Μπορεί το Καζακστάν να αποτινάξει το κλεπτοκρατικό παρελθόν του;

Τον Ιανουάριο, το Καζακστάν βρισκόταν σε χάος: οι μαζικές διαδηλώσεις εναντίον της διαφθοράς εξαπλώνονταν σε όλη την χώρα, ωθώντας τον πρόεδρό της, Kassym-Jomart Tokayev, να απευθύνει έκκληση στην Ρωσία να στείλει ειρηνευτικές δυνάμεις από τον, υπό την ηγεσία της Ρωσίας, Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (Collective Security Treaty Organization) για να συμβάλουν στην αποκατάσταση της τάξης. Σήμερα, ωστόσο, η ηρεμία έχει επιστρέψει στους δρόμους της Αλμάτι και άλλων μεγάλων καζακικών πόλεων. Σταθερά στην ηγεσία πλέον, ο Tokayev φαίνεται αποφασισμένος να επιδείξει στους πολύπαθους πολίτες του Καζακστάν ότι, τρεις δεκαετίες αφότου ανεξαρτητοποιήθηκε από την Σοβιετική Ένωση, η χώρα τους ξεκινά ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της.

Ο Καζάκος πρόεδρος, Kassym – Jomart Tokayev, εκφωνεί μια ομιλία που σηματοδοτεί τη Nauryz, μια αρχαία γιορτή με την οποία ανακηρύσσεται η εαρινή ισημερία, στην Αλμάτι, τον Μάρτιο του 2022. Pavel Mikheyev / Reuters
-----------------------------------------

Ο Tokayev αποκαθαίρει την κυβέρνηση του Καζακστάν από την επιρροή του αυταρχικού [1] προκατόχου του, Nursultan Nazarbayev, ο οποίος διατήρησε σημαντική επιρροή στην κυβέρνηση και τον ιδιωτικό τομέα, ακόμη και αφότου παραιτήθηκε από την προεδρία το 2019. Μέλη της οικογένειας του Nazarbayev έχουν ήδη απομακρυνθεί από τις κορυφαίες θέσεις της εκλογικής επιτροπής του Καζακστάν, από την πιο επιδραστική ομάδα επιχειρηματικού λόμπι, και από τις κορυφαίες εταιρείες πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ο επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών του Καζακστάν —ο Karim Masimov, μακροχρόνιος πολιτικός σύμμαχος του Nazarbayev και δύο φορές πρωθυπουργός— έχει συλληφθεί με την κατηγορία της προδοσίας. Ο Tokayev έχει ανακοινώσει επίσης έναν μεγάλο λογιστικό έλεγχο και την αναδιάρθρωση του κρατικού περιουσιακού ταμείου του Καζακστάν, συμπεριλαμβανομένων των νέων προσλήψεων προσωπικού και διαδικασιών προμηθειών με σκοπό τη μείωση της παρεοκρατίας, η οποία πιστεύεται ότι αποτιμάται στα 69 δισεκατομμύρια δολάρια και ότι ελέγχει τουλάχιστον το 55% των περιουσιακών στοιχείων της χώρας.

Ωστόσο, το ολιγαρχικό δίκτυο του Καζακστάν εκτείνεται πολύ πέρα από τα σύνορά του. Μια έκθεση του [λογιστικού οργανισμού] KPMG, για το 2019, εκτίμησε ότι οι 162 πλουσιότεροι Καζάκοι ελέγχουν πλήρως το ήμισυ του πλούτου της χώρας, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου κρατείται τώρα στο εξωτερικό, στην Γενεύη, στο Λονδίνο, στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι, και σε άλλα παγκόσμια χρηματοπιστωτικά κέντρα, πέρα από την εμβέλεια των καζακικών Αρχών. Σε μια ομιλία του στο υπουργικό συμβούλιο, στις αρχές Φεβρουαρίου, ο Tokayev διέταξε την κυβέρνησή του να εκπονήσει σχέδια για τον επαναπατρισμό αυτών των περιουσιακών στοιχείων εντός δύο μηνών. Σημείωσε επίσης την απόκλιση 5,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ της επίσημης αναφοράς της Κίνας και του Καζακστάν σχετικά με τον όγκο του εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών, υποδηλώνοντας [ότι υπήρχε] διασυνοριακό λαθρεμπόριο σε μαζική κλίμακα. Σημαντικό είναι ότι τα διαπιστευτήρια του ίδιου του Tokayev ως μεταρρυθμιστή παραμένουν αμφίβολα, καθώς μια πρόσφατη αναφορά του Έργου Αναφοράς για το Οργανωμένο Έγκλημα και την Διαφθορά [2] (Organized Crime and Corruption Reporting Project, OCCRP) αποκάλυψε επίσης ότι ο ίδιος ο Tokayev και τα μέλη της οικογένειάς του είχαν συσσωρεύσει σημαντικό πλούτο στο εξωτερικό, όπως τραπεζικούς λογαριασμούς στην Ελβετία, μια εταιρεία με έδρα στο Ηνωμένο Βασίλειο, και κατοχή ακινήτων στην Ρωσία και στην Ελβετία.

Ακόμη και ο εντοπισμός αυτών των περιουσιακών στοιχείων παρουσιάζει λογιστικές και νομικές προκλήσεις που θα χρειαστούν χρόνια, όχι μήνες, για να τις ξεπεράσει η κυβέρνηση Tokayev. Η πρώην κυβερνώσα οικογένεια και οι υποκινητές της αφιέρωσαν δεκαετίες στο να κρύβουν παρανόμως αποκτηθέντα κρατικά κεφάλαια στο εξωτερικό, προετοιμαζόμενες για ακριβώς ένα τέτοιο παγκόσμιο κυνήγι περιουσιακών στοιχείων. Η περισσότερη από την τεράστια εξωχώρια περιουσία της οικογένειας Nazarbayev παραμένει κρυμμένη. Οι προσπάθειες να βρεθεί και να επαναπατριστεί όχι μόνο θα περιπλέξει την πολιτική μετάβαση στο Καζακστάν, αλλά θα προσελκύσει και Δυτικούς δικηγόρους, λογιστές, και εταιρείες διαχείρισης φήμης —προκαλώντας παράλληλα τις Δυτικές κυβερνήσεις να εφαρμόσουν πραγματικά τις παγκόσμιες δεσμεύσεις τους εναντίον της διαφθοράς.

ΜΙΑ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΗΓΕΤΩΝ

Σύντομα αφότου κατεστάλη η αναταραχή του Ιανουαρίου, ο Tokayev φάνηκε να καταλήγει σε μια συμφωνία με τον Nazarbayev. Καθ’ όλη την διάρκεια της κρίσης, ο Tokayev είχε επιρρίψει την ευθύνη στην οικονομική ανισότητα που ώθησε πολλούς από τους διαδηλωτές στο να εστιάσουν στην διαφθορά της οικογένειας Nazarbayev. Στην πρώτη του δημόσια εμφάνιση μετά τις διαδηλώσεις, ο Nazarbayev αρνήθηκε ότι υπήρχε οποιοδήποτε πολιτικό ρήγμα με τον διάδοχό του, ισχυριζόμενος με σεμνότητα ότι τώρα ήταν απλώς ένας συνηθισμένος συνταξιούχος, που ελπίζει σε μια ήσυχη συνταξιοδότηση. Mε αντάλλαγμα να του επιτραπεί να αποσυρθεί στο Καζακστάν, υποδήλωσε ο Nazarbayev, έχει αποδεχθεί την εξουσία του Tokayev και έχει αποσυρθεί ο ίδιος και ο στενός κύκλος του από θέσεις πολιτικής και οικονομικής επιρροής.

Ωστόσο, υπάρχει ένα πρόβλημα με αυτό το φαινομενικά ειρηνικό σύμφωνο μετάβασης. Ούτε ο Tokayev, ούτε το Υπουργείο Οικονομικών, ούτε η κεντρική τράπεζα, ούτε το γραφείο του γενικού εισαγγελέα γνωρίζουν την πραγματική έκταση της παγκόσμιας περιουσίας των Nazarbayev. Καθώς θα αποκαλυφθεί τελικά η κλίμακα και η έκταση της εξωχώριας οικονομικής αυτοκρατορίας της οικογένειας, είναι πιθανό ότι αυτό το σύμφωνο θα φθαρεί, ακόμη και θα αμφισβητηθεί.

