Οι μεγάλες αυταπάτες του Κρεμλίνου

Παρά την σωρεία από γκάφες, λανθασμένους υπολογισμούς, και ανατροπές στο πεδίο της μάχης που σίγουρα θα τον έδιωχναν από το αξίωμά του στις περισσότερες κανονικές χώρες, ο πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, εξακολουθεί να βρίσκεται στην κορυφή της εξουσίας στην Ρωσία. Συνεχίζει να καθορίζει τις γραμμές του πολέμου της χώρας του κατά της Ουκρανίας. Διαχειρίζεται λεπτομερώς την εισβολή ακόμη και όταν οι στρατηγοί από κάτω του φαίνεται να είναι υπεύθυνοι για το πεδίο της μάχης. (Αυτή η αναπλήρωση γίνεται για να τον προστατέψει από πλήγματα αν κάτι πάει πολύ στραβά στον πόλεμο). Ο Πούτιν και ο στενός του κύκλος εργάζονται άμεσα για να κινητοποιήσουν τους Ρώσους στο εσωτερικό μέτωπο και να χειραγωγήσουν την δημόσια γνώμη για την εισβολή στο εξωτερικό. Κατά κάποιον τρόπο έχει επιτύχει σε αυτόν τον πληροφοριακό πόλεμο.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε συνάντηση έξω από τη Μόσχα, τον Φεβρουάριο του 2023. Sputnik / Mikhail Metzel / Pool / Reuters / Foreign Affairs illustration
-----------------------------------------------------

Ο πόλεμος αποκάλυψε την πλήρη έκταση του προσωποπαγούς πολιτικού συστήματος του Πούτιν. Μετά από 23 χρόνια στο τιμόνι του ρωσικού κράτους, δεν υπάρχουν προφανείς έλεγχοι στην εξουσία του. Οι θεσμοί πέρα από το Κρεμλίνο μετράνε ελάχιστα. «Δεν θα φανταζόμουν ποτέ ότι θα μου έλειπε το Πολιτικό Γραφείο», δήλωσε ο Ρενέ Νάιμπεργκ, ο πρώην πρέσβυς της Φινλανδίας στη Μόσχα. «Δεν υπάρχει καμία πολιτική οργάνωση στην Ρωσία που να έχει την δύναμη να θέσει τον πρόεδρο και αρχιστράτηγο προ των ευθυνών του». Οι διπλωμάτες, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, και οι αναλυτές έχουν κολλήσει σε έναν βρόγχο καταστροφής -μια ατελείωτη παλινδρόμηση επιχειρηματολογίας μεταξύ τους- για να καταλάβουν τι θέλει ο Πούτιν και πώς η Δύση μπορεί να διαμορφώσει την συμπεριφορά του.

Ο προσδιορισμός των πραγματικών στόχων του Πούτιν μπορεί να είναι δύσκολος˙ ως αντιδυτικός απολυταρχικός ηγέτης, έχει ελάχιστα να κερδίσει από την δημόσια αποκάλυψη των προθέσεών του. Αλλά το τελευταίο έτος κατέστησε ορισμένες απαντήσεις αρκετά σαφείς. Από τον Φεβρουάριο του 2022, ο κόσμος έμαθε ότι ο Πούτιν θέλει να δημιουργήσει μια νέα εκδοχή της ρωσικής αυτοκρατορίας με βάση τις ανησυχίες του για την σοβιετική εποχή και τις ερμηνείες του για την ιστορία. Η εξαπόλυση της ίδιας της εισβολής έδειξε ότι οι απόψεις του για τα γεγονότα του παρελθόντος μπορούν να τον ωθήσουν να προκαλέσει τεράστιο ανθρώπινο πόνο. Έχει γίνει σαφές ότι λίγα είναι τα πράγματα που μπορούν να κάνουν άλλα κράτη και δρώντες για να αποτρέψουν τον Πούτιν από την συνέχιση ενός πολέμου, αν είναι αποφασισμένος να το κάνει, και ότι ο Ρώσος πρόεδρος θα προσαρμόσει παλιές αφηγήσεις καθώς και θα υιοθετήσει νέες για να εξυπηρετήσει τους σκοπούς του.

