Το κενό του Γκορμπατσόφ

Ένα άλλο δώρο, λιγότερο προφανές και πιο περίπλοκο, ήταν ο τρόπος με τον οποίο ο Γκορμπατσόφ εγκατέλειψε την δική του εξουσία. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1991, είχε ξεπεραστεί από τον πρόεδρο του Ανώτατου Σοβιέτ της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Μπόρις Γέλτσιν. Νωρίτερα εκείνο το έτος, τον Αύγουστο, ο Γκορμπατσόφ είχε αποδυναμωθεί από μια απόπειρα πραξικοπήματος που διεξήχθη από σοβιετικούς σκληροπυρηνικούς, οι οποίοι τον είχαν βάλει σε κατ' οίκον περιορισμό. Η ανικανότητα των συνωμοτών καταδίκασε την συνομωσία. Λίγους μήνες αργότερα, ο Γκορμπατσόφ τελικά αναγκάστηκε να φύγει, όταν ο Γέλτσιν και οι ομόλογοί του από την Ουκρανία και την Λευκορωσία άρχισαν να διαλύουν την Σοβιετική Ένωση. Αλλά ο Γκορμπατσόφ δεν κάλεσε τον στρατό, δεν έκανε έκκληση για βία στους δρόμους, ούτε αναζήτησε πιστούς μέσα στην KGB για να τον κρατήσουν στην εξουσία με την βία. Αντίθετα, ο Γκορμπατσόφ αποφάσισε να γίνει ο Τζορτζ Ουάσιγκτον της μετασοβιετικής Ρωσίας. Απέδειξε ότι μια ειρηνική μετάβαση της εξουσίας ήταν και απαραίτητη και δυνατή. Σε αντίθεση με τους σοβιετικούς ηγέτες όπως ο Ιωσήφ Στάλιν και ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ —και σε αντίθεση με τον Πούτιν [3], κατά πάσα πιθανότητα— ο Γκορμπατσόφ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν καλύτερα να μην πεθάνει στην εξουσία. Καλύτερα για όσους είχαν την εξουσία να μην την κρατούν με κάθε κόστος.

ΕΝΑ ΚΕΝΟ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΜΟΡΦΗΣ

Ο Γκορμπατσόφ μπορεί να ήταν ένας αξιοπρεπής άνθρωπος. Ήταν όμως ένας καταστροφικά κακός πολιτικός. Παρά την αυτοπεποίθησή του, την διανοητική του λαμπρότητα, και την αξιοπρεπή συμπεριφορά του, ο Γκορμπατσόφ δεν είχε ιδέα τι έκανε. Στο όνομα της διατήρησης μιας μορφής λενινισμού που είχε ελάχιστα οφέλη για την πραγματική λειτουργία της Σοβιετικής Ένωσης, ανέλαβε μια σειρά ενεργειών που γρήγορα ξέφυγε από τον έλεγχο. Αφού έδωσε σε άτομα και ομάδες μεγαλύτερη ελευθερία για χάρη της σωτηρίας της Σοβιετικής Ένωσης, έπρεπε να προσέχει καθώς χρησιμοποιούσαν αυτήν την ελευθερία για να υπονομεύσουν την Σοβιετική Ένωση. Δεν καταλάβαινε τα κίνητρα των ανθρώπων που κυβερνούσε. Δεν καταλάβαινε τον εθνικισμό τους. Δεν καταλάβαινε τον κυνισμό τους. Δεν καταλάβαινε τον ρόλο που έπαιζε ο καταναγκασμός στην διατήρηση της Σοβιετικής Ένωσης στην ζωή, και επομένως ήταν αφελής για το τι θα συνέβαινε όταν αυτός ο εξαναγκασμός μειωνόταν μέσω της glasnost (διαφάνειας) και της περεστρόικα (αναδιάρθρωση), τα συνθήματα της θητείας του.

Ο Γκορμπατσόφ δεν μπορεί να κατηγορηθεί για τους τρομερούς πολέμους του Πούτιν στην Ουκρανία [4]. Ο Γκορμπατσόφ μπορεί να ήταν σκληρός στο πώς μίλησε εναντίον του Πούτιν, τον οποίο δεν συμπαθούσε, αλλά ο Γκορμπατσόφ δεν θα είχε κάνει αυτούς τους πολέμους. Ωστόσο, ο Γκορμπατσόφ φέρει ευθύνη για ένα σύνολο συνθηκών που χρησίμευσαν ως προϋπόθεση για τους πολέμους του Πούτιν και για την καταστροφική κατάσταση των σχέσεων της Ρωσίας με την Δύση. Η αδέξια πολιτική συμπεριφορά του Γκορμπατσόφ δημιούργησε ένα τεράστιο κενό στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη. Δεν είχε βιώσιμο όραμα για αυτή την στρατηγικής σημασίας περιοχή. Ήταν πολύ αξιοπρεπής για να την κρατήσει κάτω από το χέρι της Μόσχας και πολύ Σοβιετικός για να διαπραγματευτεί κάποια άλλη σειρά διευθετήσεων, έτσι απλά παρασύρθηκε από την σύγχυση που επακολούθησε.

Το κενό που άφησε ο Γκορμπατσόφ όταν αναγκάστηκε να συνταξιοδοτηθεί, το 1991, έχει δημιουργήσει προβλήματα τόσο για την Ρωσία όσο και για την Δύση. Ο Πούτιν ερμήνευσε αυτό το κενό ως απώλεια της Ρωσίας, και ο Πούτιν μιλά εκ μέρους πολλών Ρώσων με αυτή την άποψη. Αυτό που έχασε η Ρωσία, υποστήριξε ο Πούτιν, πρέπει να το ανακτήσει —μέσω στρατιωτικής βίας, αν χρειαστεί. Το 2008 στην Γεωργία [5] και στην συνέχεια το 2014 στην Ουκρανία [6], ο Πούτιν ξεκίνησε τους πολέμους της σοβιετικής διαδοχής —λιγότερο από δύο δεκαετίες μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Το κενό του Γκορμπατσόφ έχει ως επί το πλείστον ερμηνευθεί στην Δύση ως κέρδος της Δύσης, και ο μεγάλος αριθμός των πρόσφατα ανεξάρτητων χωρών το 1991 επικύρωσε αυτή την θέση. Αλλά αν η Δύση είχε βρει μια λειτουργική αρχιτεκτονική ασφαλείας για την Ευρώπη την δεκαετία του 1990, αν είχε καταλάβει πραγματικά το κενό του Γκορμπατσόφ, δεν θα υπήρχε πόλεμος [7] στην Ουκρανία σήμερα. Το ΝΑΤΟ και η ΕΕ κάλυψαν μεγάλο μέρος του κενού. Αλλά δεν το γέμισαν όλο, και στα διάκενα έχει διαμορφωθεί ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος.

Η κριτική του πολιτικού Γκορμπατσόφ δεν πρέπει να επισκιάσει τον δίκαιο θαυμασμό για τον άνδρα Γκορμπατσόφ. Σίγουρα δεν ήταν άγιος, αλλά ούτε και εντελώς αγαθός. Και δεν ήταν κακός, παρά την περιφρόνηση που έχουν καταλήξει να νιώθουν πολλοί Ρώσοι γι’ αυτόν. Όπως είπε ο πρίγκιπας Άμλετ για τον νεκρό βασιλιά πατέρα του: «Ήταν ένας άνδρας, αποδεχτείτε τον συνολικά».