Όπως υποστηρίξαμε ο John Heathershaw και εγώ στο βιβλίο μας, Dictators Without Borders [3], όταν οι αυταρχικοί της Κεντρικής Ασίας εδραίωσαν την εξουσία στις χώρες τους την δεκαετία του 1990, εκμεταλλεύτηκαν την παγκόσμια οικονομική φιλελευθεροποίηση και την άνοδο της εξωχώριας τραπεζικής και των εταιρειών-κελύφη για να εξάγουν τις τεράστιες περιουσίες που συσσώρευσαν μέσω ιδιωτικοποιήσεων και εξαγορών κρατικών περιουσιακών στοιχείων. Όταν ορισμένοι πρώην του εσωτερικού κύκλου (insiders) του καθεστώτος έγιναν πολιτικοί αντίπαλοι και τράπηκαν σε φυγή στην εξορία, οι κεντρο-ασιατικές κυβερνήσεις καταδίωξαν τους ίδιους και τις περιουσίες τους στο εξωτερικό. Ως αποτέλεσμα, οι αγώνες εξουσίας στο Καζακστάν και σε άλλες χώρες της Κεντρικής Ασίας διεξάγονται εδώ και χρόνια στο εξωτερικό μέσω ακροάσεων ξένης διαιτησίας σε μακρινές δικαστικές αίθουσες, πληροφοριών και διαρροών εγγράφων σε ξένες εφημερίδες, και επιθετικών εκστρατειών δημοσίων σχέσεων.

Το 2013, το [περιοδικό] Forbes υπολόγισε την περιουσία της μεγαλύτερης κόρης του Nazarbayev, Dariga Nazarbayeva, σε 595 εκατομμύρια δολάρια. Η μεσαία κόρη του Nazarbayev, Dinara Kulibayeva, και ο σύζυγός της, Timur Kulibayev, μπήκαν στη λίστα των δισεκατομμυριούχων του περιοδικού το 2021. Οι περιουσίες των θυγατέρων του Nazarbayev, όπως εκείνες άλλων Καζάκων ολιγαρχών είναι κατανεμημένες σε όλο τον κόσμο και συχνά αφορούν σε πολυτελή ακίνητα. Μια πρόσφατη αναφορά της [βρετανικής δεξαμενής σκέψης] Chatham House βρήκε ότι οι ολιγάρχες κατέχουν περισσότερες από 500 εκατομμύρια λίρες (628 εκατομμύρια δολάρια) σε ακίνητα στο κέντρο του Λονδίνου, τα περισσότερα από αυτά αγορασμένα μέσω εταιρειών με εξωχώρια έδρα. Ιδιοκτησίες [αξίας] άνω των 330 εκατομμύρια λιρών (414 εκατομμύρια δολάρια) —συμπεριλαμβανομένης της διεύθυνσης Baker Street 221B που έγινε διάσημη από τον μυθικό πάλαι ποτέ ενοικιαστή της, τον Σέρλοκ Χολμς- πιστεύεται ότι ανήκουν στους ίδιους τους Nazarbayev. Το 2007, βρετανικά media ανέφεραν ότι ο Kulibayev είχε αγοράσει την έκταση του Δούκα της Υόρκης στο Sunninghill για 15 εκατομμύρια λίρες (22 εκατομμύρια δολάρια). Το 2020 μια έρευνα του Radio Free Europe ταυτοποίησε ιδιοκτησίες [αξίας] άνω των 250 εκατομμυρίων δολαρίων, που ανήκουν σε μέλη της οικογένειας Nazarbayev στην Δημοκρατία της Τσεχίας, την Γαλλία, την Ισπανία, την Ελβετία, και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι έρευνες για την έκταση της περιουσίας του ίδιου του Nazarbayev αρχίζουν τώρα να αποδίδουν καρπούς. Το OCCRP αποκάλυψε τον Ιανουάριο ότι ο Nazarbayev ελέγχει προσωπικά τέσσερα ιδιωτικά ιδρύματα που περιέχουν συνολικά 8 δισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία -συμπεριλαμβανομένων ξένων ομολόγων, περιφερειακών τραπεζών, τηλεπικοινωνιών, εμπορικών κέντρων, ξενοδοχείων, ακόμη και ενός ιδιωτικού τζετ— όλα αγορασμένα μέσω εταιρειών χαρτοφυλακίου που έχουν έδρα στο Ηνωμένο Βασίλειο και στο Λουξεμβούργο. Μια από αυτές, το Ίδρυμα Nazarbayev (Nazarbayev Foundation), δηλώνει ότι ο πρωταρχικός σκοπός του είναι να υποστηρίξει την εκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο Nazarbayev, στην Αστάνα. Σε αντίθεση με τις περισσότερες πανεπιστημιακές δωρεές, ωστόσο, το ίδρυμα δεν δημοσιεύει ετήσιες εκθέσεις, δεν απαριθμεί κανέναν καταπιστευματοδόχο και δεν παρέχει πληροφορίες για τις εξωτερικές δωρεές, αν και του έχουν εγχυθεί δισεκατομμύρια σε κρατικά κεφάλαια. Παρά το καθεστώς μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα τους, παρατηρεί η έκθεση, αυτά τα ιδρύματα «έχουν στην πραγματικότητα μεγαλύτερα επιχειρηματικά χαρτοφυλάκια από πολλούς πολυεθνικούς ομίλους».

Στην δεκαετία του 1990, ο Nazarbayev βρέθηκε ότι ήταν ο αποδέκτης μιας σειράς δωροδοκιών που διοχετεύονταν μέσω ενός δικτύου ελβετικών τραπεζικών λογαριασμών για λογαριασμό μεγάλων Δυτικών εταιρειών πετρελαίου. Το 2013, μια έρευνα της [εφημερίδας] Wall Street Journal ενέπλεξε τον Kulibayev σε ένα σκάνδαλο μίζας που αφορούσε την απόκτηση από την Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Κίνας (China National Petroleum Corporation) ενός μέρους μιας καζακικής κρατικής εταιρείας ενέργειας. Το 2020, η [εφημερίδα] Financial Times δημοσίευσε μια σειρά εγγράφων που αποκάλυπταν την περίπλοκη και εξαιρετικά προσοδοφόρα χειραγώγηση από τον Kulibayev των ενδιάμεσων εταιρειών που εμπλέκονταν στην κατασκευή του αγωγού Κίνας-Κεντρικής Ασίας. Και μια προηγούμενη έρευνα του OCCRP διαπίστωσε ότι δύο πλούσιοι φίλοι του Nazarbayev είχαν διοχετεύσει 30 εκατομμύρια δολάρια μέσω εξωχώριων δικτύων στην ανεπίσημη τρίτη σύζυγο του Nazarbayev, την Assel Kurmanbayeva.

Κατά ειρωνικό τρόπο, καθώς ο Tokayev προετοιμάζεται να διεξαγάγει μια παγκόσμια εκστρατεία για να ανακτήσει τον κλεμμένο πλούτο του Καζακστάν, πιθανώς θα αντλήσει από τις εμπειρίες της κυβέρνησής του στην καταδίωξη των εξόριστων πολιτικών αντιφρονούντων και των insiders του καθεστώτος που έγιναν πληροφοριοδότες. Αυτές περιλαμβάνουν μια επιθετική εκστρατεία εναντίον του πρώην γαμπρού του Nazarbayev, του Rakhat Aliyev, ο οποίος πέθανε υπό μυστηριώδεις συνθήκες σε μια αυστριακή φυλακή το 2015, ενώ περίμενε την έκδοσή του στο Καζακστάν. Ομοίως, η καζακική κυβέρνηση έχει δαπανήσει εκατοντάδες εκατομμύρια κυνηγώντας σε όλο τον κόσμο την περιουσία του Mukhtar Ablyazov, πρώην προέδρου της BTA Bank του Καζακστάν, ο οποίος τελικά έγινε εξόριστος ηγέτης της αντιπολίτευσης. Σύμφωνα με τις καζακικές Αρχές, ο Ablyazov υπεξαίρεσε δισεκατομμύρια προτού τραπεί σε φυγή από το Καζακστάν για [να ζητήσει] πολιτικό άσυλο στην Γαλλία.

Η καταδίωξη του Ablyazov από την καζακική κυβέρνηση πυροδότησε παγκόσμια κατακραυγή το 2013 όταν η ιταλική αστυνομία άρπαξε την σύζυγο και την εξάχρονη κόρη του Ablyazov από το σπίτι τους στην Ρώμη και τις επέστρεψε στο Καζακστάν με ιδιωτικό τζετ υπό το άγρυπνο βλέμμα του Καζάκου πρέσβυ —μια επιχείρηση που μια ομάδα εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ χαρακτήρισε αργότερα ως «κατ’ εξαίρεση παράδοση». Το εάν οι στρατηγικές που θα χρησιμοποιήσει το Καζακστάν για να ξεριζώσει την παγκόσμια οικονομική περιουσία των Nazarbayev περιλαμβάνουν τέτοιες τακτικές μένει να διαπιστωθεί. Θα είναι σίγουρα περίπλοκες, δαπανηρές προσπάθειες που θα περιλαμβάνουν δεκάδες δικηγόρους, ορκωτούς λογιστές, ερευνητές, και ειδικούς στις δημόσιες σχέσεις. Εάν αποτύχουν ή απλώς τραβήξουν σε μάκρος, οι Nazarbayev θα γνωρίζουν πολύ καλά ότι ελάχιστα μέρη του κόσμου είναι ασφαλή από το μακρύ χέρι του κράτους του Καζακστάν και των υπηρεσιών ασφαλείας που [οι ίδιοι] βοήθησαν να δημιουργηθούν.