Αλλά τα γεγονότα του 2022 και στις αρχές του 2023 έδειξαν ότι υπάρχουν τρόποι να περιοριστεί ο Πούτιν, ιδίως αν εμπλακεί ένας αρκετά ευρύς συνασπισμός κρατών. Υπογράμμισαν επίσης ότι η Δύση θα πρέπει να διπλασιάσει τις προσπάθειές της για την ενίσχυση ενός τέτοιου διπλωματικού και στρατιωτικού συνασπισμού. Διότι ακόμη και τώρα, μετά από έναν χρόνο μακελειού, ο Πούτιν εξακολουθεί να είναι πεπεισμένος ότι μπορεί να επικρατήσει.

ΠΙΣΩ ΣΤΗΝ ΕΣΣΔ

Έναν χρόνο μετά, ο πόλεμος στην Ουκρανία έδειξε ότι οι πεποιθήσεις του Πούτιν και της ομάδας του εξακολουθούν να έχουν τις ρίζες τους στα σοβιετικά πλαίσια και αφηγήματα, επικαλυμμένες με ένα παχύ στρώμα ρωσικού ιμπεριαλισμού [3]. Οι έννοιες της σοβιετικής εποχής για την γεωπολιτική, τις σφαίρες επιρροής, την Ανατολή έναντι της Δύσης, και «εμείς έναντι αυτών» διαμορφώνουν τη νοοτροπία του Κρεμλίνου. Για τον Πούτιν, αυτός ο πόλεμος είναι στην πραγματικότητα ένας αγώνας με την Ουάσινγκτον που μοιάζει με τον πόλεμο της Κορέας και άλλες συγκρούσεις της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν ο κύριος αντίπαλος της Ρωσίας, όχι η Ουκρανία. Ο Πούτιν θέλει να διαπραγματευτεί απευθείας με την Ουάσινγκτον για να «παραδώσει» την Ουκρανία, με τελικό στόχο να κάνει τον Αμερικανό πρόεδρο να υπογράψει το μέλλον της χώρας. Δεν επιθυμεί να συναντηθεί απευθείας με τον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Ο στόχος του παραμένει το είδος της διευθέτησης που επιτεύχθηκε το 1945 στην Γιάλτα, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Φραγκλίνος Ρούσβελτ, και ο Βρετανός πρωθυπουργός, Ουίνστον Τσόρτσιλ, κάθισαν απέναντι από τον Σοβιετικό ηγέτη, Ιωσήφ Στάλιν, και αποδέχθηκαν την κυριαρχία της Μόσχας στην Ανατολική Ευρώπη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, χωρίς να συμβουλευτούν τις χώρες που επηρεάζονται από τις αποφάσεις αυτές.

Για την Ρωσία, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος -ο Μεγάλος Πόλεμος της Πατρίδας, όπως τον αποκαλούν οι Ρώσοι- είναι η λυδία λίθος και το κεντρικό θέμα της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Η έμφαση που έδωσε ο Πούτιν πριν από έναν χρόνο στην απαλλαγή της Ουκρανίας από τους Ναζί έχει περάσει κάπως στο παρασκήνιο. Φέτος, η νικηφόρα έκβαση του 1945 είναι η πρωταρχική του εστίαση. Το μήνυμα του Πούτιν προς τους Ουκρανούς, τους Ρώσους, και τον κόσμο είναι ότι η νίκη θα είναι της Ρωσίας και ότι η Μόσχα πάντα κερδίζει, όσο υψηλό κι αν είναι το κόστος. Πράγματι, ξεκινώντας με σχόλια ενόψει της ομιλίας του για την Πρωτοχρονιά του 2023, ο Πούτιν έχει αποβάλει την απεικόνιση του πολέμου στην Ουκρανία ως μια απλή ειδική στρατιωτική επιχείρηση. Σύμφωνα με τον ίδιο, η Ρωσία βρίσκεται σε μια υπαρξιακή μάχη για την επιβίωσή της ενάντια στην Δύση. Σκάβει για άλλη μια φορά βαθιά σε παλιές σοβιετικές τακτικές και πρακτικές από την δεκαετία του 1940 για να συσπειρώσει την ρωσική οικονομία, την πολιτική τάξη, και την κοινωνία υπέρ της εισβολής.

