Η ακτινογραφία της προσέγγισης Ιράν – Σαουδικής Αραβίας

Χρήζει αναφοράς το γεγονός ότι χρειάστηκαν πάνω από τρία χρόνια έμμεσων κι άμεσων επαφών, προκειμένου να καταλήξουν τα δύο μέρη εντέλει σε συμφωνία υπό την αιγίδα της Κίνας. Ειδικότερα, οι επαφές μεταξύ των δύο χωρών ξεκίνησαν εμμέσως τον Σεπτέμβριο του 2019 κατόπιν πρωτοβουλίας του υποστράτηγου Γασέμ Σολεϊμανί, του περιβόητου εκλιπόντα αρχηγού της Δύναμης Γοντς των Φρουρών της Επανάστασης [17]. Το Ιράν βρισκόταν τότε στον κολοφώνα της περιφερειακής του ισχύος, ήτοι oι σύμμαχοί του στον Λίβανο και το Ιράκ είχαν θριαμβεύσει πανηγυρικά το προηγούμενο έτος (2018) στις βουλευτικές εκλογές των χωρών τους σχηματίζοντας φιλο-ιρανικές κυβερνήσεις, το Ισλαμικό Κράτος είχε συντριβεί στο Ιράκ και την Συρία, οι Χούθι είχαν εδραιώσει με στερεές βάσεις τον έλεγχό τους στα βορειοδυτικά της Υεμένης κι είχαν εξαπολύσει μάλιστα ιδιαιτέρως καταστρεπτικές επιθέσεις στο έδαφος της Σαουδικής Αραβίας, τα εξουθενωμένα ΗΑΕ ανακοίνωσαν το 2019 ότι θα αποσύρουν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους από την Υεμένη, και τέλος το καθεστώς Άσαντ κατόρθωσε να ανακαταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της Συρίας.

Ήταν πρόδηλο, λοιπόν, ότι σε αυτήν την χρονική περίοδο το Ιράν ήθελε να επιβάλει από θέση ισχύος μια Pax Iranica στην εξουθενωμένη Σαουδική Αραβία, η οποία είχε κατ’ ουσίαν ηττηθεί στην περιφερειακή σκακιέρα. Επομένως, υπήρχε το σκεπτικό στο Ιράν ότι η στιγμή ήταν κατάλληλη για να εξαργυρωθούν οι επιτυχίες επί του πεδίου σε διπλωματικό επίπεδο. Σε αυτό το φόντο, ο υποστράτηγος «Σολεϊμανί φέρεται να έφτασε στο σημείο να προτείνει μια 10ετή συμφωνία μη κλιμάκωσης μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας σε ζώνες συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή» [18], προκειμένου να παγιώσει την τότε ευνοϊκή για το Ιράν επικρατούσα περιφερειακή ισορροπία ισχύος.

Ωστόσο, μια σειρά από μετέπειτα εξελίξεις –η δολοφονία του Σολεϊμανί τον Ιανουάριο του 2020, οι μαζικές και συνεχιζόμενες διαδηλώσεις κατά των φιλο-ιρανικών κυβερνήσεων στο Ιράκ και τον Λίβανο, ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός στο εσωτερικό του Ιράν που αύξησε ραγδαία την κοινωνική δυσαρέσκεια, κι οι συμφωνίες του Αβραάμ τον Σεπτέμβριο του 2020– άρχισαν αργά αλλά σταθερά να αλλάζουν τις δυναμικές στην περιοχή εις βάρος του Ιράν, κι ενδεχομένως συνέβαλαν στην διακοπή των επαφών.

Μετά από περίπου ενάμιση χρόνο στασιμότητας, οι συνομιλίες, τούτη την φορά σε άμεση μορφή, ξεκίνησαν ξανά στην Βαγδάτη, δηλαδή τον Απρίλιο του 2021. Συνολικά το Ιράκ φιλοξένησε 5 γύρους συνομιλιών μεταξύ αξιωματούχων των δύο χώρων σε διάστημα ενός έτους (Απρίλιος 2021 - Απρίλιος 2022) [19]. Επίσης, 3 συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στο Ομάν [20]. Εντούτοις, οι συζητήσεις στο Ομάν και στο Ιράκ περιήλθαν σε αδιέξοδο, γεγονός που ενεργοποίησε την Κίνα να αναλάβει ενεργό ρόλο διαμεσολαβητή, καλώντας τα δύο μέρη στο Πεκίνο [21], καθότι η συνεχιζόμενη αστάθεια στην περιοχή πλήττει, όπως προαναφέρθηκε, τα συμφέροντά της.

Ο ΜΕΓΑΣΘΕΝΗΣ ΑΡΑΒΟΦΩΝΟΣ ΙΡΑΝΟΣ ΥΠΟΝΑΥΑΡΧΟΣ

Στις διαπραγματεύσεις του Πεκίνου, το Ιράν πρόκρινε ως επικεφαλής της ιρανικής αποστολής τον αραβόφωνο υποναύαρχο Αλί Σαμχανί, τον πανίσχυρο γραμματέα του Ανώτατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας (ΑΣΕΑ). Η επιλογή αυτή κατά πάσα πιθανότητα αποσκοπούσε να καταδείξει στην Σαουδική Αραβία ότι το Ιράν έχει εν τοις πράγμασι σοβαρή πρόθεση, και δη στο ανώτερο επίπεδο, την αποκατάσταση των διμερών σχέσεών τους. Τούτο, διότι ο υποναύαρχος είναι εκπρόσωπος του Ιρανού Ανώτατου Ηγέτη στο ΑΣΕΑ κι άρα προικισμένος με ευρύτατη εξουσία, μέλος της αραβόφωνης κοινότητας του Ιράν και, παλαιότερα ως υπουργός Αμύνης, είχε διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο στην σύντομη άνοιξη των ιρανο-σαουδαραβικών σχέσεων (1998-2003), κάτι μάλιστα που του απέφερε το μετάλλιο του Τάγματος του Βασιλέως Αμπντουλαζίζ αλ Σαούντ, η κορυφαία τιμητική διάκριση της Σαουδικής Αραβίας.

Επιπλέον, ο Σαμχανί διακρίνεται από το γεγονός ότι είναι ένας από τους επιφανέστερους διατελέσαντες αξιωματικούς των Φρουρών της Επανάστασης (Σεπά) αλλά και του συμβατικού στρατού (Αρτές) στην ιστορία της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, έχοντας υπάρξει μάλιστα βετεράνος του πολέμου Ιράν-Ιράκ (1980-1988) με σημαίνοντα ρόλο. Ταυτόχρονα, έχει την φήμη ενός μετριοπαθούς ανθρώπου που τοποθετείται στο πολιτικό κέντρο του Ιράν, αποφεύγοντας να ταυτιστεί είτε με τους μεταρρυθμιστές είτε με τους συντηρητικούς της χώρας. Τέλος, όντας εκπρόσωπος του Αλί Χαμενεΐ στο ΑΣΕΑ και συνάμα γραμματέας στο ίδιο κορυφαίο θεσμικό όργανο, ο Αλί Σαμχανί συγκεντρώνει τεράστια ισχύ στην χάραξη και την λήψη αποφάσεων σε ζητήματα εθνικής ασφάλειας κι εξωτερικής πολιτικής. Εν ολίγοις, δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηριχθεί ότι συγκαταλέγεται στους τέσσερις ισχυρότερους άνδρες του ιρανικού καθεστώτος τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν, μάλιστα, φήμες στο εσωτερικό του Ιράν ότι μελλοντικά προορίζεται για πρόεδρος της χώρας.

Η Σαουδική Αραβία σε παλαιότερες διερευνητικές επαφές της με το Ιράν απέρριπτε ως συνομιλητή τον εκάστοτε Ιρανό Υπουργό Εξωτερικών, διότι τον θεωρούσαν ως έναν αξιωματούχο που δεν έχει πραγματική ισχύ και που τα λεγόμενά του δεν έχουν καμία απολύτως αξία. Απεναντίας, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να λεχθεί στην περίπτωση του Αλί Σαμχανί, από την στιγμή που εκπροσωπεί τόσο τον Ηγέτη όσο και το στρατιωτικό κατεστημένο της χώρας, συμμετέχοντας μάλιστα ενεργά στην διαμόρφωση της διεθνούς συμπεριφοράς του Ιράν.

ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΙΡΑΝ