Πώς θα μπορέσει η Ουκρανία να ανοικοδομηθεί καλύτερα

Είναι κατανοητό ότι η προσοχή του κόσμου είναι στραμμένη στην στρατιωτική πλευρά του πολέμου στην Ουκρανία. Αλλά στο επόμενο στάδιο, η πολιτικοοικονομική στρατηγική ίσως είναι καθοριστική. Όπως έγραψε κάποτε ο Τάκιτος για την ρωμαϊκή στρατηγική στην Βρετανία, «δημιουργούν ερήμωση και το αποκαλούν ειρήνη». Η Ρωσία σκοπεύει να το κάνει αυτό στην Ουκρανία, όχι μόνο με πυραυλικά χτυπήματα και θηριωδίες εναντίον αμάχων, αλλά και καταστρέφοντας την οικονομία της χώρας. Ο στόχος της δεν είναι μόνο η φυσική καταστροφή της Ουκρανίας, είναι επίσης να εξουθενώσει τις ελπίδες της χώρας.

Ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντιμίρ Ζελένσκι, συναντάται με τον πρέσβυ της ΕΕ στην Ουκρανία, Matti Maasikas, ενώ κάνει την αίτηση για ένταξη στην ΕΕ, στο Κίεβο, τον Απρίλιο του 2022. Handout / Reuters
------------------------------------------

Μέχρι στιγμής, η Ρωσία έχει βλάψει επιτυχώς και σοβαρά τις οικονομικές προοπτικές της Ουκρανίας. Έχει διακόψει την λειτουργία των θαλάσσιων μεταφορών -τον βασικό τρόπο με τον οποίο η χώρα συνήθως εξάγει αγαθά- με ναυτικό αποκλεισμό. Ένα μεγάλο μέρος του λαού της Ουκρανίας έχουν ήδη γίνει πρόσφυγες ή έχουν εκτοπιστεί με άλλο τρόπο από τα σπίτια και τις επιχειρήσεις τους. Η συνολική οικονομία της Ουκρανίας έχει υποστεί ένα τεράστιο πλήγμα και η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι φέτος θα συρρικνωθεί κατά 45% (μολονότι το μέγεθος θα εξαρτηθεί από την διάρκεια και την ένταση του πολέμου).

Ο συνασπισμός των χωρών που βοηθούν την Ουκρανία, με επίκεντρο το G-7 και την Ευρωπαϊκή Ένωση, πρέπει επομένως να προετοιμάσει μια στρατηγική αντιμετώπισης. Το επίκεντρό της θα πρέπει να είναι ένα τολμηρό σχέδιο για να ανοικοδομήσουν την Ουκρανία [και να την κάνουν] καλύτερη από πριν. Τα έξοδα θα είναι σημαντικά: εκτός από την στρατιωτική βοήθεια, μια τέτοια προσπάθεια θα κοστίσει τουλάχιστον 500 δισεκατομμύρια δολάρια, και η βοήθεια θα πρέπει να αρχίσει να ρέει αυτόν τον μήνα. Όπως συνέβη με την αρωγή του Σχεδίου Μάρσαλ, τα περισσότερα από αυτά τα χρήματα πρέπει να προέλθουν από επιχορηγήσεις, όχι από δάνεια. Τόσο η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) όσο και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund) μπορούν να παράσχουν τεχνική βοήθεια, αλλά ένα τέτοιο σχέδιο θα ξεπεράσει γρήγορα τις υπάρχουσες ικανότητες τους. Οι σύμμαχοι της Ουκρανίας θα χρειαστούν νέους μηχανισμούς.

Μια βασική πιθανή πηγή κεφαλαίων: τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που έχουν παγώσει επί του παρόντος από τις κυβερνήσεις τουG-7 και της ΕΕ, καθώς και από [την κυβέρνηση] της Ελβετίας. Αυτή ίσως φαίνεται μια δραματική πρόταση. Αλλά τούτο είναι απολύτως συνεπές με τις διεθνείς νόρμες και τους κανόνες. Στην πραγματικότητα, η Ρωσία θα πρέπει να βιαστεί να διαπραγματευτεί, εάν θέλει να περιορίσει τις απώλειές της αποκλειστικά στα ήδη παγωμένα κεφάλαια. Ο συνασπισμός θα πρέπει επίσης να συνδέσει στενά τη μαζική ανοικοδόμηση με την ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έναν θεσμό που μπορεί να την βοηθήσει να ξεπεράσει τις προηγούμενες προκλήσεις στην διακυβέρνηση και να προσαρμόσει καλύτερα την οικονομία της στο μέλλον.