Ο Πούτιν είναι ικανός να μαθαίνει από τις αποτυχίες του και να προσαρμόζει την τακτική του με τρόπους που θυμίζουν επίσης την προσέγγιση του Στάλιν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Σοβιετική Ένωση απώθησε τη ναζιστική Γερμανία στην κοσμοϊστορική μάχη του Στάλινγκραντ. Τον Σεπτέμβριο του 2022, καθώς η Ρωσία έχανε ξεκάθαρα στο πεδίο της μάχης, ο Πούτιν διέταξε την επιστράτευση [4] επιπλέον 300.000 στρατιωτών. Στην συνέχεια δήλωσε ότι η Ρωσία είχε προσαρτήσει τέσσερα από τα εδάφη της Ουκρανίας στα οποία οι μάχες ήταν οι πιο σκληρές: τη Ντονέτσκ, την Χερσώνα, την Λουχάνσκ, και την Ζαπορίζια, μεταμορφώνοντας την στρατιωτική και πολιτική εικόνα στο έδαφος και δημιουργώντας μια τεχνητή κόκκινη γραμμή. Ο Πούτιν έχει επανειλημμένα προβεί σε αλλαγές στην στρατιωτική ηγεσία της Ρωσίας σε κρίσιμες συγκυρίες και έχει εργαστεί σκληρά για να διασφαλίσει ότι η χώρα του διαθέτει αρκετά όπλα για την πολεμική προσπάθεια. Όταν οι ρωσικές δυνάμεις άρχισαν να ξεμένουν από οπλισμό, ο Πούτιν αγόρασε μη επανδρωμένα αεροσκάφη από το Ιράν και πυρομαχικά από την Βόρεια Κορέα.

Ο Πούτιν έχει επίσης αλλάξει αρκετές φορές το αφήγημά του σχετικά με τον πόλεμο για να κάνει τους αντιπάλους του να εικάζουν πόσο μακριά μπορεί να φτάσει. Ο ίδιος και άλλοι Ρώσοι αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του εκπροσώπου του και του υπουργού Εξωτερικών, έχουν δηλώσει ανοιχτά ότι η εισβολή στην Ουκρανία είναι ιμπεριαλιστικός πόλεμος και ότι τα σύνορα της Ρωσίας επεκτείνονται και πάλι. Έχουν διαβεβαιώσει ότι τα τέσσερα προσαρτημένα ουκρανικά εδάφη είναι «για πάντα» της Ρωσίας, αλλά στην συνέχεια πρότειναν ότι κάποια σύνορα μπορεί να αποτελέσουν ακόμη αντικείμενο διαπραγμάτευσης με την Ουκρανία. Σύμφωνα με δημοσιεύματα εφημερίδων, πίεσαν για την πλήρη κατάληψη της Ντονέτσκ και της Λουχάνσκ μέχρι τον Μάρτιο, αλλά ανέφεραν επίσης ότι θα μπορούσε να υπάρξει και άλλη επίθεση στο Κίεβο. Σε αυτό το στάδιο της σύγκρουσης, οι πραγματικοί πολεμικοί στόχοι της Ρωσίας παραμένουν ασαφείς.

Αυτό που είναι σαφές είναι το εξής: μετά από περισσότερες από δύο δεκαετίες στην εξουσία, ο Πούτιν έχει εξασκηθεί στο να εμπαίζει ανθρώπους, ομάδες, και χώρες μεταξύ τους και να χρησιμοποιεί τις αδυναμίες τους προς όφελός του. Κατανοεί τα αδύνατα σημεία των ευρωπαϊκών και διεθνών θεσμών καθώς και τα τρωτά σημεία των μεμονωμένων ηγετών. Ξέρει πώς να εκμεταλλεύεται τις συζητήσεις και τις διαιρέσεις του ΝΑΤΟ σχετικά με τις στρατιωτικές δαπάνες και τις προμήθειες. Έχει εκμεταλλευτεί τις ευρωπαϊκές και αμερικανικές κομματικές διαιρέσεις (συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι μόνο το ένα τρίτο των Ρεπουμπλικανών πιστεύει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να στηρίξουν την Ουκρανία) για να διαδώσει παραπληροφόρηση και να χειραγωγήσει την κοινή γνώμη.

Στο εσωτερικό της Ρωσίας, ο Πούτιν αποδείχθηκε πρόθυμος να επιτρέψει κάποια φιλοπόλεμη διαφωνία και συζήτηση σχετικά με τον πόλεμο, συμπεριλαμβανομένης της γκρίνιας πολεμοχαρών σχολιαστών και bloggers που υπηρέτησαν στον στρατό. Επιδιώκει να χρησιμοποιήσει αυτές τις συζητήσεις για να κινητοποιήσει την υποστήριξη για τις πολιτικές του. Αλλά παρόλο που ο Πούτιν είναι ικανός στην διαχείριση των διαφωνιών, δεν μπορεί πάντα να ελέγχει το περιεχόμενο και τον τόνο αυτών των διαφωνιών, όπως ακριβώς δεν μπορεί να ελέγξει το πεδίο της μάχης. Ορισμένα από τα εγχώρια σχόλια για τον πόλεμο έχουν γίνει έντονα και ακόμη και απειλητικά για την θέση του Πούτιν. Υπάρχουν εικασίες ότι ο Yevgeny Prigozhin, ο επικεφαλής της παραστρατιωτικής ομάδας Wagner, οι δυνάμεις της οποίας έχουν δώσει μερικές από τις πιο αιματηρές μάχες του πολέμου, θα μπορούσε ακόμη και να καταλάβει την εξουσία κάποια στιγμή στο μέλλον. Οι απώλειες της Ρωσίας κατά την διάρκεια του πολέμου φαίνεται να πλησιάζουν τις 200.000 [άτομα]. Υπολογίζεται ότι έως και ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει την Ρωσία τον τελευταίο χρόνο ως απάντηση στον πόλεμο, είτε επειδή αντιτίθενται στην εισβολή είτε απλώς για να αποφύγουν την επιστράτευση. Από αυτήν την άποψη, ο κόσμος έμαθε ότι υπάρχουν κάποια όρια στις καταναγκαστικές δυνατότητες του Πούτιν, ακόμη και αν αυτή η μαζική έξοδος των διαφωνούντων φαίνεται να αφήνει πίσω της μια πιο ήρεμη πλειοψηφία.

ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΟ, ΟΧΙ ΑΠΟΤΡΕΨΙΜΟ

Οι Ρώσοι αντίπαλοι του πολέμου μπορεί να μην είχαν καμία πιθανότητα να σταματήσουν τον Πούτιν από την εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Και κανένας από τους μηχανισμούς και τις πρακτικές των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης για την διατήρηση της ειρήνης μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Ψυχρό Πόλεμο δεν είχε μεγάλη, αν όχι καμία, επίδραση στην λήψη αποφάσεών του. Η Δύση απέτυχε σαφώς να σταματήσει τον Πούτιν από το να σκεφτεί ή να ξεκινήσει την εισβολή. Παρ' όλα αυτά, η δημοσιοποίηση των αποχαρακτηρισμένων πληροφοριών από τις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από τις 24 Φεβρουαρίου αποσαφήνισε τους ρωσικούς στόχους και την κινητοποίηση και βοήθησε τον Δυτικό συνασπισμό υπέρ της Ουκρανίας να συγκεντρωθεί γρήγορα μόλις ξεκίνησε ο πόλεμος. Επιπλέον, η χρονιά που πέρασε έδειξε ότι ακόμη και αν δεν μπορεί να αποτραπεί, ο Πούτιν μπορεί να αποθαρρυνθεί από το να προβεί σε ορισμένες ενέργειες σε συγκεκριμένα πλαίσια.

Στρατηγικοί εταίροι της Ρωσίας, όπως η Κίνα και η Ινδία, έχουν επικρίνει τις απειλές του Πούτιν για χρήση πυρηνικών όπλων στο πεδίο της μάχης. Επέτρεψε τη μεταφορά σιτηρών από την Ουκρανία μέσω της Μαύρης Θάλασσας μετά από παράπονα των Ηνωμένων Εθνών, της Τουρκίας, και αφρικανικών χωρών. Ο Πούτιν και το Κρεμλίνο παραμένουν προσηλωμένοι στην διατήρηση της υποστήριξης των χωρών εταίρων τους, όπως φάνηκε κατά την διάρκεια της συνόδου του G-20 τον Νοέμβριο του 2022 στο Μπαλί της Ινδονησίας. Η Ρωσία εξακολουθεί να φαίνεται ότι δεν επιθυμεί μια πλήρη μάχη με το ΝΑΤΟ. Έχει αποφύγει να επεκτείνει την στρατιωτική της δράση εκτός Ουκρανίας (τουλάχιστον μέχρι στιγμής), μεταξύ άλλων με το να μην βομβαρδίζει αυτοκινητοπομπές στρατιωτικού ανεφοδιασμού που εισέρχονται στην χώρα από την Πολωνία ή την Ρουμανία. Αλλά η επιθετική ρητορική της Μόσχας έχει αυξομειωθεί καθ' όλη την διάρκεια του πολέμου. Ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, κάποτε γνωστός ως μετριοπαθής ηγέτης πρόθυμος να συνεργαστεί με την Δύση, παίζει τώρα το ρόλο του επιθετικού σκύλου του Πούτιν, απειλώντας περιοδικά με πυρηνικό Αρμαγεδδώνα.

