Η ακτινογραφία της προσέγγισης Ιράν – Σαουδικής Αραβίας

Η επίτευξη συμφωνίας στο Πεκίνο μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας αποτέλεσε αναμφίλεκτα μια ιδιαιτέρως σημαντική εξέλιξη, όχι μόνο επειδή οι δύο μεγάλοι ανταγωνιστές εντός του ισλαμικού κόσμου αποφάσισαν μετά από επτά χρόνια να αποκαταστήσουν βαθμηδόν τις διπλωματικές του σχέσεις, αλλά και γιατί η Κίνα κατόρθωσε να μετουσιώσει την κυρίαρχη οικονομική διείσδυσή της στην περιοχή της Δυτικής Ασίας σε πρώτης τάξης διπλωματικό κεφάλαιο και ισχύ, κάτι που μονοπωλούσαν μέχρι προσφάτως οι ΗΠΑ.

Ο Wang Yi, στο κέντρο, κορυφαίος αξιωματούχος εξωτερικής πολιτικής της Κίνας, με τον Ali Shamkhani, δεξιά, τον γραμματέα του συμβουλίου ασφαλείας του Ιράν, και τον Musaad bin Mohammed Al Aiban, υπουργό Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, στο Πεκίνο, στις 10 Μαρτίου 2023. China Daily, via Reuters
-------------------------------------------------------------

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η προειρημένη συμφωνία είναι στην πραγματικότητα ένα τριμερές κοινό ανακοινωθέν, με την Κίνα να μην αποτελεί μονάχα συμβαλλόμενο μέρος του αλλά και πρακτικά εγγυητή της εφαρμογής του. Άλλωστε, όπως προκύπτει από δημοσιεύματα, η ανωτέρω συμφωνία κατέστη δυνατή μονάχα ύστερα από τις επίμονες, αν όχι πιεστικές, διαμεσολαβητικές προσπάθειες της Κίνας [1], η οποία βρίσκεται στη μοναδική θέση να διατηρεί καλές σχέσεις και, προπαντός, τεράστια οικονομική επιρροή, κι ως εκ τούτου μόχλευση, και με τις δύο μουσουλμανικές χώρες. Ενδεικτικά, η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος τόσο του Ιράν [2] όσο και της Σαουδικής Αραβίας [3].

Πέραν τούτου, τα εν λόγω δύο κράτη της Μέσης Ανατολής έχουν αμφότερα ενταχθεί στο υψιπετές κινεζικό εγχείρημα του νέου Δρόμου του Μεταξιού [4], με τη μεν Σαουδική Αραβία μάλιστα να λαμβάνει το πρώτο εξάμηνο του 2022 τις υψηλότερες κινεζικές επενδύσεις από οποιαδήποτε άλλη χώρα που συμμετέχει στην προειρημένη κινεζική πρωτοβουλία [5], και το δε Ιράν να έχει συνάψει το 2021 μια 25ετή συμφωνία συνεργασίας με την Κίνα, βάσει της οποίας η τελευταία φέρεται να δεσμεύεται να επενδύσει το γιγαντιαίο ποσό των 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις υποδομές τoυ [6].

Το Ιράν κατέχει στρατηγική γεωγραφική θέση στον χερσαίο νέο Δρόμο του Μεταξιού (Μια Ζώνη, Μια Οδός), κι έτι περαιτέρω μετά την έναρξη του πολέμου της Ουκρανίας, λειτουργώντας ως γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ενώ ταυτόχρονα η Σαουδική Αραβία αποτελεί κομβικό πέρασμα στον Θαλάσσιο Δρόμο του Μεταξιού [7]. Συν τοις άλλοις, το 2022 η Σαουδική Αραβία ήταν μεγαλύτερος προμηθευτής πετρελαίου της Κίνας [8]. Παράλληλα, η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαίου του Ιράν [9]. Εκτιμάται, μάλιστα, ότι η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν καταλαμβάνει την τρίτη υψηλότερη θέση ανάμεσα στους κορυφαίους προμηθευτές πετρελαίου της Κίνας [10]. Γίνεται, επομένως, καταφανές ότι το Πεκίνο έχει ζωτικά συμφέροντα στον Περσικό Κόλπο, καθότι η σταθερότητα του τελευταίου είναι εξαιρετικά κρίσιμη για τον ενεργειακό εφοδιασμό του, και κατ’ επέκταση για την ενεργειακή ασφάλειά του, αλλά και για τα μεγαλεπήβολα επενδυτικά σχέδιά του στην περιοχή, τα οποία αποσκοπούν να μειώσουν δραστικά το κόστος των εξαγωγών του και των ενεργειακών εισαγωγών του. Άλλωστε, η ανωτέρω εκτίμηση επιβεβαιώνεται από τον Ιρανό υπουργό Εξωτερικών, Αμίρ Αμπντολαχιάν, ο οποίος προσδιόρισε ποιο ακριβώς είναι το κίνητρο της Κίνας πίσω από την προσπάθειά της να προωθήσει μια αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, λέγοντας ότι «η ενεργειακή ασφάλεια, η σταθερότητα κι η ειρήνη σε αυτήν την περιοχή είναι πολύ σημαντικές για τις αναπτυξιακές πολιτικές του Προέδρου Σι» [11].