ΟΙ ΔΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΔΙΑΦΘΟΡΑΣ

Για τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο, που έχουν εμπειρία στον χειρισμό των ισχυρισμών για διαφθορά που αφορούν την άρχουσα ελίτ του Καζακστάν, η μάχη της κυβέρνησης Tokayev για την ανάκτηση του κλεμμένου πλούτου της χώρας παρέχει μια ευκαιρία να δοκιμάσουν την αποτελεσματικότητα των νέων πρωτοβουλιών τους εναντίον της διαφθοράς.

Τον Δεκέμβριο του 2021, η κυβέρνηση Μπάιντεν αποκάλυψε μια νέα στρατηγική για την καταπολέμηση της διαφθοράς, την οποία είχε επανειλημμένα προσδιορίσει ως προτεραιότητα εθνικής ασφαλείας για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η στρατηγική είναι αξιοσημείωτη στο ότι στοχεύει τόσο τους ξένους κλεπτοκράτες όσο και τους Αμερικανούς βοηθούς τους οι οποίοι χρησιμοποιούν την επαγγελματική τους τεχνογνωσία για να τους συνδράμουν στο ξέπλυμα χρήματος και υπολήψεων. Αλλά η ίδια η πολιτική δίνει ελάχιστη καθοδήγηση ως προς το πώς, επιχειρησιακά, οι προσπάθειες κατά της διαφθοράς μπορούν να ενσωματωθούν στον σχεδιασμό της εξωτερικής πολιτικής, ειδικά όταν αντιμετωπίζουν το ακανθώδες ζήτημα μιας αυταρχικής κυβέρνησης που στοχεύει πρώην αυταρχικές ελίτ.

Αυτό είναι ένα διαφορετικό πρόβλημα από τις προσπάθειες παρέμβασης σε ευαίσθητες έρευνες κατά της διαφθοράς που οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ έχουν αντιμετωπίσει με τακτικότητα που [προκαλεί] κατάθλιψη. Το 2000, το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ ξεκίνησε να ερευνά τον James Giffen, έναν Αμερικανό επιχειρηματία, ο οποίος υπηρέτησε ως οικονομικός σύμβουλος του Nazarbayev, για την φερόμενη διοχέτευση εκατομμυρίων σε πληρωμές από αμερικανικές εταιρείες πετρελαίου σε ελβετικούς τραπεζικούς λογαριασμούς, για λογαριασμό Καζάκων αξιωματούχων. Παρά το επίμονο λόμπινγκ του Nazarbayev, η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους [του νεότερου], προς τιμήν της, αρνήθηκε να παρέμβει στην υπόθεση. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης συνέλαβε τον Giffen το 2003 και τον κατηγόρησε για δωροδοκία. (Τελικά, ο Giffen γλίτωσε με ένα μικρό πρόστιμο, αφότου ο προεδρεύων δικαστής δέχθηκε τους ισχυρισμούς του ότι είχε ενεργήσει στο Καζακστάν για λογαριασμό των συμφερόντων της κυβέρνησης των ΗΠΑ).

Η επικείμενη αποστολή, καθώς το Καζακστάν ξεκινά μια παγκόσμια προσπάθεια για να ανακτήσει τα κλεμμένα περιουσιακά στοιχεία του, είναι πιο δύσκολη. Η επερχόμενη πρόκληση για τις Ηνωμένες Πολιτείες θα αφορά το πώς θα ενσωματώσουν την εργασία για τις νέες οδηγίες εναντίον της διαφθοράς με την εργασία για άλλους στόχους της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Με το να επιβάλλουν κυρώσεις ή να κυνηγούν τα περιουσιακά στοιχεία της οικογένειας Nazarbayev στο εξωτερικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να επιδεικνύουν την δέσμευσή τους για την καταπολέμηση της διαφθοράς, αλλά θα το έκαναν για να υποστηρίξουν μια κυβέρνηση του Καζακστάν της οποίας την δέσμευση για πολιτικές μεταρρυθμίσεις δεν μπορούν ακόμη να εμπιστευθούν πλήρως.