Το Κρεμλίνο είναι ξεδιάντροπο στην ρητορική του και κανείς στον κύκλο του Πούτιν δεν ενδιαφέρεται για την συνοχή του αφηγήματος. Αυτό το θράσος συνδυάζεται με την εγχώρια αδίστακτη συμπεριφορά. Ο Πούτιν και οι συνεργάτες του είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν ζωές Ρώσων, όχι μόνο Ουκρανών. Δεν έχουν κανέναν ενδοιασμό για τις μεθόδους που χρησιμοποιεί η Ρωσία για να επιβάλει την συμμετοχή της στον πόλεμο, από την δολοφονία λιποτακτών με βαριοπούλες (και στην συνέχεια την δημοσιοποίηση βίντεο με τις δολοφονίες) μέχρι την δολοφονία απείθαρχων επιχειρηματιών που δεν υποστηρίζουν την εισβολή. Ο Πούτιν είναι απολύτως εντάξει με την φυλάκιση στελεχών της αντιπολίτευσης, ενώ σαρώνει τις φυλακές και τις πιο φτωχές ρωσικές περιοχές για να συλλέξει ανθρώπους που θα χρησιμοποιηθούν ως τροφή για τα κανόνια στις γραμμές του μετώπου.

Η εγχώρια αδίστακτη συμπεριφορά ξεπερνιέται με την σειρά της από την βαρβαρότητα κατά της Ουκρανίας. Η Ρωσία έχει κηρύξει ολοκληρωτικό πόλεμο στην χώρα και στους πολίτες της, νέους και γέρους. Εδώ και έναν χρόνο βομβαρδίζει σκόπιμα τις ουκρανικές μη στρατιωτικές υποδομές και σκοτώνει ανθρώπους στις κουζίνες, τα υπνοδωμάτια, τα νοσοκομεία, τα σχολεία, και τα καταστήματά τους. Οι ρωσικές δυνάμεις έχουν βασανίσει, βιάσει, και λεηλατήσει στις ουκρανικές περιοχές που βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους. Ο Πούτιν και το Κρεμλίνο εξακολουθούν να πιστεύουν ότι μπορούν να χτυπήσουν την χώρα μέχρι να υποταχθεί, ενώ περιμένουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη να φύγουν.

Το Κρεμλίνο είναι πεπεισμένο ότι η Δύση θα κουραστεί τελικά να υποστηρίζει την Ουκρανία. Ο Πούτιν πιστεύει, για παράδειγμα, ότι θα υπάρξουν πολιτικές αλλαγές στην Δύση που θα μπορούσαν να είναι επωφελείς για τη Μόσχα. Ελπίζει στην επιστροφή λαϊκιστών στην εξουσία σε αυτά τα κράτη, οι οποίοι θα υποχωρήσουν από την υποστήριξη των χωρών τους προς την Ουκρανία. Ο Πούτιν παραμένει επίσης βέβαιος ότι μπορεί τελικά να αποκαταστήσει την προπολεμική σχέση της Ρωσίας με την Ευρώπη και ότι η Ρωσία μπορεί και θα αποτελέσει και πάλι μέρος των οικονομικών, ενεργειακών, πολιτικών δομών, και δομών ασφαλείας της Ευρώπης, αν επιμείνει αρκετά (όπως έκανε ο Μπασάρ αλ Άσαντ στη Μέση Ανατολή, παραμένοντας στην εξουσία στην Συρία). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ρωσία είναι φαινομενικά συγκρατημένη σε ορισμένους τομείς της πολιτικής. Για παράδειγμα, έχει έννομο συμφέρον να συνεργαστεί με τη Νορβηγία και άλλες χώρες της Αρκτικής στο νορβηγικό αρχιπέλαγος Svalbard και στην Θάλασσα του Barents, όπου η Μόσχα έχει φροντίσει να συμμορφωθεί με διεθνείς συμφωνίες και διμερείς συμβάσεις. Η Ρωσία δεν θέλει η περιπέτειά της στην Ουκρανία να μπλέξει και να χαλάσει ολόκληρη την εξωτερική της πολιτική.

Ο Πούτιν είναι πεπεισμένος ότι μπορεί να τμηματοποιήσει τα συμφέροντα της Μόσχας, επειδή η Ρωσία δεν είναι απομονωμένη διεθνώς, παρά τις προσπάθειες της Δύσης. Μόνο 34 χώρες έχουν επιβάλει κυρώσεις στην Ρωσία από την έναρξη του πολέμου. Η Ρωσία εξακολουθεί να έχει επιρροή στην άμεση γειτονιά της με πολλά από τα κράτη που κάποτε αποτελούσαν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, παρόλο που οι χώρες αυτές θέλουν να κρατήσουν αποστάσεις από τη Μόσχα και τον πόλεμο. Η Ρωσία συνεχίζει να οικοδομεί δεσμούς στην Αφρική, την Ασία, την Λατινική Αμερική, και τη Μέση Ανατολή. Η Κίνα, μαζί με την Ινδία και άλλα κράτη-κλειδιά του παγκόσμιου Νότου, απείχαν από τις ψηφοφορίες υπέρ της Ουκρανίας στα Ηνωμένα Έθνη, ακόμη και όταν οι ηγέτες τους εξέφραζαν περιστασιακά την ανησυχία και την δυσαρέσκειά τους για την συμπεριφορά της Μόσχας. Το εμπόριο μεταξύ της Ρωσίας και αυτών των χωρών έχει αυξηθεί -σε ορισμένες περιπτώσεις αρκετά δραματικά- από την αρχή της σύγκρουσης. Ομοίως, 87 χώρες εξακολουθούν να προσφέρουν στους Ρώσους πολίτες είσοδο χωρίς βίζα, μεταξύ των οποίων η Αργεντινή, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, το Μεξικό, η Ταϊλάνδη, η Τουρκία, και η Βενεζουέλα. Τα ρωσικά αφηγήματα σχετικά με τον πόλεμο έχουν κερδίσει έδαφος στον παγκόσμιο Νότο, όπου ο Πούτιν συχνά φαίνεται να έχει μεγαλύτερη επιρροή από όσο η Δύση -και σίγουρα μεγαλύτερη από όσο η Ουκρανία.

ΘΟΛΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΟΡΙΑ

Ένας λόγος για τον οποίο η Δύση είχε περιορισμένη επιτυχία στην αντιμετώπιση των ρωσικών μηνυμάτων και των επιχειρήσεων επιρροής εκτός Ευρώπης είναι ότι δεν έχει ακόμη διαμορφώσει το δικό της συνεκτικό αφήγημα σχετικά με τον πόλεμο -και σχετικά με το γιατί η Δύση υποστηρίζει το Κίεβο. Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μιλούν συχνά για τους κινδύνους υπέρβασης των κόκκινων γραμμών της Ρωσίας και του να προκληθεί ο Πούτιν, αλλά η ίδια η Ρωσία όχι μόνο ανέτρεψε την μεταψυχροπολεμική διευθέτηση στην Ευρώπη, αλλά και υπερέβη τις κόκκινες γραμμές του κόσμου μετά το 1945, όταν εισέβαλε στην Ουκρανία και προσάρτησε εδάφη, επιχειρώντας να αλλάξει βίαια τα παγκόσμια σύνορα. Η Δύση απέτυχε να το δηλώσει αυτό με σαφήνεια μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία το 2014.

Η χλιαρή πολιτική αντίδραση και η περιορισμένη εφαρμογή κυρώσεων μετά την πρώτη αυτή ρωσική εισβολή έπεισαν τη Μόσχα ότι οι ενέργειές της δεν αποτελούσαν στην πραγματικότητα σοβαρή παραβίαση των διεθνών κανόνων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό έκανε το Κρεμλίνο να πιστέψει ότι θα μπορούσε πιθανότατα να προχωρήσει περαιτέρω στην κατάληψη ουκρανικών εδαφών. Οι Δυτικές συζητήσεις σχετικά με την ανάγκη αποδυνάμωσης της Ρωσίας, την σημασία της ανατροπής του Πούτιν για την επίτευξη της ειρήνης, το αν οι δημοκρατίες πρέπει να παραταχθούν ενάντια στις απολυταρχίες, και το αν οι άλλες χώρες πρέπει να επιλέξουν πλευρά, έχουν θολώσει αυτό που θα έπρεπε να είναι ένα σαφές μήνυμα: Η Ρωσία παραβίασε την εδαφική ακεραιότητα ενός ανεξάρτητου κράτους που έχει αναγνωριστεί από ολόκληρη την διεθνή κοινότητα, συμπεριλαμβανομένης της Μόσχας, για περισσότερα από 30 χρόνια. Η Ρωσία έχει επίσης παραβιάσει τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και τις θεμελιώδεις αρχές του διεθνούς δικαίου. Εάν επιτύχει αυτή την εισβολή, η κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα άλλων κρατών, είτε αυτά βρίσκονται στην Δύση είτε στον παγκόσμιο Νότο, θα τεθεί σε κίνδυνο.

Ωστόσο, η Δυτική συζήτηση για τον πόλεμο έχει αλλάξει ελάχιστα μέσα σε έναν χρόνο. Οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές απόψεις τείνουν ακόμη να καθορίζονται από το πώς βλέπουν οι μεμονωμένοι σχολιαστές τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον παγκόσμιο ρόλο τους και όχι από τις ρωσικές ενέργειες. Οι αντιπολεμικές προοπτικές συχνά αντανακλούν κυνισμό για τα κίνητρα των Ηνωμένων Πολιτειών και βαθύ σκεπτικισμό για τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ουκρανίας και όχι σαφή κατανόηση ή αντικειμενική αξιολόγηση των ρωσικών ενεργειών προς την Ουκρανία και του τι θέλει ο Πούτιν στην γειτονική περιοχή. Όταν η Ρωσία αναγνωρίστηκε ως το μοναδικό διάδοχο κράτος της Σοβιετικής Ένωσης μετά το 1991, άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, όπως η Λευκορωσία και η Ουκρανία, αφέθηκαν σε μια γκρίζα ζώνη.

Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι τα συμφέροντα ασφαλείας της Ρωσίας υπερισχύουν των συμφερόντων όλων των άλλων, λόγω του μεγέθους και της ιστορικού της κύρους. Υποστηρίζουν ότι η Μόσχα έχει δικαίωμα σε μια αναγνωρισμένη σφαίρα επιρροής, όπως ακριβώς έκανε η Σοβιετική Ένωση μετά το 1945. Χρησιμοποιώντας αυτό το πλαίσιο, ορισμένοι σχολιαστές έχουν προτείνει [5] ότι η μεταψυχροπολεμική επέκταση του ΝΑΤΟ και η απροθυμία της Ουκρανίας να εφαρμόσει τις συμφωνίες του Μινσκ -συμφωνίες που συνήφθησαν με τη Μόσχα μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και οι οποίες θα περιόριζαν την κυριαρχία της Ουκρανίας- αποτελούν το casus belli του πολέμου. Θεωρούν ότι η Ουκρανία είναι τελικά μια πρώην ρωσική περιοχή που θα πρέπει να αναγκαστεί να αποδεχτεί την απώλεια του εδάφους της.

Στην πραγματικότητα, η ενασχόληση των Ρώσων ηγετών με την επιστροφή της Ουκρανίας στο προηγούμενο καθεστώς χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η Ουκρανία άρχισε να απομακρύνεται από την κυριαρχούμενη από τη Μόσχα Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών (έναν χαλαρό περιφερειακό θεσμό που είχε διαδεχθεί την Σοβιετική Ένωση). Σε εκείνη την συγκυρία, η διεύρυνση του ΝΑΤΟ δεν υπήρχε καν στο τραπέζι για την ανατολική Ευρώπη και η ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν μια ακόμη πιο μακρινή προοπτική. Έκτοτε, η Ευρώπη έχει ξεπεράσει την μετά το 1945 αντίληψη των σφαιρών επιρροής της Ανατολής και της Δύσης. Πράγματι, για τους περισσότερους Ευρωπαίους, η Ουκρανία είναι σαφώς ένα ανεξάρτητο κράτος, το οποίο διεξάγει έναν πόλεμο για την επιβίωσή του μετά από μια απρόκλητη επίθεση κατά της κυριαρχίας και της εδαφικής του ακεραιότητας.

Ο πόλεμος δεν αφορά μόνο την Ουκρανία. Το Κίεβο μάχεται επίσης για να προστατεύσει άλλες χώρες. Πράγματι, για κράτη όπως η Φινλανδία, η οποία δέχθηκε επίθεση από την Σοβιετική Ένωση το 1939, αφού εξασφάλισε την ανεξαρτησία της από την ρωσική αυτοκρατορία 20 χρόνια νωρίτερα, αυτή η εισβολή μοιάζει με επανάληψη της ιστορίας. (Στον λεγόμενο Χειμερινό Πόλεμο του 1939-40, η Φινλανδία πολέμησε τους Σοβιετικούς χωρίς εξωτερική υποστήριξη και έχασε το 9% του εδάφους της). Οι Ουκρανοί και οι χώρες που τους υποστηρίζουν κατανοούν ότι αν η Ρωσία επικρατήσει σε αυτήν την αιματηρή σύγκρουση, η όρεξη του Πούτιν για επέκταση δεν θα σταματήσει στα ουκρανικά σύνορα. Οι χώρες της Βαλτικής, η Φινλανδία, η Πολωνία, και πολλές άλλες χώρες που κάποτε αποτελούσαν μέρος της ρωσικής αυτοκρατορίας θα μπορούσαν να κινδυνεύσουν από επιθέσεις ή υπονόμευση. Άλλες θα μπορούσαν να δουν προκλήσεις για την κυριαρχία τους στο μέλλον.

Οι Δυτικές κυβερνήσεις πρέπει να ενισχύσουν αυτό το αφήγημα για να αντιμετωπίσουν το αφήγημα του Κρεμλίνου. Πρέπει να επικεντρωθούν στην ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ μαζί με την ανθεκτικότητα της Ουκρανίας για να περιορίσουν την καταναγκαστική δύναμη του Πούτιν. Πρέπει να εντείνουν τις διεθνείς διπλωματικές προσπάθειες της Δύσης, μεταξύ άλλων στον ΟΗΕ, για να αποτρέψουν τον Πούτιν από συγκεκριμένες ενέργειες, όπως η χρήση πυρηνικών όπλων, οι επιθέσεις σε αυτοκινητοπομπές προς την Ουκρανία, η συνεχής κλιμάκωση στο πεδίο της μάχης για την κατάληψη περισσότερων εδαφών, ή μια νέα επίθεση στο Κίεβο. Η Δύση πρέπει να καταστήσει σαφές ότι οι σχέσεις της Ρωσίας με την Ευρώπη θα είναι σύντομα ανεπανόρθωτες. Δεν θα υπάρξει επιστροφή στις προηγούμενες σχέσεις αν ο Πούτιν συνεχίσει να πιέζει. Ο κόσμος δεν μπορεί πάντα να συγκρατεί τον Πούτιν, αλλά οι σαφείς επικοινωνίες και τα ισχυρότερα διπλωματικά μέτρα ίσως να τον ωθήσουν να περιορίσει μέρος της επιθετικότητάς του και τελικά να συμφωνήσει σε διαπραγματεύσεις.

Τα γεγονότα του περασμένου έτους θα πρέπει επίσης να αποτρέψουν όλους από το να κάνουν μεγάλες προβλέψεις. Λίγοι άνθρωποι εκτός Ουκρανίας, για παράδειγμα, περίμεναν τον πόλεμο ή πίστευαν ότι η Ρωσία θα είχε τόσο κακές επιδόσεις στην εισβολή της. Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς τι επιφυλάσσει το 2023.

Αυτό περιλαμβάνει και τον Πούτιν. Προς το παρόν φαίνεται να έχει τον έλεγχο, αλλά το Κρεμλίνο θα μπορούσε να βρεθεί προ εκπλήξεως. Τα γεγονότα συχνά εξελίσσονται με δραματικό τρόπο. Όπως έδειξε ο πόλεμος στην Ουκρανία, πολλά πράγματα δεν εξελίσσονται όπως έχουν προγραμματιστεί.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/There-Nothing-You-Here-Twenty-First/dp/0358574315
[2] https://www.amazon.com/Putins-World-Russia-Against-West/dp/1455533025
[3] https://www.foreignaffairs.com/russian-federation/world-putin-wants-fion...
[4] https://www.foreignaffairs.com/russian-federation/what-mobilization-mean...
[5] https://www.foreignaffairs.com/ukraine/playing-fire-ukraine

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/ukraine/kremlins-grand-delusions

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition