσικά, δεν είναι ο Μάο. Δεν επιθυμεί να υποκινήσει την παγκόσμια επανάσταση και η θεώρησή του για την ορθή εσωτερική πολιτική τάξη πραγμάτων είναι πολύ πιο συντηρητική από όσο ήταν εκείνη του Μάο. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι η εσωτερική αντιπολίτευση στην όλο και πιο εθνικιστική και φιλοπόλεμη εξωτερική πολιτική του Σι υπάρχει σαφώς [1] και είναι πιθανό να μεγαλώσει, καθώς οι αποφάσεις του έχουν επιπτώσεις στα συμφέροντα της Κίνας. Αλλά την ίδια στιγμή, ένας επίδοξος αντίπαλος δεν μπορεί να κάνει πολλά για να περιορίσει ουσιαστικά τον Σι –τέτοιο είναι το επίπεδο της συντριπτικής πολιτικής και γραφειοκρατικής εξουσίας που ασκεί τώρα. Οι υποστηρικτές του καταλαμβάνουν θέσεις στην κορυφή όλων των κέντρων εξουσίας του κράτους, συμπεριλαμβανομένου του στρατού, του τομέα της εσωτερικής ασφάλειας, και της κρατικής οικονομίας. Ο Σι δεν διοικεί μόνος του το πολιτικό σύστημα της Κίνας, αλλά όπως και στην Ρωσία του Πούτιν [2], η εδραίωση της εξατομικευμένης εξουσίας για εκτεταμένη χρονική περίοδο έχει αναδιαμορφώσει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων προς όφελος του εν ενεργεία [ηγέτη] και των συμβούλων του. Ως αποτέλεσμα, σε θέματα που εκτείνονται από την Ταϊβάν έως την Ουκρανία, ολόκληρο το πολιτικό σύστημα της Κίνας περιμένει τις εντολές του Σι. Ως εκ τούτου, η εξωτερική πολιτική της περιόδου του 20ου Συνεδρίου του Κόμματος, η οποία διαρκεί από το 2022 έως το 2027, θα καθοδηγείται από την υποκειμενική άποψη του Σι για τα διεθνή γεγονότα και το όλο και πιο απομονωμένο οικοσύστημα λήψης αποφάσεων που τον περιβάλλει.

ΜΙΑ ΟΜΑΔΑ ΚΟΛΑΚΩΝ

Πώς μπορεί να μοιάζει αυτή η νέα εποχή; Σε πρακτικό επίπεδο, θα περιλαμβάνει την συνεχιζόμενη περιθωριοποίηση των εξωστρεφών φορέων της κυβέρνησης. Αναλογιστείτε το Υπουργείο Εξωτερικών. Θεωρητικά, το ΥΠΕΞ θα έπρεπε να είναι ένα ζωτικό μέσο για την κατανόηση των ενεργειών και των προθέσεων της ανώτατης ηγεσίας της Κίνας στην εξωτερική πολιτική. Πράγματι, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η καθημερινή συνέντευξη Τύπου του ΥΠΕΞ θεωρείτο ιστορικά σημαντική, καθώς ήταν ένα από τα ελάχιστα παράθυρα που είχαν οι εξωτερικοί παρατηρητές για να εισέλθουν στην σκέψη του Πεκίνου. Στην πράξη, ωστόσο, το ΥΠΕΞ αγωνίζεται ολοένα και περισσότερο για να ερμηνεύσει τις σηματοδοτήσεις που κατεβαίνουν από το γραφείο του Σι, όπως αποδεικνύεται από τα συχνά μεταβαλλόμενα καθημερινά θέματα συζήτησης για την ουκρανική κρίση. Η ίδια δυναμική υπάρχει και στο Γραφείο Υποθέσεων της Ταϊβάν (Taiwan Affairs Office, TAO), το οποίο είναι, τουλάχιστον στα χαρτιά, αρμόδιο για την πολιτική μεταξύ των δύο πλευρών του Στενού [της Ταΐβάν]. Έχει γίνει φανερό τα τελευταία χρόνια ότι το TAO συχνά αιφνιδιάζεται από τις αποφάσεις του Σι και αφήνεται να παλεύει για να ερμηνεύσει και στην συνέχεια να εφαρμόσει τις πολιτικές του. Θα είναι σημαντικό να κατανοήσουμε την λειτουργική πραγματικότητα μιας τέτοιας γραφειοκρατικής περιθωριοποίησης, καθώς οι δηλώσεις της κινεζικής κυβέρνησης μπορεί να μην αντικατοπτρίζουν πάντα με ακρίβεια τις απόψεις του Σι. Πιο σημαντικά από τις παραδοσιακές γραφειοκρατίες θα είναι τα αδιαφανή και μυστικοπαθή όργανα όπως η Επιτροπή Εθνικής Ασφάλειας (National Security Commission) και οι διάφορες «μικρές ηγετικές ομάδες» που διοικεί ο Σι.

Ο κύκλος των συμβούλων του Σι θα συνεχίσει επίσης να συρρικνώνεται [3]. Μολονότι δεν είναι ασυνήθιστο για τους ηγέτες οποιουδήποτε πολιτικού συστήματος να εκτιμούν την συμβουλή λίγων επιλεγμένων φωνών, η αποτελεσματική λήψη αποφάσεων προϋποθέτει ότι αυτοί οι σύμβουλοι θα φέρουν ανταγωνιστικές απόψεις. Υπάρχουν ακόμη πολλά να μάθουμε για το πώς ο Πούτιν πίστεψε ότι θα μπορούσε να πετύχει μια γρήγορη νίκη επί της Ουκρανίας, αλλά τα πρώτα σημάδια υποδεικνύουν ότι οι στρατιωτικοί σύμβουλοί του τον παραπλάνησαν σχετικά με την πραγματική κατάσταση του ουκρανικού στρατού. Αυτή είναι μια τραγική υπενθύμιση του πόσο κρίσιμη είναι η ακριβής πληροφόρηση σε κάθε πολιτικό οργανισμό, ειδικά σε πιο κλειστά και αυταρχικά συστήματα. Από όσα κατανοούν οι αναλυτές, οι έμπιστοι του Σι, όπως ο Li Zhanshu, ο Ding Xuexiang, και ο Wang Huning, είναι τρομεροί γραφειοκρατικοί δρώντες, αλλά δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι αμφισβητούν τις κρίσεις ή τις προτεραιότητές του. Και καθώς ορισμένοι από αυτούς τους ανώτερους αξιωματούχους θα αποσύρονται, ο Σι θα περιβάλλεται ολοένα και περισσότερο από νεότερους, πιο άπειρους, και πιο ενδοτικούς ανώτερους ηγέτες. Αυτό που χρειάζεται ο Σι είναι μια ομάδα αντιπάλων. Αυτό που έχει τώρα και πιθανώς θα έχει στο μέλλον είναι μια ομάδα yes men.

Στην συνέχεια, υπάρχει το κρίσιμο ζήτημα της κοσμοθεωρίας του Σι. Γίνεται σαφές από τις ομιλίες και τα άρθρα του, ότι η στάση του Σι για το περιβάλλον ασφαλείας της Κίνας την επόμενη δεκαετία είναι όλο και πιο απαισιόδοξη. Όπως είπε πρόσφατα [4], «η διεθνής κατάσταση συνεχίζει να υφίσταται βαθιές και περίπλοκες αλλαγές», προσθέτοντας ότι «το παιχνίδι των μεγάλων δυνάμεων γίνεται όλο και πιο έντονο [και] ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια νέα περίοδο αναταράξεων και αλλαγών». Οι Ηνωμένες Πολιτείες, πιστεύει ο Σι [5], έχουν επισημοποιήσει μια πολιτική ανάσχεσης προς το Πεκίνο. Όταν η Ουάσιγκτον μιλάει για συνεργασία με «συμμάχους και εταίρους», ο Σι ακούει την ηχώ της περικύκλωσης της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, που θεσπίστηκε μέσω αυτών που αποκαλεί «αποκλειστικούς μικρούς κύκλους [και] μπλοκ που πολώνουν τον κόσμο». Αυτή η διάγνωση οδήγησε αναμφισβήτητα τον Σι να πλησιάσει τον Πούτιν και τη Μόσχα τους μήνες πριν από την συνάντησή τους τον Φεβρουάριο και είναι ο λόγος που δεν θα εγκαταλείψει την Ρωσία από εδώ και πέρα.

Αλλά δεν είναι μόνο η απαισιοδοξία που δίνει ζωή στην κοσμοθεωρία του Σι˙ είναι μια ισχυρή αίσθηση εθνικισμού [6], που τροφοδοτείται από την εμπιστοσύνη του στην οικονομική και στρατιωτική ισχύ του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας και την απορριπτική στάση του απέναντι στην συνοχή και την σταθερότητα των Ηνωμένων Πολιτειών και άλλων δημοκρατιών. Μολονότι είναι αναμφισβήτητα αληθές ότι το Πεκίνο έχει υπερτονίσει το αφήγημα της παρακμής των ΗΠΑ για σκοπούς εσωτερικής προπαγάνδας, οι ενέργειες του Σι δείχνουν, ωστόσο, ότι αισθάνεται άνετα να διεκδικεί τα συμφέροντα του Πεκίνου, ακόμα και όταν αυτά συγκρούονται με τις ικανότητες και την αποφασιστικότητα των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα αυτής της δυναμικής, από την διάλυση των δημοκρατικών θεσμών του Χονγκ Κονγκ από την Κίνα, μέχρι την συνεχιζόμενη εκστρατεία οικονομικού καταναγκασμού εναντίον της Αυστραλίας. Το θέμα εδώ δεν είναι τόσο ότι το Πεκίνο υιοθετεί αυτές τις συγκρουσιακές πολιτικές χωρίς να πληρώνει κάποιο τίμημα (διότι το πληρώνει), αλλά μάλλον ότι η ανοχή του Σι στον κίνδυνο φαίνεται να έχει αυξηθεί, ως απάντηση στις μεταβαλλόμενες εκτιμήσεις του για την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων.

Ο συνδυασμός ενός αυθόρμητου και εθνικιστή αυταρχικού που τρέφει μια όλο και πιο ζοφερή άποψη για το εξωτερικό περιβάλλον δημιουργεί μια δυνητικά ασταθή περίοδο από εδώ και πέρα. Η θέση της Κίνας στις παγκόσμιες υποθέσεις είναι πολύ πιο σημαντική σήμερα από όσο ήταν κατά την διάρκεια της εποχής του Μάο. Το διεθνές περιβάλλον στο οποίο ο Σι επιχειρεί να κατευθύνει τα κινεζικά συμφέροντα είναι επίσης σημαντικά διαφορετικό από αυτό που ήταν τις δεκαετίες του 1960 και του 1970. Χωρίς την σχετική προβλεψιμότητα της διπολικότητας της εποχής του Ψυχρού Πολέμου [7], ο ανταγωνισμός σήμερα είναι πιο περίπλοκος και πιο δύσκολος στην πλοήγηση. Για να αντισταθμίσουν, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην απ’ ευθείας επικοινωνία με τον Σι για να διασφαλίσουν ότι οι εναλλακτικές ιδέες θα τρυπήσουν την φούσκα της ηγεσίας του. Θα είναι επίσης κρίσιμο για τους ηγέτες των ομοϊδεατών χωρών να μεταφέρουν συνεπή μηνύματα κατά την διάρκεια των δικών τους ξεχωριστών αλληλεπιδράσεων με την ηγεσία της Κίνας. Άλλωστε, είναι ένα πράγμα ο Σι να απορρίπτει την Ουάσιγκτον ως κολλημένη σε μια «νοοτροπία Ψυχρού Πολέμου» αλλά άλλο να αγνοεί έναν ευρύ συνασπισμό δημοκρατικών συμμάχων. Τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, η Κίνα έχει δείξει επανειλημμένα ότι μπορεί να αλλάξει πορεία πριν φλερτάρει με την καταστροφή. Το ερώτημα τώρα είναι αν μπορεί να το κάνει ξανά υπό τον Σι.

Σύνδεσμοι:
[1] https://uscnpm.org/2022/03/12/hu-wei-russia-ukraine-war-china-choice/
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2020-12-04/chinese-communi...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2020-12-04/chinese-communi...
[4] https://www.chinanews.com.cn/gn/2022/03-08/9695318.shtml
[5] https://www.weforum.org/agenda/2022/01/address-chinese-president-xi-jinp...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2021-04-20/how-not-win-all...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-02-05/kevin-r...

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2022-03-16/xi-jinpings-fal...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition