Ο αγώνας για την εξουσία μετά τον Πούτιν

Σε μια ομιλία του στα τέλη Μαρτίου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, παρέκκλινε από το κείμενο και είπε φωναχτά κάτι που πολλοί σκέφτονταν ιδιωτικά για τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν [2]: «Για όνομα του Θεού, αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να παραμείνει στην εξουσία». Οι βοηθοί του στον Λευκό Οίκο έσπευσαν να αποσύρουν το αυτοσχεδιαστικό σχόλιο του προέδρου, τονίζοντας ότι ο στόχος των ΗΠΑ στην Ρωσία δεν είναι η αλλαγή του καθεστώτος. Σκόπιμα ή όχι, ωστόσο, η ατάκα του Μπάιντεν ενίσχυσε την πεποίθηση ορισμένων στην Ουάσιγκτον ότι ο απλούστερος τρόπος για να τερματιστεί ο επιθετικός πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία είναι να τερματιστεί η λαβή του στην εξουσία. Όπως έγραψε στο Twitter ο γερουσιαστής Lindsey Graham, Ρεπουμπλικάνος από τη Νότια Καρολίνα, τον Μάρτιο, «ο μόνος τρόπος για να τελειώσει αυτό είναι κάποιος στην Ρωσία να βγάλει από τη μέση αυτόν τον τύπο».

Ο Πούτιν στην Ομοσπονδιακή Συνέλευση, στη Μόσχα, τον Απρίλιο του 2021. Evgeny Sinitsyn / Xinhua / eyevine / Redux
-----------------------------------------

Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι ο Πούτιν αντιμετωπίζει άμεσο κίνδυνο δολοφονίας του. Ούτε ένα πραξικόπημα ή μια λαϊκή επανάσταση φαίνεται να είναι πιθανά σύντομα. Όμως ο Πούτιν είναι 69 ετών και πιθανώς άρρωστος. Ρώσοι ερευνητικοί δημοσιογράφοι έχουν ισχυριστεί [3] ότι μπορεί να είχε καρκίνο του θυρεοειδούς. Είτε πεθάνει εν ενεργεία, είτε καθαιρεθεί, είτε εγκαταλείψει με την θέλησή του την εξουσία, η βασιλεία του Πούτιν στην Ρωσία θα τελειώσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Αντί για ένα σταθεροποιητικό γεγονός, ωστόσο, το αναπόφευκτο τέλος της διακυβέρνησής του θα είναι μια αβέβαιη και πιθανώς επικίνδυνη στιγμή για την Ρωσία. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ο Πούτιν έχει κρατηθεί στην εξουσία αποδυναμώνοντας τους επίσημους κανόνες και τους θεσμούς της χώρας —αφαιρώντας τα όρια που θα διασφάλιζαν μια ομαλή μετάβαση της εξουσίας. Ως αποτέλεσμα, το εύρος των αληθοφανών σεναρίων για το τι θα συνέβαινε εάν πεθάνει ή εγκαταλείψει τα καθήκοντά του είναι πολύ ευρύτερο από ό,τι εάν ένας Αμερικανός ή ακόμα και ένας Κινέζος ηγέτης έκανε το ίδιο. Μολονότι το σύνταγμα της Ρωσίας ορίζει λεπτομερώς μια διαδικασία για την εκλογή νέου ηγέτη, στην πράξη ο επόμενος πρόεδρος της Ρωσίας είναι πιθανό να καθοριστεί από έναν παρασκηνιακό αγώνα μεταξύ των ελίτ. Με το να οικοδομήσει μια λίαν προσωποπαγή απολυταρχία, με άλλα λόγια, ο Πούτιν έχει καταστήσει αδύνατη την πρόβλεψη του τι θα συμβεί όταν προκύψει το αναπόφευκτο.

ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΥΠΟΥΣ

Από νομική άποψη, είναι σαφές το τι θα έπρεπε να συμβεί εάν ο Πούτιν αποχωρούσε απροσδόκητα: σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ρωσίας, εάν ο πρόεδρος «είναι ανίκανος να εκπληρώσει τα καθήκοντά του», ο πρωθυπουργός γίνεται εκτελών καθήκοντα προέδρου για όχι περισσότερο από τρεις μήνες, ενώ οργανώνονται οι εκλογές. Μολονότι η Ρωσία δεν είναι δημοκρατία, οι εκλογές εκεί εξακολουθούν να έχουν επίσημη διαδικαστική βαρύτητα. Η χώρα έχει σχεδόν τρεις δεκαετίες τακτικών εκλογών από το 1993 και μετά. Αυτές οι ψηφοφορίες έγιναν σταδιακά πιο κίβδηλες υπό τον Πούτιν, αλλά οι εκλογικοί κανόνες εξακολουθούν να καθορίζουν ζητήματα όπως ο χρόνος, οι διαδικασίες, και η διάρκεια της θητείας. Δεν καθορίζουν, ωστόσο, το ποιος θα είναι υποψήφιος για ένα αξίωμα ή ποιος θα λάβει την υποστήριξη του Κρεμλίνου. Ετούτα τα πράγματα καθορίζονται παρασκηνιακά από τον Πούτιν και μια μικρή παρέα των ελίτ.

Τα τελευταία 20 χρόνια, ο Πούτιν έχει γονατίσει τους επίσημους θεσμούς της χώρας και έχει κάνει τον εαυτό του κέντρο των πάντων. Έγραψε ξανά δύο φορές το Σύνταγμα —πρώτα για να παρατείνει την διάρκεια των προεδρικών θητειών και στην συνέχεια για να «μηδενίσει» την προϋπηρεσία του, ώστε να μπορέσει δυνητικά να ασκεί τα καθήκοντα του μέχρι το 2036. Έχει επίσης πρακτικά υποβαθμίσει σε μαριονέτες τα δύο σώματα του ρωσικού κοινοβουλίου και το Συνταγματικό Δικαστήριο και έχει παρενοχλήσει, απαγορεύσει, φυλακίσει, ή σκοτώσει οποιονδήποτε υποψήφιο της αντιπολίτευσης ικανό να τον αμφισβητήσει.

Σε περίπτωση που ο Πούτιν πεθάνει ή εγκαταλείψει απροσδόκητα τα καθήκοντά του, οι συμμαχίες μεταξύ των ελίτ θα είναι τουλάχιστον εξίσου σημαντικές με τους επίσημους κανόνες για τον προσδιορισμό του ποιος θα τον διαδεχθεί. Το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι ο πρωθυπουργός, Mikhail Mishustin, θα γίνει εκτελών καθήκοντα προέδρου, όπως ορίζουν οι επίσημοι κανόνες, και η Άνω Βουλή του ρωσικού κοινοβουλίου θα έχει δύο εβδομάδες για να προγραμματίσει τις εκλογές. Κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου, θα διεξαγόταν μια σκληρή μάχη στα παρασκήνια για να καθοριστεί ένας συναινετικός υποψήφιος μεταξύ των βασικών παικτών που απαρτίζουν την Ομάδα Πούτιν. Το όλο νόημα του εκλογικού αυταρχισμού, άλλωστε, είναι να γνωρίζουμε εκ των προτέρων τον νικητή.

Ως ο εν ενεργεία -αν και εκτελών καθήκοντα- πρόεδρος, ο Mishustin θα είχε ένα μεγάλο πλεονέκτημα σε αυτόν τον αγώνα της διαδοχής. Είναι ένας μεταξύ μιας μικρής χούφτας πολιτικών [που βρίσκονται] στην δεύτερη κατηγορία πίσω από τον Πούτιν όσον αφορά την εμπιστοσύνη του κοινού. Είχε σταθερά υψηλά ποσοστά αποδοχής, ακόμη και πριν ο πόλεμος στην Ουκρανία [4] προκαλέσει την εκτόξευση των ποσοστών αποδοχής του. Κατά κάποιο τρόπο, θα επιδίωκε να ακολουθήσει την ίδια οδό που πήρε ένας άλλος άχρωμος πρωθυπουργός για να φτάσει στην προεδρία. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς το 1999, ο Πούτιν ανέλαβε ως εκτελών καθήκοντα προέδρου, όταν ο Μπόρις Γιέλτσιν παραιτήθηκε απροσδόκητα. Τρεις μήνες αργότερα, ο Πούτιν εξελέγη επίσημα πρόεδρος, αφού άλλοι εξέχοντες υποψήφιοι παραμέρισαν και οι περισσότερες ελίτ συνασπίστηκαν γύρω από την υποψηφιότητά του.