Ο πόλεμος του Πούτιν με την ιστορία

Όπως έχει δείξει η εξαιρετική ανθεκτικότητα και η ενότητα του ουκρανικού πληθυσμού στον τρέχοντα πόλεμο, αυτοί οι ρωσικοί ισχυρισμοί είναι ανοησίες. Το να λέμε ότι η Ουκρανία δεν υπάρχει πραγματικά είναι τόσο παράλογο με το να λέμε ότι η Ιρλανδία δεν υπάρχει επειδή βρισκόταν για πολύ καιρό υπό βρετανική κυριαρχία ή ότι οι Νορβηγοί είναι στην πραγματικότητα Σουηδοί. Αν και κέρδισαν το κράτος τους μόλις πριν από 31 χρόνια, οι Ουκρανοί έχουν μια πλούσια εθνική ιστορία που χρονολογείται από αιώνες. Η ιδέα ότι οι Ουκρανοί είναι πολύ αδύναμοι και διχασμένοι για να υπερασπιστούν τον εαυτό τους είναι κάτι που διαψεύδουν υπέροχα στο πεδίο της μάχης. Όσον αφορά την προσβολή περί νεοναζί, αυτή διαψεύδεται από το γεγονός ότι ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Volodymyr Zelensky, είναι Εβραίος και ότι στις πιο πρόσφατες κοινοβουλευτικές εκλογές, το 2019, το ακροδεξιό κόμμα της Ουκρανίας, Svoboda, κέρδισε λιγότερο από το 3% των ψήφων. Καθώς η φανταστική Ουκρανία του Πούτιν αποκλίνει ολοένα και περισσότερο από την ουκρανική πραγματικότητα, ο μύθος έχει γίνει πιο δύσκολο να διατηρηθεί, οι αντιφάσεις είναι πολύ έντονες. Όμως, αντί να προσαρμόσει την ιστορική του φαντασίωση για να την φέρει πιο κοντά στην αλήθεια, ο Πούτιν έχει εντείνει, καταφεύγοντας στην στρατιωτική βία και την ολοκληρωτική λογοκρισία σε μια μάταιη προσπάθεια να φέρει την πραγματικότητα πιο κοντά στον μύθο. Μπορεί τώρα να μαθαίνει ότι η πραγματικότητα είναι δύσκολο να αμφισβητηθεί: οι αμοιβές της κακής ιστορίας είναι καταστροφές στο παρόν.

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΡΩΣΙΑ

Η εμμονή του Πούτιν με το παρελθόν της Ουκρανίας μπορεί να εντοπιστεί στο τραύμα της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης. Μέχρι το 1991, το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Ουκρανίας διοικείτο από την Ρωσία για 300 χρόνια -λίγο περισσότερο, με άλλα λόγια, από όσο η Σκωτία διοικείται από την Αγγλία. Και με έναν πληθυσμό που είναι σήμερα σχεδόν τόσο μεγάλος όσο εκείνος της Ισπανίας, η Ουκρανία ήταν μακράν η πιο σημαντική σοβιετική δημοκρατία εκτός από την ίδια την Ρωσία. Ο Zbigniew Brzezinski, ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ, έγραψε περίφημα: «Χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία παύει να είναι αυτοκρατορία». Αυτό δεν είναι κυριολεκτικά αλήθεια. Η Ρωσία σήμερα εξακολουθεί να είναι μια τεράστια πολυεθνική αυτοκρατορία, που καταλαμβάνει ένα κομμάτι πλάτους 3.000 μιλίων της βόρειας Ασίας και περιλαμβάνει περισσότερες από δώδεκα ασιατικές εθνικότητες, από τα 5,3 εκατομμύρια Τάταρους στον ποταμό Βόλγα έως μερικές χιλιάδες Τσούκτσι στο στενό του Βερίγγειου. Αλλά με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, η Μόσχα έχασε την Δύση της.

Για τον Πούτιν, η ευρωπαϊκή αυτοκρατορία της Ρωσίας ήταν πολύ σημαντική. Αν και υπάρχει εδώ και πολύ καιρό μια εξωτική σειρά στην αυτοεικόνα της Ρωσίας -«Ναι, είμαστε Σκύθες!» δήλωσε ο μέχρι τότε ευγενικός ποιητής Aleksandr Blok μετά την επανάσταση του 1917— η χώρα πάντα θεωρούσε τον εαυτό της ως ευρωπαϊκή και όχι ως ασιατική δύναμη. Οι μεγάλοι συνθέτες, μυθιστοριογράφοι, και καλλιτέχνες της ήταν Ευρωπαίοι σε προσανατολισμό˙ οι ιστορικοί στρατιωτικοί θρίαμβοί της —εναντίον του Ναπολέοντα και του Χίτλερ— την έκαναν κορυφαίο παίκτη στην «συμφωνία των εθνών» (“concert of nations”) της Ευρώπης. Με το να σπρώξει την Ρωσία πίσω στα ζοφερά πευκοδάση της, μακριά από τέτοια παλαιά τοπωνύμια όπως η Οδησσός και η Σεβαστούπολη, η απώλεια της Ουκρανίας, ειδικότερα, τραυμάτισε την αίσθηση του ρωσικού εαυτού της.

Στο επίκεντρο του ουκρανικού προβλήματος της Ρωσίας, λοιπόν, ήταν ένας πόλεμος για την ιστορία. Η πρώτη μάχη είναι για το πού ξεκινά η ιστορία. Συμβατικά, η ιστορία ξεκινά με έναν ηγέτη από τον Μεσαίωνα τυλιγμένο σε θρύλους, τον Βολοντίμιρ (ή Βλαντιμίρ στα Ρωσικά) τον Μέγα. Απόγονος Σκανδιναβών επιδρομέων και εμπόρων από την Σκανδιναβία, ο Volodymyr ίδρυσε το πρώτο πρωτοκράτος στο Κίεβο προς τα τέλη του 10ου αιώνα. Ένα χαλαρό αλλά πολύ μεγάλο φέουδο γνωστό ως Rus, είχε κέντρο το Κίεβο και κάλυπτε την σημερινή Λευκορωσία, την βορειοδυτική Ρωσία, και το μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας. Ο Volodymyr έδωσε επίσης στην Ρωσία τα πνευματικά της θεμέλια, μετατρέποντας το βασίλειό του σε Ορθόδοξο Χριστιανικό.

Αν και Ρώσοι και Ουκρανοί συμφωνούν για την σημασία του Volodymyr, διαφωνούν για το τι συνέβη μετά την διάλυση του βασιλείου του. Κατά την διάρκεια του 11ου και του 12ου αιώνα, διαλύθηκε σε αντιμαχόμενα πριγκιπάτα, και τον 13ο κατακτήθηκε από τους Μογγόλους, υπό τον Μπατού Χαν. Σύμφωνα με τις ρωσικές μαρτυρίες, ο πληθυσμός -και, μαζί του, ο αληθινός ρωσικός πολιτισμός- δραπέτευσε από την βία, κατευθυνόμενος βορειοανατολικά, προς τη Μόσχα και το Νόβγκοροντ. Οι Ουκρανοί, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι ο ρωσικός πολιτισμός παρέμενε στο επίκεντρο της Ουκρανίας και ότι αυτό που προέκυψε στη Μόσχα ήταν μια διαφορετική και διακριτή παράδοση. Στους Δυτικούς αναγνώστες, το επιχείρημα φαίνεται τετριμμένο: είναι σαν οι Γάλλοι και οι Γερμανοί να είχαν εγκλωβιστεί σε μάχη για το αν ο Καρλομάγνος, ο ιδρυτής της Καρολίγειας Αυτοκρατορίας του 9ου αιώνα, ανήκει στην σύγχρονη Γαλλία ή στην σύγχρονη Γερμανία. Οι Ουκρανοί, ωστόσο, κατανοούν την σημασία των ρωσικών αξιώσεων. Ένα από τα ορόσημα του Κιέβου είναι ένα μεγάλο άγαλμα του 19ου αιώνα του Μεγάλου Βολοντίμιρου, που κρατά έναν σταυρό και αγναντεύει τον ποταμό Δνείπερο. Όταν ο Πούτιν έβαλε τον δικό του, ακόμη μεγαλύτερο Βλαντιμίρ τον Μέγα έξω από τις πύλες του Κρεμλίνου το 2016, οι Ουκρανοί δικαίως το είδαν όχι ως φόρο τιμής σε έναν βασιλιά του 10ου αιώνα, αλλά ως κατάφωρη αρπαγή της ιστορίας.