ΔΙΚΑΙΗ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ

Οι ειδικοί σχεδιάζουν ήδη μια φιλόδοξη στρατηγική για την ανανέωση της Ουκρανίας. Μια ομάδα οικονομολόγων που συγκεντρώθηκε από την Beatrice Weder di Mauro του Κέντρου Έρευνας Οικονομικής Πολιτικής (Centre for Economic Policy Research) του Λονδίνου, κυκλοφόρησε πρόσφατα το «A Blueprint for the Reconstruction of Ukraine» [1], μια πρόταση με βάση τα ιστορικά διδάγματα από προηγούμενες γιγάντιες προσπάθειες ανοικοδόμησης, συμπεριλαμβανομένου του Σχεδίου Μάρσαλ. ([Στην πρόταση] συνέβαλε ένας από εμάς, ο Simon Johnson). Η στρατηγική οραματίζεται τρία στάδια ανοικοδόμησης: πρώτον, μια απόκριση έκτακτης ανάγκης˙ δεύτερον, μια εκστρατεία για την ταχεία αποκατάσταση των ζωτικής σημασίας υποδομών και υπηρεσιών για την επαναφορά των βασικών λειτουργιών της οικονομίας και της κυβέρνησης˙ και τέλος, η τοποθέτηση της χώρας σε μια γρήγορη, διαρκή τροχιά ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού.

Η βοήθεια θα πρέπει να είναι γρήγορη αλλά υπό όρους, που θα διασφαλίζουν ότι η αρωγή θα δαπανάται σωστά και ότι η Ουκρανία θα κάνει περαιτέρω πρόοδο στην καταπολέμηση της διαφθοράς. Η βοήθεια θα πρέπει να βοηθήσει την Ουκρανία να ευθυγραμμίσει το ρυθμιστικό και νομικό περιβάλλον της με τα πρότυπα της ΕΕ, να προωθήσει το εμπόριο, και να προσελκύσει άμεσες ξένες επενδύσεις. Οι πηγές και οι χρήσεις της χρηματοδότησης πρέπει να συντονίζονται στενά με τους χορηγούς και τους αποδέκτες για την ελαχιστοποίηση της σπατάλης και των καθυστερήσεων. Αυτό θα απαιτήσει μια νέα, σχετιζόμενη με την ΕΕ, ανεξάρτητη υπηρεσία, [η οποία θα είναι] εμπνευσμένη από την Διοίκηση Οικονομικής Συνεργασίας (Economic Cooperation Administration) που διαχειρίστηκε την βοήθεια του Σχεδίου Μάρσαλ.

Η ΕΕ δημιουργεί ήδη έναν θεσμό —το Ταμείο Αλληλεγγύης για την Ουκρανία (Ukraine Solidarity Trust Fund)— για να «διευκολύνει τις τεράστιες επενδύσεις για την αποκατάσταση της οικονομίας και των υποδομών της χώρας», όπως το έθεσε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ. Το Ταμείο μπορεί επίσης να εκταμιεύσει χρήματα που θα ισχυροποιήσουν την κυβέρνηση της Ουκρανίας με άλλους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της προσπάθειας του Κιέβου να διανείμει κεφάλαια ως απόκριση σε μεμονωμένες αξιώσεις για ζημιές από την Ρωσία. Μπορεί επίσης να εκταμιεύσει χρήματα σε άλλες πληγείσες χώρες, όπως η Πολωνία, η οποία φροντίζει έναν μεγάλο αριθμό προσφύγων. Αλλά ο κύριος στόχος είναι η Ουκρανία, και τα χρήματα του ταμείου αλληλεγγύης θα πρέπει να δαπανώνται με τρόπο που θα είναι συνεπής με τα συμφέροντα της χώρας και εστιασμένος στους εθνικούς της θεσμούς. Το Ταμείο πρέπει να προσφέρει άμεση δημοσιονομική στήριξη στην Ουκρανία, όπως απαιτείται, και θα πρέπει να δαπανήσει σε αρμονία με τις βέλτιστες πρακτικές διαφάνειας της ΕΕ.

Ένας κρίσιμος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι η διακυβέρνηση της Ουκρανίας θα πληροί τα πρότυπα της ΕΕ είναι να μπει σε τροχιά για να γίνει μέλος. Επισκεπτόμενη το Κίεβο στις 8 Απριλίου, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, είπε ότι το επόμενο στάδιο της διαδικασίας [ένταξης] στην ΕΕ «δεν θα είναι ως συνήθως θέμα ετών», αλλά «θέμα εβδομάδων». Η Ουκρανία έχει ήδη συνδεθεί με το ευρωπαϊκό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, και η χώρα είναι πράγματι σε καλό δρόμο για να λάβει το καθεστώς υποψήφιας χώρας για ένταξη στην ΕΕ, στην συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Ιούνιο. «Η Ρωσία θα πέσει σε οικονομική, χρηματοπιστωτική, και τεχνολογική παρακμή, ενώ η Ουκρανία βαδίζει προς το ευρωπαϊκό μέλλον», ανακοίνωσε η φον ντερ Λάιεν. «Αυτό βλέπω».

Το συνδεδεμένο με την ΕΕ ταμείο ή υπηρεσία μπορεί να κάνει πολυετή επενδυτικά σχέδια, συμπεριλαμβανομένης μιας στρατηγικής με ημερομηνία λήξης όταν η Ουκρανία ενταχθεί στην ΕΕ, προκειμένου να αποφευχθεί η δημιουργία μιας μόνιμης γραφειοκρατίας με στρεβλά κίνητρα. Για να διασφαλιστεί ότι η Ουκρανία έχει την αίσθηση της ιδιοκτησίας στην διαδικασία ανοικοδόμησης, το νέο ταμείο μπορεί να χρησιμοποιήσει αντίστοιχα κεφάλαια από ουκρανικές πηγές. Μπορεί να λαμβάνει τις αποφάσεις της σε συνεργασία με το Κίεβο, ενώ παράλληλα θα εμπλέκει τις τοπικές ουκρανικές κυβερνήσεις, ενισχύοντας την αποκέντρωση. Το ταμείο πρέπει να ευθυγραμμίσει τα επενδυτικά σχέδιά του με αυτά που θα αναπτύξει η χώρα.

Μολονότι το κόστος θα είναι τεράστιο, δεν θα είναι χωρίς προηγούμενο. Οι δαπάνες των ΗΠΑ για το Σχέδιο Μάρσαλ, εάν αναχθούν στο σημερινό μέγεθος της οικονομίας των ΗΠΑ, ήταν πάνω από 900 δισεκατομμύρια δολάρια. Η ενοποίηση της Γερμανίας κόστισε περισσότερα από 2 τρισεκατομμύρια δολάρια, συμπεριλαμβανομένων περίπου 330 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την αναβάθμιση των υποδομών της Ανατολικής Γερμανίας. Και υπάρχει μια σαφής και κατάλληλη πηγή χρηματοδότησης για μεγάλο μέρος των 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων: τα ευρώ, τα δολάρια, και τα γιεν που οι κυβερνήσεις του G-7 και της ΕΕ, συν της Ελβετίας και άλλων, έχουν παγώσει στους λογαριασμούς της ρωσικής κεντρικής τράπεζας και σε άλλους κρατικούς λογαριασμούς. Αυτά τα περιουσιακά στοιχεία μπορεί ήδη να αθροίζουν περισσότερα από 300 δισεκατομμύρια δολάρια και θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως αποζημίωση για την ζημιά που προκλήθηκε από την ρωσική επιθετικότητα.

Αυτή η προσέγγιση είναι σύμφωνη με τις ευρέως αποδεκτές αρχές του διεθνούς δικαίου. Δεν υπάρχει καμία σοβαρή αμφισβήτηση ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι ένας άδικος, απρόκλητος επιθετικός πόλεμος [2] που παραβιάζει την Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό το συμπέρασμα έχει υποστηριχθεί από απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (International Court of Justice), τον Μάρτιο του 2022, η οποία είναι δεσμευτική υπό την χάρτα. Ήταν επίσης το συμπέρασμα που υιοθετήθηκε συντριπτικά σε ψηφοφορία της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ τον Μάρτιο. Συνεπώς, η Ρωσία είναι νομικά υποχρεωμένη να αποζημιώσει την Ουκρανία. (Η Λευκορωσία, η οποία έχει χρησιμεύσει ως σκηνικό για τις ρωσικές δυνάμεις, μπορεί επίσης να μοιραστεί αυτή την ευθύνη).

Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, η Ουκρανία μπορεί πλέον να επιδώσει επίσημα στην Ρωσία την αξίωσή της για αποζημίωση ή επανορθώσεις, όπως μπορούν και άλλα κράτη που έχουν υποστεί βλάβες από τον πόλεμο της Ρωσίας. Επιτρέπεται επίσης σε όλα τα κράτη να επικαλεστούν την ευθύνη της Ρωσίας να αποζημιώσει την Ουκρανία και μπορούν να λάβουν αντίμετρα κατά της Μόσχας —συμπεριλαμβανομένης της μεταβίβασης των παγωμένων περιουσιακών στοιχείων της [που βρίσκονται] στο εξωτερικό για να διασφαλίσουν ότι η Ουκρανία θα πληρωθεί. Αυτή δεν είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει ιδιωτικές αγωγές ή νέες δικαστικές αποφάσεις. Είναι μια διαδικασία άμεσης κρατικής δράσης, με τις κυβερνήσεις να επιβάλλουν μέρος του κόστους για το οποίο προειδοποίησαν την Ρωσία ότι θα συνέβαινε εάν εισέβαλε.

Υπάρχουν προηγούμενα για τέτοιες μεταβιβάσεις, ακόμη και φέτος. Αφότου οι Ταλιμπάν κατέκτησαν το Αφγανιστάν, οι Ηνωμένες Πολιτείες πάγωσαν τα περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της χώρας. Νωρίτερα αυτό το έτος, η κυβέρνηση των ΗΠΑ διέταξε να μεταβιβαστούν τουλάχιστον τα μισά από αυτά τα κεφάλαια -3,5 δισεκατομμύρια δολάρια- σε ανθρωπιστικές προσπάθειες που μπορούν να βοηθήσουν στην ανακούφιση του πόνου του αφγανικού λαού. Υπό τη νομοθεσία των ΗΠΑ, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν θα μπορούσε με τον ίδιο τρόπο να εξουσιοδοτήσει τη μεταβίβαση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων υπό το άρθρο 1702 του International Emergency Economic Powers Act. (Ο Μπάιντεν έχει ήδη κάνει την απαιτούμενη δήλωση έκτακτης ανάγκης). Άλλες σχετιζόμενες κυβερνήσεις έχουν ανάλογες Αρχές, τις οποίες έχουν ήδη χρησιμοποιήσει για να παγώσουν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία.

ΧΑΜΗΛΟ ΡΙΣΚΟ, ΥΨΗΛΗ ΑΝΤΑΜΟΙΒΗ

Ορισμένοι Δυτικοί αξιωματούχοι μπορεί να θέλουν να απόσχουν από τη μεταβίβαση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων αυτή την στιγμή, είτε επειδή αισθάνονται άβολα για το προηγούμενο που μπορεί να δημιουργήσει, είτε επειδή θέλουν να την κρατήσουν στην εργαλειοθήκη της κλιμάκωσης. Αλλά τα κράτη έχουν ήδη διαβεί τον Ρουβίκωνα με το μαζικό πάγωμα των κεφαλαίων της Ρωσίας. Οι εταιρείες ή οι κυβερνήσεις που διαχειρίζονται λογαριασμούς συναλλάγματος ενσωματώνουν ήδη αυτούς τους πολιτικούς κινδύνους στους υπολογισμούς τους. Και όσο το δολάριο και το ευρώ παραμένουν πολιτικά συντονισμένα -συνδεδεμένα πολιτικά και με γραμμές ανταλλαξιμότητας με άλλα νομίσματα- οι κάτοχοι επενδυτικών αγαθών θα συνεχίσουν να βασίζονται στους λογαριασμούς σε δολάρια ή ευρώ.

Επίσης, η μεταβίβαση παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων ως αποζημίωση δεν αποκλείει την διπλωματία. Η Ρωσία έχει πιθανώς ήδη διαγράψει τα παγωμένα περιουσιακά στοιχεία ως χαμένα, αλλά εξακολουθεί να έχει κίνητρο να διαπραγματευτεί, διότι έχει περισσότερα γιγάντια περιουσιακά στοιχεία που παραμένουν σε κίνδυνο. Στο υπόλοιπο του 2022, η Ρωσία βρίσκεται στον σωστό δρόμο για να κερδίσει 200 έως 300 δισεκατομμύρια δολάρια (ή περισσότερα) από τις πωλήσεις ενέργειας. Αυτά τα κέρδη θα είναι ως επί το πλείστον σε ευρώ και δολάρια, που θα κατατεθούν σε τράπεζες οι οποίες λειτουργούν κυρίως στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ετούτοι οι λογαριασμοί ακόμη εξαιρούνται από τις κυρώσεις, αλλά αυτό θα μπορούσε να αλλάξει και σύντομα. Οι δικαιοδοσίες που ρυθμίζουν αυτές τις εκμεταλλεύσεις σε ευρώ και δολάρια θα μπορούσαν να τους μετατρέψουν σε καταπιστευματικούς λογαριασμούς (escrow accounts), με τις δαπάνες να επιτρέπονται μόνο για εγκεκριμένους, μη στρατιωτικούς σκοπούς. Και με την πάροδο του χρόνου, τα κράτη και οι ιδιώτες δρώντες θα μπορούσαν να στοχεύσουν πιο επιθετικά αυτούς [τους λογαριασμούς] και άλλα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων των εμπορικών πλοίων και των φορτίων πετρελαίου της Ρωσίας. Εάν θέλει να αποτρέψει περαιτέρω απώλειες εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων, η Ρωσία θα χρειαστεί άφθονη διπλωματία.

Αλλά ακόμα κι αν η επανιδιοποίηση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων δυσκόλευε περισσότερο την διπλωματία [3], ο συνασπισμός θα πρέπει να το κάνει. Η οικονομία και η κοινωνία της Ουκρανίας κινδυνεύουν να διαλυθούν και η Δύση πρέπει σύντομα να αναπτύξει μια στρατηγική ελπίδας εάν θέλει να αντιμετωπίσει την στρατηγική απελπισίας της Ρωσίας. Μόνο μια κοινή προσπάθεια σε επική κλίμακα μπορεί να το κάνει αυτό, μια [προσπάθεια] που επιδεικνύει θετική αποφασιστικότητα, συγκρίσιμη με την καταστροφική παρόρμηση που δίνει ζωή στον πόλεμο της Μόσχας. Επίσης είναι δύσκολο να σκεφτούμε οποιοδήποτε καλύτερο σενάριο για να διατεθούν τελικά τα παγωμένα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας. Το να επιστραφούν στον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν [4], φαίνεται απίθανο και ασύνετο, και τα Δυτικά κοινά είναι απίθανο να υποστηρίξουν την χρηματοδότηση της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας, εφόσον δεν χρησιμοποιούνται τα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας.

Πράγματι, η μεταβίβαση αυτών των κεφαλαίων ίσως να είναι η πιο κρίσιμη οικονομική ενέργεια που μπορούν να κάνουν το G-7 και η ΕΕ. Αυτή την στιγμή, η οικονομική συζήτηση στην Δύση επικεντρώνεται στο εάν και πώς θα σταματήσει να αγοράζει [5] ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Όμως, μολονότι ετούτο είναι σημαντικό, μια θετική στρατηγική προς την Ουκρανία είναι πιο σημαντική και επείγουσα. Εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν πολεμήσει [6] και έχουν κερδίσει την ευκαιρία τους να ονειρεύονται ένα καλύτερο μέλλον. Οι φίλοι τους πρέπει τώρα να φέρουν αυτό το όνειρο σε κοντινή απόσταση.

Σύνδεσμοι:
[1] https://voxeu.org/article/blueprint-reconstruction-ukraine
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2022-04-06/ukraine-russi...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2022-03-23/what-if-russi...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2022-01-27/putin-doctrine
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2022-04-05/time-even-tou...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2021-12-10/dont-sell-out...

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2022-04-19/how-ukraine-c...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition