Το Κίεβο και η Μόσχα διεξάγουν δύο διαφορετικούς πολέμους

Κατά την διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, οι στρατηγικές της Ρωσίας και της Ουκρανίας αποκλίνουν όλο και περισσότερο. Αρχικά, η Ρωσία προσπάθησε να καταλάβει αιφνιδιαστικά την Ουκρανία χρησιμοποιώντας έναν σύγχρονο στρατό ο οποίος ενεπλάκη σε κάποιους ταχείς ελιγμούς που θα έδιναν μια γρήγορη και αποφασιστική νίκη. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, ο στρατός του έχει υποβαθμιστεί σοβαρά, και βασίζεται όλο και περισσότερο σε μπαράζ πυροβολικού και μαζικές επιθέσεις πεζικού για να καταφέρει επιτεύγματα στο πεδίο της μάχης ενώ εντείνει τις επιθέσεις του σε πόλεις της Ουκρανίας. Στις περιοχές που καταλαμβάνουν οι δυνάμεις της, επιδιώκει να επιβάλει την «ρωσοποίηση» και έχει αντιμετωπίσει σκληρά όσους είναι ύποπτοι για κατασκοπεία και δολιοφθορά, ή απλή διαφωνία.

Ένας Ουκρανός στρατιώτης πυροβολεί με RPG, στην περιοχή Zaporizhzhia, στην Ουκρανία, τον Ιανουάριο του 2023. Stringer / Reuters / Foreign Affairs illustration
------------------------------------------------------------

Η Ουκρανία ήταν πιο καινοτόμος στις τακτικές της και πιο πειθαρχημένη στην εκτέλεσή τους. Με την βοήθεια μιας αυξανόμενης προμήθειας Δυτικών όπλων και μιας ευέλικτης διοίκησης, κατάφερε να ανακτήσει ορισμένες από τις περιοχές που κατείχαν οι ρωσικές δυνάμεις. Αλλά επίσης μάχεται στο δικό της έδαφος και δεν μπορεί να φτάσει μακριά μέσα στην Ρωσία. Έτσι, ενώ η Ουκρανία έχει περιοριστεί στην στόχευση του ρωσικού στρατού, η Ρωσία στοχεύει την Ουκρανία στο σύνολό της: τις ένοπλες δυνάμεις της, τις υποδομές της, και τον λαό της.

Αυτές οι αντικρουόμενες προσεγγίσεις -ο «κλασικός πόλεμος» που ακολουθεί η Ουκρανία και ο «ολοκληρωτικός πόλεμος» που υιοθετεί η Ρωσία- έχουν βαθιές ρίζες στους πολέμους του εικοστού αιώνα. Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία φτάνει στο ορόσημο του ενός έτους, έχει αρχίσει να προσφέρει σημαντικές γνώσεις για το πώς αυτές οι δύο μορφές πολέμου μπορούν να εξελιχθούν στις σύγχρονες συγκρούσεις -και πώς είναι πιθανό να διαμορφώσουν την διαμάχη μεταξύ Κιέβου και Μόσχας τους επόμενους μήνες.

ΔΥΟ ΕΙΔΗ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ο κλασικός τρόπος πολέμου, που κυριάρχησε στην στρατιωτική σκέψη πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αφορούσε αποκλειστικά τις μάχες. Η στρατηγική επικεντρωνόταν στο να βάλει έναν στρατό σε θέση να πολεμήσει˙ η τακτική αφορούσε την ίδια τη μάχη. Η νίκη αποφασιζόταν από το ποιος στρατός κατέλαβε το πεδίο της μάχης, τον αριθμό των εχθρικών στρατιωτών που σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν, και τον όγκο του εξοπλισμού που καταστράφηκε. Με αυτόν τον τρόπο, οι μάχες καθόριζαν την έκβαση των πολέμων. Αυτή η προσέγγιση ενισχύθηκε από τους νόμους του πολέμου που κάλυπταν τη μεταχείριση αιχμαλώτων και των μη πολεμιστών και υπέθεταν ότι ο ηττημένος εχθρός θα αποδεχόταν την ετυμηγορία της μάχης.