Τούτων δοθέντων, η Κίνα ήταν ο μοναδικός διεθνής παίκτης που είχε και τους οικονομικούς μοχλούς πίεσης και το ισχυρό ιδιοτελές κίνητρο να διευκολύνει την σύναψη της συμφωνίας.
Ταυτόχρονα, όμως, οφείλεται να επισημανθεί ότι είναι ιδιαιτέρως νωρίς ακόμα να χαρακτηρισθεί με τυμπανοκρουσίες και βαρύγδουπους τίτλους η συμφωνία του Πεκίνου είτε ως ιστορική είτε ως ένα γεγονός που θα αλλάξει εξαίφνης και πλήρως την ισορροπία δυνάμεων στο υποσύστημα της Δυτικής Ασίας. Εξάλλου, ο Χασάν Νασράλα, ηγέτης της λιβανικής Χεζμπολά, προέτρεψε «να μην υπερβάλλουμε ή να μην βιαζόμαστε, γιατί είναι προκαταρκτική είδηση» [12]. Στο ίδιο πνεύμα, επισημάνθηκε στους Tehran Times, μια αγγλόγλωσση ιρανική εφημερίδα που απηχεί τις απόψεις του ιρανικού καθεστώτος, ότι «δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες σχετικά με την συμφωνία μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας» [13] κι ότι «παρά την αισιοδοξία και την ελπίδα, θα πρέπει να επιδεικνύεται περίσκεψη όσον αφορά τις διαστάσεις και τη διαδικασία αυτής της συμφωνίας» [14].

Συνεπώς, τα συμπαρομαρτούντα της συμφωνίας δεν είναι καθόλου δεδομένα και προβλέψιμα αλλά μάλλον καλειδοσκοπικά. Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, δεν πρόκειται για μια συμφωνία συμφιλίωσης αλλά μετρίασης της σφοδρότητας της αντιπαλότητας. Οι συνομιλίες φέρεται να επικεντρώθηκαν κατεξοχήν σε θέματα ασφάλειας που ταλανίζουν τις διμερείς του σχέσεις [15]. Δεν είναι τυχαίο ότι των διαπραγματεύσεων ηγήθηκαν οι σύμβουλοι εθνικής ασφαλείας των δυο χωρών. Εν ολίγοις, η συμφωνία αποτελεί μια απόπειρα διαχείρισης των διαφορών τους παρά μια κίνηση οριστικής εξάλειψής τους. Ο ανταγωνισμός τους στην περιοχή δύσκολα θα καμφθεί θεαματικά, απλώς θα επιχειρηθεί ιδεωδώς να εγκιβωτιστεί σε ένα πιο ελεγχόμενο πλαίσιο, πάντοτε όμως εν μέσω ενός επικρεμάμενου κλίματος αμοιβαίας καχυποψίας. Μια πηγή με υψηλές διασυνδέσεις στο ιρανικό καθεστώς παρατήρησε γλαφυρά ότι «αυτή η συμφωνία δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξουν ζητήματα ή συγκρούσεις μεταξύ Τεχεράνης και Ριάντ. Σημαίνει ότι ό,τι και να συμβεί στο μέλλον θα είναι με έναν ‘ελεγχόμενο’ τρόπο» [16].

ΟΙ ΙΡΑΝΟ-ΣΑΟΥΔΑΡΑΒΙΚΕΣ ΕΠΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΕΚΙΝΟ