Η ραγδαία επιδείνωση των ιρανο-τουρκικών σχέσεων

Μια άλλη πηγή σοβαρής ανησυχίας του Ιράν είναι η επιχειρούμενη επαναπροσέγγιση της Τουρκίας με την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Το Ιράν αντιλαμβάνεται την ανωτέρω αποκατάσταση των σχέσεων ως εν δυνάμει απειλητική για τα συμφέροντά του, καθότι δύναται να ανατρέψει την υφιστάμενη περιφερειακή ισορροπία ισχύος εις βάρος του. Τουτέστιν, η ανάδυση μιας ενδεχόμενης αραβο-τουρκικής συνεννόησης που θα διατηρεί ταυτόχρονα καλές σχέσεις με το Ισραήλ, θα αποτελούσε ένα απολύτως εφιαλτικό σενάριο για το Ιράν, διότι θα είχε ως αποτέλεσμα την στρατηγική περικύκλωσή του και την περιφερειακή απομόνωσή του. Οι παραστάσεις απειλής της Τεχεράνης επιδεινώνονται έτι περαιτέρω ως προς τούτο, όταν ακούει από τα ίδια τα χείλη του βασιλιά της Ιορδανίας ότι υποστηρίζει την σύσταση ενός «ΝΑΤΟ της Μέσης Ανατολής» [41]. Επομένως, η παράλληλη προσπάθεια του Ιράν να ομαλοποιήσει τις σχέσεις του με τις δύο εν λόγω αραβικές χώρες, θα πρέπει να ερμηνεύεται εν μέρει κι ως ένα μέσο αποσόβησης ανάδυσης ενός ενδεχόμενου τέτοιου μπλοκ μεταξύ φιλοδυτικών Αράβων, Τούρκων, κι Ισραηλινών που θα στρέφεται καταφανώς εναντίον του.

Τέλος, το Ιράν αντιστρατεύεται ενεργά την τουρκική στρατιωτική παρουσία στην ιρακινή επαρχία Σιντζάρ, την οποία θεωρεί ως δική του σφαίρα επιρροής. Τον Φεβρουάριο του 2021, ο τότε Ιρανός πρέσβυς στο Ιράκ, ο ταξίαρχος εν αποστρατεία Ιράτζ Μασζεντί, είχε καταφερθεί εντόνως κατά της Τουρκίας για το σχετικό ζήτημα, λέγοντας ότι «δεν δεχόμαστε καθόλου, είτε πρόκειται για την Τουρκία είτε για οποιαδήποτε άλλη χώρα, να επεμβαίνει στο Ιράκ στρατιωτικά ή να προελαύνει ή να έχει στρατιωτική παρουσία στο Ιράκ … Τι σχέση έχει η Σιντζάρ με την Τουρκία;» [42]. Με άλλα λόγια, το Ιράν επιθυμεί να ελέγξει πλήρως τούτη την περιοχή, διότι σκοπεύει να ανοίξει έναν βόρειο χερσαίο διάδρομο προς την Συρία-Λίβανο μέσω αυτής (Σιντζάρ) [43]. Επίσης, το Ιράν φέρεται να επιδιώκει την κατασκευή δύο αγωγών, έναν φυσικού αερίου κι έναν πετρελαίου, που θα περνούν από την εν λόγω ιρακινή επαρχία και θα καταλήγουν ύστερα στο συριακό λιμάνι Μπανιγιάς, με απώτερο σκοπό την εξαγωγή των ενεργειακών πόρων του στην Ευρώπη [44]. Υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει να αναγιγνώσκονται οι επιθέσεις που εξαπολύουν φιλο-ιρανικές πολιτοφυλακές σε συντονισμό με το PKK κατά στρατιωτικών θέσεων της Τουρκίας στο βόρειο Ιράκ [45]. Μάλιστα, ο Μεχντί Ταέμπ, επικεφαλής μιας συντηρητικής δεξαμενής σκέψεως κι αδελφός του μέχρι πρότινος αρχηγού της υπηρεσίας πληροφοριών των Φρουρών της Επανάστασης, παραδέχθηκε ότι το Ιράν έχει ενορχηστρώσει τις επιθέσεις των φιλο-ιρανικών πολιτοφυλακών κατά των τουρκικών δυνάμεων στο βόρειο Ιράκ [46].

ΚΑΙ ΦΙΛΟΙ, ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ

Οφείλεται να αναγνωρισθεί το γεγονός ότι το Ιράν και η Τουρκία διατηρούσαν πάντοτε μια ιδιότυπη σχέση λυκοφιλίας, ήτοι μια ατέρμονη παλινδρόμηση μεταξύ αντιπαλότητας και συνεννόησης. Εν ολίγοις, πρόκειται για μια κατάσταση συνεχούς μετεωρότητας. Ως εκ τούτου, παρατηρείται συχνά το κυνικό φαινόμενο να μην κωλύονται να ανταγωνίζονται ανοικτά σε ορισμένους τομείς και ταυτόχρονα να συνεργάζονται αγαστά σε άλλους. Ενδεικτικά, υποστηρίζουν αντίθετα στρατόπεδα στην Συρία, το Ιράκ, τον Λίβανο, και την Υεμένη.

Οι, δε, περιφερειακές τους φιλοδοξίες είναι εξόχως ασύμβατες, με αποτέλεσμα να φτάνουν ενίοτε στο σημείο ακόμη και να συγκρούονται διά αντιπροσώπων, προκειμένου να τις διευθετήσουν διά της σκληρής ισχύος. Συν τοις άλλοις, η Τουρκία φιλοξενεί από το 2012 στην πόλη Κιουρετσίκ, στην επαρχία της Μαλάτειας, ένα νατοϊκό σύστημα ραντάρ έγκυρης προειδοποίησης επιθέσεων με βαλλιστικούς πυραύλους, το οποίο στρέφεται κατά του Ιράν κι αποσκοπεί στην προστασία κυρίως του Ισραήλ. Κατά συνέπεια, η Τεχεράνη αντιλαμβάνεται την εγκατάσταση του ανωτέρω νατοϊκού κέντρου ραντάρ ως μια απολύτως εχθρική ενέργεια εκ μέρους της Άγκυρας [47].

Την ίδια στιγμή, όμως, το Ιράν και η Τουρκία βρίσκονται σε στενή συνέργεια στην παράκαμψη των αμερικανικών κυρώσεων και ενίοτε σε θέματα εσωτερικής ασφάλειας των χωρών τους, όπως στην έκδοση και παρακολούθηση αντιφρονούντων και στην αντιμετώπιση κουρδικών αποσχιστικών κινημάτων (PJAK, PKK). Επίσης, έχει καταργηθεί η υποχρέωση έκδοσης βίζας στα ταξίδια μεταξύ των δύο χωρών. Όσον αφορά τις οικονομικές τους σχέσεις, είναι παραδοσιακά σημαντικές, αν κι οφείλεται να επισημανθεί ότι βρίσκονται τούτη την στιγμή σε φάση αισθητής υποχώρησης, με τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών τους να έχει πέσει από τα 21 δισεκατομμύρια δολάρια που ήταν το 2012 στα 5,5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021 [48]. Ωστόσο, τούτη η γενικότερη παραδοξότης δεν σημαίνει ότι σχέσεις τους δεν εισέρχονται σε κύκλους κρίσης ή ύφεσης, όπου τα πεδία απόκλισης υπερτερούν έναντι των πεδίων σύγκλισης ή αντιστρόφως.