Ακόμη και πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρχαν πολλοί λόγοι για αμφιβολία σχετικά με το πόσο στενά αποτύπωνε αυτό το μοντέλο πολέμου την πραγματικότητα, ειδικά λόγω του τρόπου με τον οποίο επέμενε να διατηρούνται χωριστά η πολιτική και η στρατιωτική σφαίρα. Αλλά το κλασικό μοντέλο συνέχισε να διαμορφώνει τις προσδοκίες ενόψει του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Εκείνη η σύγκρουση, ωστόσο, μετατράπηκε σε έναν μακρό πόλεμο φθοράς, κατά τον οποίο η υποκείμενη οικονομική και βιομηχανική ισχύς έπαιξε πολύ πιο σημαντικό ρόλο από τα απλά αποτελέσματα στο πεδίο της μάχης. Και η ικανότητα των αεροσκαφών να χτυπούν εχθρικές πόλεις έθεσε υπό αμφισβήτηση την έννοια ενός διακριτού πεδίου μάχης ξεχωριστού από την κοινωνία των πολιτών. Άνθρωποι και περιουσίες έγιναν φυσικοί στόχοι.

Το σκεπτικό για την στόχευση των πληθυσμιακών κέντρων ήταν απλό: οι στρατοί βασίζονταν σε μη στρατιωτικές υποδομές για να πολεμήσουν. Τα εργοστάσια πυρομαχικών εξαρτώνταν από ένα πολιτικό εργατικό δυναμικό. Όταν οι κυβερνήσεις χρειάζονταν περισσότερα στρατεύματα, στρατολογούσαν αμάχους. Με άλλα λόγια, όταν μια ολόκληρη χώρα βρισκόταν σε εμπόλεμη φάση, δεν υπήρχαν αθώοι. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις που αποφάσιζαν για πόλεμο και ειρήνη εξαρτώντο από την λαϊκή υποστήριξη. Οι ευάλωτοι πολίτες, που υποφέρουν από αδιάκοπους βομβαρδισμούς, θα μπορούσαν να στραφούν ενάντια στον πόλεμο, ακόμη και σε σημείο που να απαιτήσουν την συνθηκολόγηση της δικής τους πλευράς. Για πολλούς στρατηγούς, οι βομβαρδισμοί πόλεων έμοιαζαν με πολύ απλούστερη διαδρομή προς τη νίκη από όσο η νίκη σε μάχες. Με αυτόν τον τρόπο, ο πόλεμος έγινε ολοκληρωτικός, οδηγώντας στις μαζικές αεροπορικές επιδρομές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και στην απόφαση των ΗΠΑ να ρίξουν δύο ατομικές βόμβες στην Ιαπωνία το 1945. Μετά από αυτό, οι άμαχοι γλίτωναν μόνο σε πολέμους που δεν διαρκούσαν πολύ και διεξάγονταν μακριά από πόλεις.

Όμως, τρεις εξελίξεις έκαναν τους Δυτικούς στρατηγούς να αλλάξουν το σκεπτικό τους για τον ολοκληρωτικό πόλεμο. Πρώτον, η λογική του ολοκληρωτικού πολέμου οδήγησε σε πυρηνική καταστροφή. Για να αποφευχθεί αυτό, έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος ώστε να περιοριστούν οι πόλεμοι. Δεύτερον, υπήρχε μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι οι επιθέσεις εναντίον αμάχων ήταν αντιπαραγωγικές. Αυτό ήταν το συμπέρασμα των μελετών που πραγματοποιήθηκαν αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο σχετικά με τον αντίκτυπο των συμμαχικών στρατηγικών βομβαρδιστικών εκστρατειών, και στην συνέχεια η μετέπειτα εμπειρία του πολέμου του Βιετνάμ, όπου οι προσπάθειες αναζήτησης και εξάλειψης των κομμουνιστών Βιετ Κονγκ οδήγησαν σε πολλές απώλειες αμάχων.