Το τέλος των ψευδαισθήσεων

Απλά, αυτό που θα πρέπει να γίνει απολύτως κατανοητό είναι πως δεν μπορούν πλέον να υπαγορεύουν την εθνική πολιτική και, τελικά, την εθνική ασφάλεια τα στενώς εννοούμενα ιδιωτικά και δη επιχειρηματικά συμφέροντα: στις ΗΠΑ, λ.χ., το πανίσχυρο «λόμπυ» του πετρελαίου εμπόδισε επί μακρόν την απεξάρτηση από τους υδρογονάνθρακες. Ομοίως στην Γερμανία οι βιομήχανοι ήταν θετικοί στο φθηνό σοβιετικό και, κατόπιν, ρωσικό αέριο. Τι συμβαίνει τώρα; Πτωχεύσεις, με το κράτος σε ρόλο «πυροσβέστη»! Στο μεγαλύτερο, μέχρι σήμερα, σχέδιο διάσωσης εταιρείας (bail-out plan) στην γερμανική ιστορία, το οποίο ανακοινώθηκε στις 22/7/2022, η Γερμανική Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση αποκτά το 30% του εισαγωγέα αερίου UNIPER. Μαζί με τη χορήγηση πιστωτικής γραμμής, το κόστος για το Γερμανό φορολογούμενο φτάνει τα 15 δισ. ευρώ… [2]. Συμπερασματικά, εάν η πολιτική και δη στρατηγική λογική κατισχύσει της κοντόφθαλμης, ενίοτε, επιχειρηματικής, θα κερδηθεί η αντιπαράθεση. Τώρα, λοιπόν, που οι ψευδαισθήσεις περί την «αρκούδα» διαλύονται, είναι απαράδεκτο τα επιχειρηματικά συμφέροντα να έχουν λόγο σε θέματα που άπτονται της εθνικής ασφάλειας.

Ο ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΤΗΣ ΕΕ ΚΑΙ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ «ΧΕΙΜΩΝΑΣ» ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ

Ο χειμώνας 2022/23 προβλέπεται εξαιρετικά δύσκολος για την Ευρώπη. Αναμένεται εκτόξευση του ενεργειακού κόστους στα ύψη, ιδίως εκεί που υπάρχει εξάρτηση από τις εισαγωγές υδρογονανθράκων, υψηλός πληθωρισμός, ενδεχομένως ακόμη και ύφεση. Εντούτοις, οι εγγενείς δυνάμεις της «ανοιχτής» κοινωνίας που προαναφέρθηκαν θα της επιτρέψουν υπέρβαση της υφιστάμενης οικονομικής κρίσης. Εντός διετίας ή το πολύ τριετίας, εκτιμάμε πως η ΕΕ θα επανέλθει σε ρωμαλέους ρυθμούς ανάπτυξης. Αντίθετα, για την αρτηριοσκληρωτική Ρωσία το «countdown» (αντίστροφη μέτρηση) ήδη άρχισε. Παρά τις απόψεις αυτών που θεωρούν το Ρώσο πρόεδρο δεινό στρατηγιστή, στην πράξη συμβαίνει μάλλον το αντίθετο: ακόμη κι αν έχει κερδίσει μερικές μάχες, θα χάσει τον γενικότερο πόλεμο που ο ίδιος ξεκίνησε. Σε μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα, ο μεγάλος χαμένος από τη μετωπική αντιπαράθεση με την Δύση θα είναι η ίδια η Ρωσία. Η λαϊκή φράση «πυροβόλησε τα πόδια της» περιγράφει ορθώς την κατάσταση.

Στην ευρύτερη αντιπαράθεση με την Δύση, ιδίως στο οικονομικό επίπεδο, η Ρωσία προς το παρόν δίνει σε ορισμένους την εντύπωση ότι έχει παραμείνει όρθια, με μέτρα όπως οι έλεγχοι κεφαλαίων και η υποχρεωτική «ρουβλοποίηση» των εσόδων από υδρογονάνθρακες. Η ύφεση, αυτή την στιγμή, εκτιμάται στο 6%. Αλλά πρόκειται τελικά περί ψευδαίσθησης, όπως ανέλυσαν στο Foreign Policy οι J.Sonnenfeld και S.Tian του Yale School of Management (22/7/2022) [3]. Έναν προς έναν, οι συγγραφείς αποδομούν πλήρως εννέα μύθους της φιλορωσικής προπαγάνδας, από το ισχυρό, υποτίθεται, ρούβλι μέχρι το πλεόνασμα του προϋπολογισμού. Το πιο κρίσιμο ίσως είναι η διάβρωση της θέσης της χώρας ως μεγάλου εξαγωγέα βασικών προϊόντων: «Russia’s strategic positioning as a commodities exporter has irrevocably deteriorated». Και η δική μας εκτίμηση είναι πως αργά ή γρήγορα η καθίζηση θα επέλθει και θα είναι επικών διαστάσεων, παραπέμποντας στο 1991/92.

Ένας μη αναστρέψιμος στρατηγικός «χειμώνας» βρίσκεται μπροστά στον ορίζοντα του Κρεμλίνου, ανάλογος των περιόδων της «στασιμότητας» και της «γεροντοκρατίας» που βίωσε η ύστερη ΕΣΣΔ. Δεν χωρά αμφιβολία ότι η μετασοβιετική Ρωσία, κατά τα πρώτες δεκαετίες της ύπαρξής της, πραγματοποίησε κάποια αξιόλογα βήματα προόδου στην κατεύθυνση της ενσωμάτωσης (integration) με το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, και δη παρά ορισμένες μελανές στιγμές, όπως η μεγάλη κρίση του 1998. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που το απόθεμα ξένων άμεσων επενδύσεων έφτασε να είναι περίπου 450 δισ. δολάρια, εκ των οποίων πάνω από τα 300 δισ. ήταν… Δυτικής προέλευσης (από τις «μη φιλικές χώρες», όπως τις αποκαλεί πλέον το Κρεμλίνο, λόγω των κυρώσεων μετά την 24.2.2022). Το λίαν επωφελές για τους πολίτες «άνοιγμα» της ρωσικής οικονομίας περιλάμβανε μεγάλα επιτεύγματα όπως η πλήρης μετατρεψιμότητα (convertibility) του ρουβλίου σε σχέση με τα ξένα νομίσματα, η οποία κατέστη δυνατή μόλις το 2006, και η είσοδος, μετά από πολλά χρόνια επίπονων διαπραγματεύσεων, στον WTO/Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2012.

Την ανωτέρω πορεία ανάσχεσε η επάνοδος του Β. Πούτιν στην Προεδρία το 2012 και απειλεί να τα αντιστρέψει τελείως το σκηνικό που διαμορφώνεται από το 2022 και εξής: τόσο πολιτικά, όσο και οικονομικά, η τάση στην Ρωσία σήμερα είναι να μεταβληθεί στη μεγαλύτερη Βόρεια Κορέα του κόσμου. Το ρούβλι, αν και τεχνητά ενισχυμένο από την υποχρεωτική ρουβλοποίηση όλων σχεδόν των εξαγωγών, είναι πλέον μη μετατρέψιμο. Παρατηρείται μαζική έξοδος εκτός Ρωσίας λαμπρών επιστημόνων (μόνο στον κλάδο ΙΤ πλησιάζουν τις 200.000 εφέτος) και φυγή ξένων άμεσων επενδύσεων. Η τάση αυτή θα συνεχιστεί 100%, καθώς η Ρωσία απέδειξε ότι είναι χώρα υψηλότατου γεωπολιτικού και επιχειρηματικού κινδύνου για ξένες εταιρείες. Ο κ. Πούτιν τα γνωρίζει βεβαίως όλα αυτά, αλλά ποσώς ενδιαφέρεται, διότι, όπως μας υπενθύμισε η κα Κάλλας (βλ. παραπάνω), «ο ίδιος δεν πρόκειται να κριθεί σε εκλογές». Επέλεξε να καταστρέψει, εν μια νυκτί, όλες τις «γέφυρες» οικονομικής αλληλεξάρτησης με τον Δυτικό κόσμο και να στραφεί στον απομονωτισμό. Αυτές οι «γέφυρες» είχαν χτιστεί με πολύ κόπο επί δεκαετίες ολόκληρες, συμπεριλαμβανομένης της προγενέστερης θητείας του ίδιου του κ. Πούτιν.