Το Ναγκόρνο–Καραμπάχ στην σκιά της Ουκρανίας

Στις Βρυξέλλες, οι δύο πλευρές προφανώς συμφώνησαν επί των αρχών μιας συμφωνίας για τις μεταφορικές οδούς. Ωστόσο, παραμένουν πολλές δύσκολες λεπτομέρειες, με την αρμενική πλευρά να επιμένει στο να δει το άνοιγμα πολλών οδών αντί για μιας, και την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν να θέλει διαβεβαιώσεις για ελάχιστη δυνατή επίσημη αρμενική παρουσία στη νέα οδό. Μια συμφωνία για αυτές τις οδούς θα είχε σημαντικά επακόλουθα. Θα έδινε νέες διεθνείς σιδηροδρομικές συνδέσεις όχι μόνο προς την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν αλλά και προς το Ιράν και την Τουρκία. Δεδομένου του πολέμου στην Ουκρανία, μια συμφωνία θα ενίσχυε τον αποκαλούμενο Μέσο Διάδρομο (Middle Corridor), την ελάχιστα χρησιμοποιούμενη διαδρομή διέλευσης μεταξύ της δυτικής Κίνας και της Τουρκίας που παρακάμπτει την Ρωσία, ελισσόμενη διαμέσου της Κεντρικής Ασίας, της Κασπίας Θάλασσας, και του Νότιου Καυκάσου.

ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΟΥ, ΡΩΣΙΑ;

Αυτά που δεν έχουν ειπωθεί στις συνομιλίες είναι τόσο αποκαλυπτικά όσο και αυτά που έχουν ειπωθεί. Σε αρκετούς μήνες δημοσίων ανακοινώσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι αξιωματούχοι έχουν παραλείψει με συνέπεια δύο λέξεις: «Ρωσία» και «Καραμπάχ».

Ο τιτάνιος αγώνας της Ευρώπης με την Ρωσία για την Ουκρανία αποκλείει οποιαδήποτε επίσημη συνεργασία με τη Μόσχα στον Καύκασο -ωστόσο η εμπλοκή της Μόσχας είναι αναπόφευκτη. Οι Ρώσοι έχουν θυμώσει με αυτό που θεωρούν ως μια Δυτική απόπειρα σφετερισμού της ειρηνευτικής διαδικασίας που οι ίδιοι ξεκίνησαν. Τον Απρίλιο, ένας εκπρόσωπος Τύπου του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών καταδίκασε τις «ξεδιάντροπες απόπειρες της ΕΕ να οικειοποιηθεί το ζήτημα των γνωστών συμφωνιών Ρωσίας-Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας» που επιτεύχθηκαν τον Νοέμβριο του 2020.

Η Μόσχα και οι Βρυξέλλες μπορούν πιθανότατα να συμφωνήσουν στα περισσότερα σημεία ουσίας -εκτός από το ζήτημα της πρωτοκαθεδρίας της Ρωσίας ως μεσολαβητή. Οι Δυτικές χώρες υποστηρίζουν σιωπηρά την ρωσική ειρηνευτική δύναμη στο Καραμπάχ ως σταθεροποιητικό παράγοντα —και επιπλέον, κανείς άλλος δεν είναι προετοιμασμένος να αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Αλλά αναμφίβολα έχουν ερωτήματα σχετικά με το τι θα συμβεί όταν η αποστολή τερματιστεί το 2025. Η Ρωσία υποτίθεται ότι είναι ο εγγυητής ασφαλείας του νέου δρόμου προς το Nakchivan για αόριστο χρονικό διάστημα —μια πρόβλεψη που φαίνεται πολύ λιγότερο ελκυστική τώρα που ο στρατός της ρημάζει την Ουκρανία.

Στην δήλωσή του, στις 23 Μαΐου, ο Μισέλ ανέφερε τη λέξη «Καραμπάχ» για πρώτη φορά, λέγοντας: «Τόνισα επίσης σε αμφότερους τους ηγέτες ότι ήταν απαραίτητο να τεθούν επί τάπητος τα δικαιώματα και η ασφάλεια του εθνοτικού αρμενικού πληθυσμού στο Καραμπάχ». Η παράλειψή της σε προηγούμενες δηλώσεις δείχνει την ισχύ της θέσης του Αζερμπαϊτζάν στις τρέχουσες διαπραγματεύσεις. Το Μπακού επιμένει τώρα ότι το Καραμπάχ δεν υπάρχει πλέον ως εδαφική οντότητα και, δεδομένου ότι οι Αρμένιοι δεν συμφώνησαν ποτέ στο παρελθόν να συζητήσουν την αυτονομία της περιοχής εντός του Αζερμπαϊτζάν, τώρα έχουν στερηθεί ετούτο το δικαίωμα. Όπως είπε ένας Αζέρος αξιωματούχος, αναφερόμενος στην αρχική πρόταση του Αζερμπαϊτζάν για αυτοδιακυβέρνηση, που είχε γίνει πριν από τον πόλεμο, «εμείς το προσφέραμε, εσείς το απορρίψατε». Γι’ αυτό το Μπακού επιμένει να μην αναφέρεται το όνομα Καραμπάχ στα διεθνή ανακοινωθέντα -παρόλο που η συμφωνία του Νοεμβρίου του 2020, την οποία υπέγραψε ο Aliyev αναφέρει «την ζώνη της σύγκρουσης του Ναγκόρνο-Καραμπάχ». Από την θέση ισχύος του, το Αζερμπαϊτζάν ελπίζει να συνθλίψει την επιθυμία των Αρμενίων του Καραμπάχ, όχι μόνο για απόσχιση αλλά και για αυτοδιακυβέρνηση.

Αργά ή γρήγορα, ωστόσο, πρέπει να ξεκινήσει ο διάλογος για το μελλοντικό καθεστώς των Αρμενίων του Καραμπάχ, το ζήτημα που πυροδότησε αυτή την καταστροφική σύγκρουση το 1988, όταν η περιοχή αποτελούσε ακόμη μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Το Μπακού θα πρέπει να δηλώσει ποια δικαιώματα και παροχές είναι έτοιμο να προσφέρει στους Αρμένιους κατοίκους του Καραμπάχ, και οι ίδιοι οι Αρμένιοι του Καραμπάχ θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι, έστω και μόνο λόγω της γεωγραφίας και των ενεργειακών και οικονομικών τους αναγκών, το μέλλον τους βρίσκεται εντός του Αζερμπαϊτζάν.

ΝΟΗΤΙΚΗ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ

Για περισσότερα από 30 χρόνια, η σύγκρουση του Καραμπάχ ήταν κεντρική για τις σύγχρονες εθνικές ταυτότητες τόσο των Αρμενίων όσο και των Αζέρων. Έχει επισκιάσει άλλες -αναμφισβήτητα πολύ πιο σημαντικές- σκέψεις σχετικά με τις διεθνείς τους φιλοδοξίες ή τις προκλήσεις που θέτουν οι μεγαλύτεροι γείτονές τους, το Ιράν, η Ρωσία, και η Τουρκία. Και οι δύο πλευρές χρησιμοποιούν ακόμη γλώσσα που αποκλείει η μια την άλλη: για παράδειγμα, οι Αρμένιοι αποκαλούν το Καραμπάχ με το παλιό αρμενικό όνομα Artsakh, υπονοώντας μια περιοχή χωρίς Αζέρους, και οι Αζέροι αποκαλούν την αρμενική πόλη Stepanakert που κατοικείται από Αρμένιους με το αζερικό όνομα Khankendi.

Ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις στο Ναγκόρνο – Καραμπάχ, τον Νοέμβριο του 2020. FrancescoBrembati / Reuters
-------------------------------------------------------------------------------

Για να ξεπεραστεί αυτή η κληρονομιά, χρειάζεται μια νοητική μετατόπιση. Οι Αρμένιοι αξιωματούχοι λένε ότι ο Pashinyan σηματοδοτεί τώρα την έναρξη μιας τέτοιας μετατόπισης, αντέχοντας στην σφοδρή εσωτερική αντίδραση σε αυτή.