Οι παρεμβάσεις εναντίον της διαφθοράς στο εξωτερικό μπορεί να έχουν βαθιές πολιτικές συνέπειες για τις εμπλεκόμενες χώρες. Την τελευταία δεκαετία, για παράδειγμα, έχει επιβληθεί πρόστιμο από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (Securities and Exchange Commission) των ΗΠΑ σε τρεις διεθνείς εταιρείες τηλεπικοινωνιών που δραστηριοποιούνται στο Ουζμπεκιστάν για απόπειρα δωροδοκίας της Gulnara Karimova [4], της ισχυρής κόρης του πρώην προέδρου Islam Karimov, στην αναζήτησή τους για πρόσβαση στην προσοδοφόρα αγορά κινητής τηλεφωνίας της χώρας. Τα πρόστιμα και οι παγκόσμιες έρευνες αποδείχθηκαν εξαιρετικά επιζήμιες πολιτικά για την Karimova, οδηγώντας στην σύλληψη της Karimova και των συνεργατών της στο Ουζμπεκιστάν από την ουζμπεκική κυβέρνηση. Οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ που εξετάζουν ενέργειες για να επαναπατρίσουν περιουσιακά στοιχεία της κυβέρνησης του Καζακστάν θα πρέπει να λάβουν μέτρα για να διασφαλίσουν ότι η κυβέρνηση Tokayev θα καταθέσει με διαφάνεια τα κεφάλαια σε έναν ειδικό λογαριασμό που μπορεί να είναι αποκλειστικά για την στήριξη της νεοσύστατης κοινωνίας των πολιτών του Καζακστάν —συμπεριλαμβανομένων των παρατηρητηρίων κατά της διαφθοράς και των ερευνητικών δημοσιογράφων— και των προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης των δημοσίων υπαλλήλων κατά της διαφθοράς.

Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει επίσης εισάγει πολλά νέα εργαλεία εναντίον της διαφθοράς που θα μπορούσαν να επιταχύνουν τον επαναπατρισμό των κλεμμένων περιουσιακών στοιχείων του Καζακστάν. Πέρυσι, η Dariga Nazarbayeva πολέμησε επιτυχώς [5] μια Διαταγή Ανεξήγητου Πλούτου (Unexplained Wealth Order) από την Εθνική Υπηρεσία Εγκλήματος (National Crime Agency) του Ηνωμένου Βασιλείου, η οποία είχε παγώσει πολυτελείς ιδιοκτησίες που της ανήκαν, αξίας άνω των 80 εκατομμυρίων λιρών (100 εκατομμύρια δολάρια). Κρίνοντας την υπόθεση υπέρ της, ο Βρετανός δικαστής υποστήριξε ότι το γραφείο του γενικού εισαγγελέα του Καζακστάν είχε στηρίξει τον ισχυρισμό της Nazarbayeva ότι η προέλευση του πλούτου της δεν ήταν ανάρμοστη. Μια αλλαγή της στάσης της καζακικής κυβέρνησης προς τα μέλη και τους συνεργάτες της οικογένειας Nazarbayev θα μπορούσαν να κάνουν το αποτέλεσμα παρόμοιων μελλοντικών ενεργειών αρκετά διαφορετικό.

ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟΙ ΔΥΤΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΟΙ

Ο πρώην πρόεδρος του Καζακστάν αφιέρωσε χρόνια έχοντας εμμονή για την διεθνή φήμη του και δαπάνησε σημαντικά ποσά για να λουστράρει την εικόνα του στο εξωτερικό. Ευυπόληπτοι Δυτικοί θεσμοί προώθησαν πρόθυμα το αφήγημα ότι ο Nazarbayev ήταν ένας ικανός επιστάτης της ανεξαρτησίας και της κυριαρχίας του Καζακστάν. Οι περισσότεροι παραδέχονταν κατ’ ιδίαν ότι ήταν ένας απολυταρχικός, αλλά η «ήπια αυταρχικότητα» [6] σε συνδυασμό με την κοσμοπολίτικη δημόσια εικόνα του Nazarbayev θεωρείτο τότε το τίμημα για την διατήρηση της πολιτικής σταθερότητας και των φιλικών σχέσεων.

Η γκάμα των Δυτικών δρώντων που είναι συνένοχοι στην οικοδόμηση του μύθου του Nazarbayev είναι μεγάλη: οι Δυτικές δεξαμενές σκέψης δέχτηκαν με ευγνωμοσύνη εκατομμύρια καζακικής χρηματοδότησης, πραγματοποίησαν εκδηλώσεις που τιμούσαν τις σχέσεις ΗΠΑ-Καζακστάν και υποβάθμισαν το κακό ιστορικό του καθεστώτος στα ανθρώπινα δικαιώματα. Διοικητές πανεπιστημίων υψηλού κύρους ήταν ευτυχείς να σφυρηλατούν εξέχουσες συνεργασίες με το Πανεπιστήμιο Nazarbayev, χωρίς να αμφισβητούν την προέλευση ή την αδιαφανή διακυβέρνηση του ιδρύματος που τους χρηματοδοτούσε. Η κυβέρνηση του Καζακστάν διατήρησε επιτυχώς ακριβοπληρωμένους Αμερικανούς και Ευρωπαίους λομπίστες και συμβούλους με υψηλές τιμές για να προβάλει μια εικόνα πεφωτισμένου δεσποτισμού που φιλοδοξούσε να διασφαλίσει την πολιτική σταθερότητα με κάποια ανοιχτότητα στον κόσμο.

Η λαϊκή δυσαρέσκεια για την έλλειψη μεταρρυθμίσεων της κυβέρνησης συνεχίζει να σιγοβράζει στο Καζακστάν. Η στροφή του Tokayev προς την Ρωσία για ειρηνευτικές δυνάμεις φαίνεται να τον έχει αφήσει άβολα υποχρεωμένο στον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει υποχρεώσει τους Καζάκους αξιωματούχους σε μια αμήχανη ουδετερότητα -να αποφεύγουν την καταδίκη της εισβολής του Πούτιν, δημοσίως και στις ψηφοφορίες στα Ηνωμένα Έθνη, αλλά να στέλνουν ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία. Ο Tokayev αντιστάθηκε στις ρωσικές πιέσεις να στείλει στρατεύματα, ωστόσο οι αξιωματούχοι του Καζακστάν ανησυχούν για τον αντίκτυπο των Δυτικών κυρώσεων. Μια έρευνα σχετικά με τις στάσεις του καζακικού κοινού βρήκε ότι υποστηρίζει την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία -το πιθανό αποτέλεσμα της κάλυψης από τα ρωσικά κρατικά media— με μια άλλη να υποδηλώνει πολύ μεγαλύτερη υποστήριξη για τους στρατιωτικούς σκοπούς της Ρωσίας να προστατεύσει την [περιοχή] Ντονμπάς μεταξύ του μικρότερου αυτοπροσδιοριζόμενου ως ρωσικού πληθυσμού του Καζακστάν, από ό,τι μεταξύ του 70% που διεκδικεί μια καζακική εθνοτική ταυτότητα, αυξάνοντας την προοπτική ότι η εσωτερική εθνοτική ισορροπία της χώρας θα μπορούσε να γίνει ένα γεωπολιτικό ρήγμα. Η παγκόσμια εκστρατεία για την ανάκτηση του καζακικού πλούτου και την απαλλαγή των καζακικών θεσμών από την επιρροή του Nazarbayev βρίσκεται σε εξέλιξη, αλλά είναι πιθανό να εμπλέξει μια μεγαλύτερη και πιο ποικίλη ομάδα διεθνών δρώντων από όσο θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν ακόμη και οι πιο φλογεροί επικριτές του Nazarbayev.

Σύνδεσμοι:
[1]https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2021-05-12/long-arm-strongman
[2]https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-06-09/rise-strategic-corruption
[3]https://yalebooks.yale.edu/book/9780300243192/dictators-without-borders/
[4]https://www.occrp.org/en/corruptistan/uzbekistan/gulnarakarimova/following-gulnaras-money
[5] https://ace.globalintegrity.org/wp-content/uploads/2022/03/CriminalityNo...
[6] https://www.ingentaconnect.com/content/cuny/cp/2009/00000041/00000002/ar...

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2022-05-02/can-kaz...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition