Ο πόλεμος στην Ουκρανία θα είναι ένα ιστορικό σημείο καμπής

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία σηματοδοτεί ένα σημείο καμπής στην ιστορία. Κλείνει το κεφάλαιο που ξεκίνησε στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι Δυτικές χώρες προσπάθησαν να ενσωματώσουν την Ρωσία εντός μιας διεθνούς τάξης που ήταν βασισμένη σε κανόνες. Η Ρωσία υπό τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει γίνει ένα κράτος παρίας. Όπως έκαναν και όταν αντιμετώπισαν την Σοβιετική Ένωση κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πρωτοστατήσει στην αντιμετώπιση της κραυγαλέας επίθεσης του Πούτιν [1] στον πολιτισμό.

Ένας Ουκρανός στρατιώτης πολεμά κοντά στο Χάρκοβο, στην Ουκρανία, τον Μάιο του 2022. Serhii Nuzhnenko / Reuters
----------------------------------------------

Πολλές χώρες υποστηρίζουν την, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, απάντηση στον πόλεμο του Πούτιν, αλλά ορισμένες το κάνουν απρόθυμα. Υπερβολικά πολλές κυβερνήσεις θεωρούν την σύγκρουση ως μια επιστροφή στις ημέρες του Ψυχρού Πολέμου, όταν υποχρεώθηκαν να επιλέξουν πλευρά. Φαντάζονται ότι αυτό που διακυβεύεται είναι η σύγκρουση δύο γεωπολιτικών αντιπάλων και όχι ένα θεμελιώδες ζήτημα αρχής. Αυτό είναι βαθιά ατυχές. Η επιθετικότητα της Ρωσίας δεν πρέπει να θεωρηθεί ως αναγγελία ενός νέου Ψυχρού Πολέμου, αλλά απλώς ως αυτό που είναι: η χειρότερη πράξη επιθετικότητας [2] στην Ευρώπη από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και μια βάναυση παραβίαση του διεθνούς δικαίου.

Η ιστορία δεν θα στραφεί από μόνη της σε θετική κατεύθυνση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες [3], οι οποίες κατά καιρούς έχουν υπονομεύσει το διεθνές δίκαιο με τις επιλογές τους στην εξωτερική πολιτική, θα πρέπει να δεσμευτούν για την τήρηση των προτύπων και των νόμων που ορίζουν την βασισμένη σε κανόνες διεθνή τάξη. Το βάρος της αντιμετώπισης των παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου πρέπει να κατανεμηθεί πιο δίκαια. Ο νέος καγκελάριος της Γερμανίας, Όλαφ Σολτς, έχει περιγράψει αυτή την στιγμή ως Zeitenwende, ένα ιστορικό σημείο καμπής. Μαζί με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η Γερμανία πρέπει να πάρει πρωτοβουλίες [4] και να αυξήσει σημαντικά τις αμυντικές δαπάνες της, να βελτιώσει την ετοιμότητά της για να συμβάλει στην διατήρηση της σταθερότητας εντός και γύρω από την Ευρώπη και να αναλάβει έναν ηγετικό ρόλο στην επίλυση διεθνών συγκρούσεων.

Αυτή η προσπάθεια προϋποθέτει μια παγκόσμια συμμαχία. Η συνεργασία μεταξύ των χωρών που είναι δεσμευμένες στο διεθνές δίκαιο και στα θεμελιώδη κείμενά του, στην Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Charter) και στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Universal Declaration of Human Rights), θα πρέπει να περιλαμβάνει χώρες από όλες τις ηπείρους. Η διεθνής κοινότητα δεν πρέπει να είναι ένας ευφημισμός για την Δύση. Η αντίληψη ότι συνεχίζει να υπάρχει μια σύγκρουση μεταξύ της «Δύσης» και της «Ανατολής» επιτρέπει σε υπερβολικά πολλές χώρες να παραμένουν αναποφάσιστες. Το ρήγμα βρίσκεται, στην πραγματικότητα, ανάμεσα σε εκείνους που επιδιώκουν να επαναβεβαιώσουν μια βασισμένη σε αρχές, παγκόσμια ηθική και νομική τάξη, και σε εκείνους που δεν το επιδιώκουν. Μια νέα παγκόσμια συμμαχία θα πρέπει να είναι υπερήφανη για τις ασυμβίβαστες προσπάθειές της να προστατεύσει το διεθνές δίκαιο [5], το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, και το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ

Τον Δεκέμβριο του 2018, όταν υπηρετούσα ως πρεσβευτής της Γερμανίας στον ΟΗΕ, εγώ και σχεδόν όλοι οι συνάδελφοί μου λάβαμε ένα σημείωμα από τη Nikki Haley, την πρέσβειρα των ΗΠΑ στον ΟΗΕ [6]. Το μήνυμα έλεγε ότι εάν ψηφίζαμε στην Γενική Συνέλευση υπέρ ενός ψηφίσματος που καταδίκαζε το σχέδιο των Ηνωμένων Πολιτειών να μεταφέρουν την πρεσβεία τους στο Ισραήλ από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ, θα μας ανέφερε στον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Έμεινα άναυδος. Ζήτησα να δω την Haley, με την οποία είχα φιλικές σχέσεις. Με δέχτηκε και της εξήγησα την σκεπτικιστική αντίδρασή μου στο σημείωμά της.

Γεννήθηκα το 1955, δέκα χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα και τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεγάλωσα σε μια διαιρεμένη Γερμανία. Μόνο χάρη στην γενναιοδωρία και στην σοφία των συμμαχικών δυνάμεων έλαβε η Γερμανία μια δεύτερη ευκαιρία, μετά τα φρικτά εγκλήματα που είχε διαπράξει. Χάρη στην πειθώ των συμμάχων, η Δυτική Γερμανία συμφώνησε να συμπεριφέρεται καλύτερα, να μην παραβιάσει ποτέ ξανά το διεθνές δίκαιο, και να επιλύσει ειρηνικά τις συγκρούσεις της με άλλους. Το γερμανικό Σύνταγμα συντάχθηκε προσεκτικά το 1949 και έλαβε την έγκριση των συμμάχων˙ επικύρωσε τον σεβασμό του Δικαίου και αποκήρυξε τη μονομερή χρήση βίας για την επίλυση προβλημάτων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση [7] ιδρύθηκε το 1957 με την ίδια αρχή ότι η διαχείριση των διαφορών μπορούσε να γίνει μέσω των θεσμών και των νομικών διαδικασιών —μέσω του κράτους δικαίου, όχι του δικαίου του ισχυρότερου. Αυτή η προϋπόθεση προσέφερε στο κέντρο της Ευρώπης τη μεγαλύτερη περίοδο ειρήνης στην ιστορία.

Τα εξήγησα όλα αυτά στην Haley [8]. Και την ρώτησα αν κατανοούσε γιατί εξεπλάγην από το γεγονός ότι είχε απαιτήσει να αγνοήσουμε το διεθνές δίκαιο. Τώρα ήταν η σειρά της να μείνει άναυδη. Ρώτησε τον σύμβουλό της τι πίστευε. Εκείνος τραύλισε και παραδέχτηκε ότι είχα δίκιο: το ψήφισμα 478 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ είχε ζητήσει από όλες τις χώρες να μην τοποθετήσουν τις πρεσβείες τους στην Ιερουσαλήμ. Γνώριζε ότι τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ήταν νομικά δεσμευτικά. Η συζήτηση γρήγορα στράφηκε σε ένα άλλο ζήτημα.