Η αντεπανάσταση στην Γουατεμάλα δεν τελείωσε ποτέ

Από το 1996 έως το 1999, η Επιτροπή Ιστορικής Αποσαφήνισης της Γουατεμάλας αντιμετώπισε το δύσκολο έργο της καταμέτρησης των νεκρών. Η χώρα μόλις έβγαινε από μια 36ετή εσωτερική ένοπλη σύγκρουση που τερματίστηκε με ειρηνευτικές συνομιλίες υπό την αιγίδα του ΟΗΕ μεταξύ της κυβέρνησης και των υπολειμμάτων μερικών αριστερών ανταρτικών ομάδων. Ο τελικός απολογισμός των νεκρών ανήλθε σε περίπου 200.000, σύμφωνα με την Επιτροπή. Εννέα στα δέκα θύματα, στην πλειονότητά τους ιθαγενείς, είχαν σκοτωθεί από τις κρατικές δυνάμεις ασφαλείας ή τους παραστρατιωτικούς συμμάχους τους. Ακόμη και στην Λατινική Αμερική, όπου οι βίαιες αντιεξεγέρσεις της εποχής του Ψυχρού Πολέμου ήταν ευρέως διαδεδομένες, η κρατική τρομοκρατία της Γουατεμάλας δεν είχε όμοιό της.

Διαδήλωση μετά την αναστολή της προεδρικής υποψηφιότητας του Carlos Pineda από τα δικαστήρια, στην Πόλη της Γουατεμάλας, τον Μάιο του 2023. Luis Echeverría / Reuters
--------------------------------------------

Όμως η ένοπλη σύγκρουση δεν είχε ακόμη θρηνήσει το τελευταίο θύμα της: την δημοκρατία της Γουατεμάλας. Αυτή η δολοφονία συμβαίνει τώρα, δεκαετίες μετά την λήξη της σύγκρουσης. Η χώρα διεξήγαγε εκλογές στις 25 Ιουνίου, αλλά το αποτέλεσμα είναι απίθανο να ανακόψει την κατρακύλα στην ατιμωρησία και την καταστολή που προετοιμάζεται εδώ και χρόνια. Στην πραγματικότητα, η νοοτροπία της αντιεξεγερτικής τάσης επέζησε του τέλους του Ψυχρού Πολέμου και της ένοπλης σύγκρουσης. Έχει επιμείνει μέσα σε έναν τομέα της επιχειρηματικής, πολιτικής, και πρώην στρατιωτικής ελίτ που είχε στοχοποιηθεί από τους αριστερούς αντάρτες πριν από δεκαετίες. Κατά την άποψη ορισμένων από τις πλούσιες και ισχυρές οικογένειες που διατηρούν υπέρμετρη επιρροή στην πολιτική και την οικονομία της χώρας, οι πρωτοφανείς προσπάθειες των εισαγγελέων και των δικαστών τα τελευταία δέκα χρόνια να ερευνήσουν εγκλήματα πολέμου και να εξετάσουν την κυβερνητική διαφθορά ισοδυναμούν με μια δεύτερη έλευση της αριστερής εξέγερσης, ντυμένη όχι με καμουφλάζ αλλά με δικαστικά ράσα. Σε απάντηση, αυτές οι ελίτ εξαπέλυσαν μια αδυσώπητη εκστρατεία για την συνδιοίκηση του κράτους και την δίωξη των επικριτών τους. Η δημοκρατία της Γουατεμάλας κρέμεται πλέον από μια κλωστή.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΑΡΩΔΙΑ

Με την πρώτη ματιά, η Γουατεμάλα μπορεί να μοιάζει με μια λειτουργική δημοκρατία. Είκοσι τρία κόμματα και 22 υποψήφιοι πρόεδροι έχουν εγγραφεί για να συμμετάσχουν στις εκλογές. Όμως η δημοκρατία της χώρας βρίσκεται στην πραγματικότητα υπό σοβαρή απειλή. Κατά την προετοιμασία των εκλογών, το Ανώτατο Εκλογοδικείο της Γουατεμάλας απέκλεισε τρεις κορυφαίους προεδρικούς υποψηφίους από τον διαγωνισμό -συμπεριλαμβανομένου ενός που πρόσφατα [1] ήταν ο επικρατέστερος στις δημοσκοπήσεις και ενός άλλου που ήταν ο μοναδικός ιθαγενής υποψήφιος [2] και ο οποίος τερμάτισε τέταρτος στις τελευταίες προεδρικές εκλογές- αφού άσκησαν κριτική στην κυβερνητική διαφθορά. Για παρόμοιους λόγους, ο Γενικός Εισαγγελέας, Consuelo Porras, στενός σύμμαχος του προέδρου, Alejandro Giammattei, έχει ξεκινήσει έρευνες για πάνω από δώδεκα πρώην εισαγγελείς και δικαστές˙ περίπου 30 πρώην δικαστές, πρώην εισαγγελείς, και δημοσιογράφοι έχουν εγκαταλείψει [3] την χώρα. Αρκετοί άλλοι βρίσκονται στην φυλακή. Ένας γνωστός εκδότης εφημερίδας και επικριτής της κυβέρνησης, ο José Ruben Zamora, κρίθηκε πρόσφατα ένοχος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και καταδικάστηκε [4] σε έξι χρόνια φυλάκιση, σε μια υπόθεση εναντίον του που συντάχθηκε γρήγορα και στηρίχθηκε συντριπτικά σε μαρτυρικές καταθέσεις ενός και μόνο ατόμου. Είκοσι επτά μέλη ενός και μόνο πολιτικού κινήματος βάσης, του Codeca, έχουν δολοφονηθεί [5] από το 2018, αλλά το γραφείο του γενικού εισαγγελέα έχει καθυστερήσει να διερευνήσει τις δολοφονίες.

Προκαλέστε τις δυνάμεις που υπάρχουν στην Γουατεμάλα, και θα μπορούσατε κάλλιστα να καταλήξετε αντιμέτωποι με φυλάκιση, απειλές θανάτου, ή εξορία, όπως συμβαίνει στην αυταρχική Βενεζουέλα ή τη Νικαράγουα. Εκτός της χώρας, ωστόσο, η διολίσθηση της Γουατεμάλας προς τον αυταρχισμό έχει περάσει κάτω από το ραντάρ. Παίρνει μια λιγότερο άμεσα αναγνωρίσιμη μορφή από την κυριαρχία μιας μοναδικής δεσπόζουσας πολιτικής οικογένειας ή κόμματος. Αντ' αυτού, η Γουατεμάλα κυριαρχείται από μια συνομοσπονδία αυταρχικών κλικών: εθνικές και τοπικές συμμαχίες πολιτικών, επιχειρήσεων, και ομάδων οργανωμένου εγκλήματος που διεκδικούν τον έλεγχο των λαφύρων των δημόσιων αξιωμάτων. Κυνηγούν ξεχωριστά τους επικριτές τους και όχι ως ένα ενιαίο μέτωπο. Από το 2019, το εκλογικό δικαστήριο της Γουατεμάλας -ανταποκρινόμενο στα συμφέροντα πολλών ισχυρών φατριών και του Giammattei- έχει εξαλείψει αρκετούς εκλογικούς αμφισβητίες του status quo, επιτρέποντας μόνο σε λίγα μικρά κόμματα της αντιπολίτευσης να παραμείνουν υποψήφια στις εκλογές. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών τείνει να παραβλέπει την σοβαρότητα της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης της χώρας λόγω του ρόλου που διαδραματίζουν οι Αρχές της Γουατεμάλας στην κράτηση των μεταναστών που κατευθύνονται προς τον Βορρά. Κατά καιρούς, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει επικρίνει τις αυταρχικές καταχρήσεις της Γουατεμάλας και έχει εξαπολύσει στοχευμένες κυρώσεις κατά των ατόμων που βρίσκονται πίσω από την δημοκρατική παρακμή της χώρας, αλλά εργάζεται επίσης για την δημιουργία ενός κέντρου διαχείρισης μεταναστών στην χώρα. Και κανένα σημαντικό στέλεχος του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος των ΗΠΑ δεν έχει πει τίποτα για τις ελλείψεις της δημοκρατίας της Γουατεμάλας, θεωρώντας την συντηρητική κυβέρνηση της χώρας ως έναν αταλάντευτο εταίρο που δεν μπορεί και δεν πρέπει να επικρίνεται.

Δύο βετεράνοι πολιτικοί, η Zury Ríos και η Sandra Torres, μαζί με τον πρώην διπλωμάτη του ΟΗΕ, Edmond Mulet, ηγούνται τώρα μιας πολύ περιορισμένης ομάδας υποψηφίων προέδρων. Η Ríos, κόρη ενός από τους τελευταίους δικτάτορες της Γουατεμάλας, και η Torres, η οποία διευθύνει έναν διεφθαρμένο πολιτικό μηχανισμό, είναι απίθανο να οδηγήσουν την χώρα πίσω στην δημοκρατία. Ο Mulet είναι ό,τι πιο κοντινό έχει απομείνει σε έναν βιώσιμο υποψήφιο της αντιπολίτευσης. Επέκρινε την δίωξη του Zamora και προειδοποιεί [6] ότι η Γουατεμάλα βρίσκεται στον δρόμο για να γίνει μια δεύτερη Νικαράγουα -το αυταρχικό φέουδο στα νότια της Γουατεμάλας. Αλλά έχει επίσης οικοδομήσει συμμαχίες με πολιτικούς παράγοντες και τοπικούς ισχυρούς άνδρες που ερευνώνται για διαφθορά: σύμφωνα με την ομάδα του, οι σχέσεις αυτές είναι ο μόνος τρόπος για να προφυλαχθεί από τη νομική εξόντωση από το εκλογικό δικαστήριο, ένα σημάδι από μόνο του της επικίνδυνης μορφής της δημοκρατίας της Γουατεμάλας.

ΜΑΚΡΕΣ ΣΚΙΕΣ

Αυτή η εικόνα δεν ήταν πάντα τόσο ζοφερή. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 έως τα μέσα της δεκαετίας του 2010, η Γουατεμάλα πέτυχε σκληρά κερδισμένες δημοκρατικές προόδους, συμπεριλαμβανομένου του αυξημένου πολιτικού ελέγχου επί του στρατού και, αργότερα, της μείωσης της ατιμωρησίας για την διαφθορά και άλλα εγκλήματα. Αλλά αυτή η πρόοδος έχει ανατραπεί από το 2017 ως μέρος μιας αντίδρασης στις προσπάθειες καταπολέμησης της διαφθοράς. Η δημοκρατική οπισθοδρόμηση ήταν ταχεία, αλλά οι ρίζες της κρίσης είναι πολύ βαθύτερες. Η κατανόηση του παρόντος της Γουατεμάλας απαιτεί να ταξιδέψουμε μισό αιώνα στο παρελθόν.

Οι Αμερικανοί παρατηρητές που κλίνουν προς τα αριστερά μερικές φορές ανάγουν την πολύπλοκη ιστορία της Λατινικής Αμερικής σε μια απλή ιστορία πραξικοπημάτων που υποστηρίζονται από τους Αμερικανούς, αδίστακτων τοπικών ελίτ, και πλειοψηφιών χωρίς φωνή που στερούνται κάθε εξουσίας. Για τις περισσότερες χώρες, αυτή η ιστορία ισοδυναμεί με καρικατούρα, αλλά στην Γουατεμάλα είναι πολύ κοντά στην πραγματικότητα. Η μακρά αυταρχική νύχτα της χώρας ξεκίνησε το 1954, όταν ένα πραξικόπημα που ενορχήστρωσε η CIA ανέτρεψε τον Jacobo Arbenz -τον δεύτερο σε μια βραχύβια σειρά δημοκρατικά εκλεγμένων μεταρρυθμιστών που προσπάθησαν να διαλύσουν την ημι-φεουδαρχική κοινωνική τάξη της χώρας μέσω μετριοπαθών εργασιακών και εδαφικών μεταρρυθμίσεων. Η αμερικανική κυβέρνηση, περισσότερο υπόχρεη στα αμερικανικά εμπορικά συμφέροντα στην Γουατεμάλα παρά στις δημοκρατικές αρχές, δεν δέχτηκε τίποτα από αυτά και οργάνωσε πραξικόπημα που εκδίωξε τον Arbenz.

Η βίαιη ανατροπή των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων δημιούργησε τις προϋποθέσεις για εξεγέρσεις. Μια εξέγερση από εθνικιστές αξιωματικούς του στρατού εμπνευσμένη από την επιτυχή κατάληψη της Κούβας από τον Φιντέλ Κάστρο καταπνίγηκε κυρίως από τις δυνάμεις ασφαλείας της Γουατεμάλας και τους Αμερικανούς στρατιωτικούς συμβούλους την δεκαετία του 1960. Αλλά στα τέλη της δεκαετίας του 1970, οι συνθήκες σε ολόκληρη την χώρα είχαν γίνει ακόμη πιο απελπιστικές και ένα δεύτερο, πιο τρομερό κύμα εξεγερμένων της Γουατεμάλας αναδύθηκε από τα ιθαγενή υψίπεδα της χώρας. Έκαναν έκκληση [7] όχι μόνο για έναν ταξικό αγώνα αλλά και για έναν «εθνοτικό-εθνικό» αγώνα των υπό εκμετάλλευση εθνοτικών ομάδων των Μάγια της χώρας, οι οποίοι αποτελούν περίπου το 40% του πληθυσμού και ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό των φτωχών. Στην δεκαετία του 1970, πολλοί Μάγια εξακολουθούσαν να αναγκάζονται να εργάζονται χωρίς αμοιβή για ένα μέρος του έτους σε μεγάλα κτήματα.

Αν η σοσιαλδημοκρατική μεταρρύθμιση ήταν ανάθεμα για τη μικρή λευκή και μικτής φυλής επιχειρηματική και στρατιωτική ελίτ της Γουατεμάλας, η προοπτική της ανατροπής ενός φυλετικού και οικονομικού συστήματος κάστας αιώνων πυροδότησε ακόμη βαθύτερους φόβους. Παρόλο που οι εξεγερμένοι της Γουατεμάλας, σε αντίθεση με τους αντίστοιχους του Σαλβαδόρ και της Νικαράγουας, δεν έφτασαν ποτέ σε απόσταση ανατροπής του κράτους, εκτέλεσαν αγροτικούς γαιοκτήμονες, οργάνωσαν στοχευμένες δολοφονίες και απαγωγές που διέτρησαν την ασφάλεια των πλουσιότερων θύλακων της Πόλης της Γουατεμάλας, και έλαβαν υποστήριξη από την κομμουνιστική Κούβα. Όταν οι αριστεροί Σαντινίστας ανέτρεψαν το βίαιο καθεστώς του προέδρου Αναστάσιο Σομόζα στη Νικαράγουα το 1979, οι ελίτ της Γουατεμάλας φοβήθηκαν ότι το τέλος ήταν κοντά. Πλούσιες οικογένειες που δεν είχαν πληρώσει ποτέ το μερίδιο των φόρων που τους αναλογούσε, έσπευσαν τώρα να προσφέρουν στον στρατό την γη και τα ιδιωτικά τους αεροπλάνα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, η τακτική της «καμένης γης» του στρατού της Γουατεμάλας έφτασε σε νέα ακραία επίπεδα υπό την δικτατορία του Efraín Ríos Montt (πατέρα της σημερινής υποψήφιας προέδρου, Zury Ríos). Τα πεδία θανάτου στην Καμπότζη και στην Σρεμπρένιτσα της Βοσνίας είναι γνωστά σε όλο τον κόσμο, αλλά λίγοι εκτός ή ακόμη και εντός της Γουατεμάλας γνωρίζουν τα ονόματα των πόλεων και των χωριών όπου οι αντάρτες κατέσφαξαν ολόκληρες εθνοτικές ομάδες των Μάγια. Ο στρατός και οι παραστρατιωτικοί σύμμαχοί του ισοπέδωσαν [8] περισσότερες από 400 κοινότητες ιθαγενών και έσφαξαν ένα στα επτά μέλη των εθνοτικών ομάδων Achí Maya και Ixil Maya. Στο Rabinal, μια αγροτική πόλη λίγες ώρες οδικώς βόρεια της Πόλης της Γουατεμάλας, μαζικοί τάφοι εξακολουθούσαν να ξεθάβονται ακόμα και το 2014.

Ως απάντηση σε αυτές τις φρικαλεότητες, οι Ηνωμένες Πολιτείες σταμάτησαν για ένα διάστημα να παρέχουν στρατιωτική βοήθεια στην Γουατεμάλα, αν και η βοήθεια αυτή αποκαταστάθηκε εν μέρει υπό τον πρόεδρο Ρόναλντ Ρίγκαν, ο οποίος υποστήριξε [9] ότι ο ένθερμος αντικομμουνιστής Ríos Montt ήταν «απόλυτα αφοσιωμένος στην δημοκρατία στην Γουατεμάλα». Ένα διαφορετικό σύνολο στρατιωτικών παρέδωσε την εξουσία πίσω στους πολίτες το 1985, και η χώρα επέστρεψε επίσημα στην δημοκρατία. Αλλά η αντεπανάσταση έριξε μια μακρά σκιά. Οι αξιωματικοί των στρατιωτικών μυστικών υπηρεσιών διατήρησαν de facto την εξουσία βέτο επί των πολιτικών προέδρων και συνέχισαν να διαπράττουν εγκλήματα ατιμώρητα. Οι επιχειρηματικές ελίτ εμπόδιζαν συνήθως τις οικονομικές και φορολογικές μεταρρυθμίσεις, με αποτέλεσμα να υπάρχει ένα κράτος με πενιχρά εργαλεία για την ανακούφιση της εκτεταμένης ακραίας φτώχειας.

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΙΣ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ

Η Γουατεμάλα, ωστόσο, άρχισε τελικά να σημειώνει πρόοδο προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης των δημοκρατικών θεσμών και του περιορισμού της ατιμωρησίας μετά την υπογραφή ειρηνευτικών συμφωνιών μεταξύ του κράτους και των ανταρτικών ομάδων το 1996. Τα επιτεύγματα περιλάμβαναν την έκθεση της επιτροπής αλήθειας, την καταδίκη το 2003 (την πρώτη του είδους της) ενός μέλους της ανώτατης στρατιωτικής ιεραρχίας για την δολοφονία ενός πολίτη, και την εξάλειψη την ίδια χρονιά του άλλοτε πανίσχυρου προεδρικού στρατιωτικού επιτελείου, το οποίο κατασκόπευε και καταδίωκε αντιφρονούντες.

Ίσως όμως καμία από αυτές τις εξελίξεις να μην ήταν τόσο σημαντική όσο η σύσταση της Διεθνούς Επιτροπής κατά της Ατιμωρησίας στην Γουατεμάλα, ενός οργάνου υπό την αιγίδα του ΟΗΕ που συγκροτήθηκε το 2006 για να βοηθήσει τους τοπικούς εισαγγελείς να ερευνήσουν τα εγκληματικά δίκτυα που είχαν αναπτυχθεί από την ένοπλη σύγκρουση, πολλά από τα οποία αφορούσαν πρώην μέλη του στρατού. Το μοντέλο αυτό ήταν νέο, αλλά το ίδιο ήταν και οι προκλήσεις που αντιμετώπιζε η Γουατεμάλα. Γύρω στο 2005, μια δεκαετία μετά το τέλος της ένοπλης σύγκρουσης, η εγκληματική βία είχε ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Το μεξικανικό καρτέλ Zetas είχε ουσιαστικά αποικίσει την Γουατεμάλα, και πρώην αξιωματικοί των στρατιωτικών μυστικών υπηρεσιών -χωρίς δουλειά πλέον- στράφηκαν στις απαγωγές και τις δολοφονίες για να βγάλουν τα προς το ζην, στοχεύοντας μερικές φορές τα πρώην αφεντικά τους στην ελίτ της Γουατεμάλας. Ακόμη και οι εθνικιστές σκληροπυρηνικοί ήταν έτοιμοι να ζητήσουν βοήθεια από διεθνείς εταίρους.

Οι πολιτικοί του κατεστημένου που προσκάλεσαν στην χώρα την Επιτροπή, γνωστή ως CICIG, δεν περίμεναν ότι το έργο της θα ξεπερνούσε την δίωξη χαμηλού επιπέδου εγκληματιών του δρόμου. Αλλά δεν θα μπορούσαν να κάνουν μεγαλύτερο λάθος. Τα δικαστήρια της Γουατεμάλας και η εισαγγελία της, που επί μακρόν είχαν συνεταιριστεί από δίκτυα διαφθοράς, απέκτησαν νέα, ελεγμένη από την CICIG ηγεσία. Καθώς το δικαστικό σώμα απαλλάχθηκε από διεφθαρμένους φορείς, άρχισε να παράγει αποτελέσματα. Αναπτύσσοντας νέες εγκληματολογικές μεθόδους και δημιουργώντας ομάδες εμπειρογνωμόνων, οι εισαγγελείς και η αστυνομία μείωσαν στο μισό το ποσοστό ανθρωποκτονιών της Γουατεμάλας και απέτρεψαν περίπου 18.000 δολοφονίες [10]. Εν τω μεταξύ, εκτός από την CICIG, η εγχώρια δικαιοσύνη άρχισε να διερευνά εγκλήματα πολέμου. Το 2013, ένα δικαστήριο της Γουατεμάλας καταδίκασε τον Ríos Montt για γενοκτονία, αν και το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας εξέδωσε αργότερα απόφαση που ανέτρεψε την ετυμηγορία. Ο Ríos Montt αντιμετώπισε μια νέα δίκη, αλλά πέθανε το 2018 προτού αυτή ολοκληρωθεί.

Το 2015, οι ερευνητές έπεσαν πάνω σε στοιχεία για ένα τεράστιο σχέδιο τελωνειακής απάτης στο οποίο εμπλέκονταν ο εν ενεργεία πρόεδρος, Otto Pérez Molina, ένας απόστρατος στρατιωτικός στρατηγός, και η αντιπρόεδρός του, Roxana Baldetti. Δεκάδες χιλιάδες κάτοικοι της Γουατεμάλας κατέβηκαν στους δρόμους για εβδομάδες ολόκληρες για να υποστηρίξουν το έργο της δικαιοσύνης, με την CICIG να αναδεικνύεται στις δημοσκοπήσεις ως ο πιο δημοφιλής θεσμός στην χώρα. Ο Pérez Molina και η Baldetti παραιτήθηκαν˙ αμφότεροι καταδικάστηκαν αργότερα. Στο εξωτερικό, έγινε λόγος για μια «άνοιξη της Γουατεμάλας» η οποία απηχούσε τις λαϊκές διαμαρτυρίες που συγκλόνισαν τη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική χρόνια νωρίτερα.

ΠΙΣΩ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Η πτώση του Pérez Molina έσπειρε την διχόνοια μεταξύ της επιχειρηματικής και πολιτικής ελίτ της Γουατεμάλας. Πολλές ελίτ επικρότησαν αρχικά τις προσπάθειες καταπολέμησης της διαφθοράς. Τα πράγματα άλλαξαν, ωστόσο, όταν η δικαιοσύνη και η CICIG στράφηκαν στην διερεύνηση της διαφθοράς για την χρηματοδότηση της προεκλογικής εκστρατείας, μια δραστηριότητα που ενέπλεξε ένα ευρύ φάσμα παραγόντων, και οι εισαγγελείς προχώρησαν στην διερεύνηση εγκλημάτων πολέμου, απειλώντας να αποκαλύψουν πιθανές διασυνδέσεις μεταξύ του στρατού και των επιχειρηματικών και πολιτικών ελίτ. Το σημείο καμπής ήρθε όταν ο επίτροπος της CICIG, ο Κολομβιανός νομικός Iván Velásquez, ισχυρίστηκε το 2016 και το 2017 ότι μέλη των πλουσιότερων οικογενειών της χώρας και ο γιος και ο αδελφός του νέου προέδρου, Jimmy Morales, είχαν εμπλακεί σε διαφθορά.

Η Επιτροπή και οι τοπικοί εταίροι της συνέχισαν την έρευνα με ευχαρίστηση -και με μεγάλη αγάπη για τα φώτα της δημοσιότητας. Οι τηλεοπτικές συνεντεύξεις Τύπου της CICIG έγιναν το γεγονός της εβδομάδας για τα μέσα ενημέρωσης, με χιλιάδες Γουατεμαλιανούς να παρακολουθούν. Οι μακροχρόνιες προδικαστικές κρατήσεις και οι επιθετικές τακτικές έρευνας που χρησιμοποιούνταν επί μακρόν εναντίον φτωχών κατηγορουμένων σε ποινικές υποθέσεις έγιναν ρουτίνα σε υποθέσεις οικονομικών εγκλημάτων. Για πρώτη φορά, οι πλούσιοι και ισχυροί υποβλήθηκαν στο δικαστικό σύστημα της Γουατεμάλας, με την ελάχιστη προστασία που παρέχει για την δέουσα διαδικασία.

Πέρυσι, πέρασα μήνες στην Γουατεμάλα παίρνοντας συνεντεύξεις από άτομα που εμπλέκονται σε αυτές τις υποθέσεις, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από δώδεκα επιχειρηματικών ελίτ. Καθώς αναθυμούνταν ότι οι έρευνες είχαν φτάσει σε πυρετώδεις ρυθμούς, μου έκανε εντύπωση το πώς οι περισσότεροι από αυτούς έκαναν παραλληλισμούς με την εποχή των ένοπλων συγκρούσεων. Δεν υπήρχε σχεδόν καμία συζήτηση χωρίς μια αναδρομή που να θολώνει τα όρια μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Κατά την άποψή τους, οι έρευνες για την διαφθορά ισοδυναμούσαν με μια προσπάθεια επίτευξης των στόχων των αριστερών εξεγέρσεων της Γουατεμάλας, μόνο με δικαστικά μέσα. Συνέκριναν τις προφυλακίσεις με απαγωγές και τις δίκες με δολοφονίες.

Ακόμη και οι επιχειρηματίες και οι πολιτικοί που ήταν πιο αμφίθυμοι για τις προσπάθειες της CICIG διατύπωσαν τις εμπειρίες τους με όρους του παρελθόντος. «Είναι όπως όταν ήμασταν σε ένοπλη σύγκρουση», μου είπε ένας νομοθέτης από μια περιοχή που έχει πληγεί από συγκρούσεις. «Αν φορούσες πράσινα, σε ρωτούσαν: “Είσαι στρατιωτικός ή αντάρτης;”. Και η λάθος απάντηση μπορούσε να σε σκοτώσει». Τα τηλεοπτικά κανάλια της Γουατεμάλας που ανήκουν σε έναν μεγιστάνα των μέσων ενημέρωσης που ερευνάται από την Επιτροπή άρχισαν να βομβαρδίζουν τους τηλεθεατές με το μήνυμα ότι η CICIG ήταν συνωμοσία «υπέρμαχων της παγκοσμιοποίησης» και κομμουνιστών.

Το 2018, ο Morales -αντιμέτωπος με την δική του έρευνα από την Επιτροπή- κήρυξε τον Velásquez ως persona non grata, έστειλε στρατιωτικά τζιπ στην έδρα της CICIG, και ανακοίνωσε ότι δεν θα παρατείνει την εντολή της αποστολής. Ελίτ επιχειρηματίες συνεισέφεραν, χρηματοδοτώντας ένα λόμπι στην Ουάσινγκτον που έφερε την κυβέρνηση Τραμπ και τα ρεπουμπλικανικά μέλη του Κογκρέσου κοντά στην θέση τους κατά της CICIG. Οι Ηνωμένες Πολιτείες περιέκοψαν την χρηματοδότηση της Επιτροπής και αυτή έπαψε να λειτουργεί το 2019. Ο Morales διόρισε την Porras, η οποία είχε δεσμούς με βετεράνους του στρατού, ως γενική εισαγγελέα, και πάγωσε τις υποθέσεις της CICIG και εκκαθάρισε εισαγγελείς που είχαν συνεργαστεί με την Επιτροπή.

Μετά την ανάληψη των καθηκόντων του Giammattei ως προέδρου τον Ιανουάριο του 2020, τα αντίποινα κλιμακώθηκαν. Το Ίδρυμα κατά της Τρομοκρατίας, μια οργάνωση που φαινομενικά ασχολείται με τη νομική υπεράσπιση των βετεράνων στρατιωτικών, πέρασε στην αντεπίθεση, καταθέτοντας μια σειρά από ποινικές καταγγελίες κατά εισαγγελέων και δικαστών οι οποίοι είχαν συνεργαστεί με την Επιτροπή. Πάνω από δώδεκα από τις καταγγελίες οδήγησαν σε ποινικές έρευνες και διώξεις από το γραφείο της Porras. Η Virginia Laparra, πρώην εισαγγελέας που κατηγορήθηκε από το Ίδρυμα κατά της Τρομοκρατίας για κατάχρηση εξουσίας, ήταν κλεισμένη σε ένα κελί χωρίς παράθυρα επί 23 ώρες την ημέρα επί μήνες. Πρόσφατα, καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκισης.

«Έτσι δουλεύουν οι δικαστικοί ελεύθεροι σκοπευτές του @FCTGuatemala: ένας δικαστικός πυροβολισμός, ένας θάνατος πολίτη», έγραψε ο διευθυντής του ιδρύματος στο Twitter [11] τον περασμένο Νοέμβριο, δίνοντας [12] στον δικαστή Miguel Angel Gálvez -ο οποίος καταδίκασε πέρυσι εννέα πρώην στρατιωτικούς αξιωματικούς σε φυλάκιση για τον ρόλο τους στις εξαφανίσεις επικριτών του στρατιωτικού καθεστώτος της εποχής του Ψυχρού Πολέμου- μόλις «τέσσερις ημέρες για να φύγει από την Γουατεμάλα». Φοβούμενος για την ζωή του, ο Gálvez έγινε ο πλέον πρόσφατος εξόριστος, αλλά δεν θα είναι ο τελευταίος. Οι επικριτές της κυβέρνησης άρχισαν επίσης να βλέπουν τα φαντάσματα του παρελθόντος, συγκρίνοντας την αυξανόμενη πίεση υπό την προεδρία του Giammattei με την κλιμακούμενη αντεπανάσταση στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν οι δολοφονίες και οι εξαφανίσεις φοιτητών και αντιφρονούντων στις πόλεις κορυφώθηκαν. Αν υπήρχε ένα πράγμα στο οποίο οι κάτοικοι της Γουατεμάλας μπορούσαν να συμφωνήσουν, αυτό ήταν ότι το παρελθόν είχε, υπό κάποια μορφή, επιστρέψει δυναμικά.

ΠΑΓΙΔΕΥΜΕΝΟΙ ΣΕ ΕΝΑΝ ΦΑΥΛΟ ΚΥΚΛΟ

Η Γουατεμάλα του 2023 δεν είναι η Γουατεμάλα πριν από 40 χρόνια. Οι δρόμοι συνδέουν κάποτε απρόσιτες αγροτικές περιοχές. Για πρώτη φορά, περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους της Γουατεμάλας ζουν σε πόλεις, και το 65% έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Η μαζική μετανάστευση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και η επιστροφή των εμβασμάτων έχουν μεταμορφώσει την κοινωνία και τις κοινότητες. Το λαθρεμπόριο ναρκωτικών και το οργανωμένο έγκλημα έχουν δημιουργήσει μια νέα ελίτ που έχει εισχωρήσει στο Κογκρέσο της Γουατεμάλας, αφήνοντας την παλιά επιχειρηματική ελίτ λιγότερο ισχυρή από όσο ήταν κάποτε. Για να αναχαιτίσουν το κύμα της μετανάστευσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται τώρα την Γουατεμάλα περισσότερο από όσο η Γουατεμάλα τις Ηνωμένες Πολιτείες -μια δυναμική την οποία αναγνωρίζουν και εκμεταλλεύονται όσοι βρίσκονται στην κυβέρνηση της Γουατεμάλας.

Ταυτόχρονα, το παρελθόν της Γουατεμάλας παραμένει παρόν, με την ιστορία να βρίσκεται σε έναν φαύλο κύκλο. Η χώρα οδεύει προς εκλογές χωρίς νομιμότητα, ενώ η βία κατά των ακτιβιστών για την γη και το κλίμα συνεχίζει να ταράζει τις αγροτικές περιοχές. Χωρίς μια βαλβίδα διαφυγής, το παρελθόν της Γουατεμάλας μπορεί να έρθει ορμητικά στο παρόν με νέους, ακόμη πιο ενοχλητικούς τρόπους.

Σύνδεσμοι:
[1] https://elpais.com/internacional/2023-05-27/el-candidato-que-lidera-encu...
[2] https://www.vozdeamerica.com/a/guatemala-dejan-fuera-de-elecciones-a-par...
[3] https://apnews.com/article/guatemala-corruption-prosecutor-arrested-f4b8...
[4] https://www.aljazeera.com/podcasts/2023/6/8/guatemalan-journalist-jose-r...
[5] https://www.americasquarterly.org/article/ahead-of-guatemalas-elections-...
[6] https://www.swissinfo.ch/spa/guatemala-elecciones_candidato-presidencial...
[7] https://books.google.com/books/about/Utopia_Unarmed.html?id=Sn9qAAAAMAAJ
[8] https://elpais.com/elpais/2018/04/25/contrapuntos/1524648058_296679.html...
[9] https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1982/12/05/reagan-praise...
[10] https://preprints.apsanet.org/engage/apsa/article-details/5d75773ce3ac44...
[11] https://twitter.com/RMendezRuiz/status/1587417386617131008
[12] https://elfaro.net/en/202211/centroamerica/26486/Death-Squad-Dossier-Jud...

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/guatemala/guatemalan-counterinsurgency-ne...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition