Η Ελλάδα και οι γείτονές της

Τα τελευταία τρία χρόνια υπήρξαν μάρτυρες της υπογραφής μιας σειράς συμφωνιών μεταξύ της Ελλάδας και των άλλων κρατών της Εγγύς Ανατολής. Όπως είπε ο κ. Βενιζέλος, «η υπογραφή του ελληνορουμανικού συμφώνου της 21ης Μαρτίου 1928, εγκαινίασε την σύναψη από την Ελλάδα μιας σειράς συνθηκών φιλίας και διαιτησίας με τους άλλους γείτονές της»[i]. Ακολούθησαν τα σύμφωνα φιλίας με την Ιταλία, την Γιουγκοσλαβία, την Τσεχοσλοβακία, την Πολωνία, την Αυστρία, την Ουγγαρία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ισπανία και –το σημαντικότερο όλων– την Τουρκία, για το οποίο ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών κ. Μιχαλακόπουλος δήλωσε ότι «ξεπερνάει από πλευράς περιεχομένου, ακόμη και το ιστορικό σύμφωνο του Λοκάρνο». Έτσι, η Ελλάδα πέτυχε το δύσκολο έργο να είναι σε φιλικές σχέσεις με μέλη αντίπαλων ομάδων κρατών -με την Ιταλία, την Ουγγαρία, και την Τουρκία από τη μια και με την Γιουγκοσλαβία και την Τσεχοσλοβακία από την άλλη. Η θέση της μπορεί να περιγραφεί ως φίλη και των δύο συνδυασμών, αλλά δορυφόρος κανενός. Ομοίως ο Μπίσμαρκ, ενώ έκανε την χώρα του σύμμαχο της Αυστροουγγαρίας και της Ιταλίας, φρόντισε να συνάψει ασφαλιστική συνθήκη με την Ρωσία, σύμμαχο της Γαλλίας. Το ότι η Αθήνα πρέπει να έχει ταυτόχρονα φιλικές σχέσεις με την Ρώμη και το Βελιγράδι είναι ένας θρίαμβος της διπλωματίας˙ ότι η Αθήνα πρέπει να αγκαλιάσει θερμά την Άγκυρα είναι ένα θαύμα, αντάξιο της εκατονταετηρίδας της ελληνικής χειραφέτησης.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1930. Πηγή: web
---------------------------------------------------------------------

Το έδαφος είχε προετοιμαστεί προσεκτικά από πριν για την επίσκεψη των κ.κ. Βενιζέλου και Μιχαλακόπουλου στην τουρκική πρωτεύουσα. Στην πρώτη Βαλκανική Διάσκεψη, που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα τον περασμένο Οκτώβριο, η τουρκική αντιπροσωπεία έκανε εξαιρετική εντύπωση σε όλους τους παρατηρητές˙ και με αφορμή τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας των Ελλήνων ο Τούρκος υπουργός, για πρώτη φορά στην ιστορία, παρευρέθηκε στην επίσημη λειτουργία για την Ημέρα της Ανεξαρτησίας. Στις 11 Ιουνίου 1930, υπογράφηκε συμφωνία στην Άγκυρα, με την οποία διευθετήθηκαν τα ζητήματα που είχαν προκύψει από την Σύμβαση της Λωζάννης για την Ανταλλαγή Πληθυσμών (Lausanne Convention for the Exchange of Populations) και τα οποία είχαν πικράνει τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών από το 1923. Με την συμφωνία αυτή η Τουρκία αναγνώρισε ως «εγκατεστημένους» στην Κωνσταντινούπολη όλους τους Έλληνες που κατοικούν εκεί, «όποια κι αν ήταν η ημερομηνία άφιξής τους», και η Ελλάδα αναγνώρισε ομοίως ως «εγκατεστημένους» όλους τους Μουσουλμάνους που κατοικούν στην Δυτική Θράκη -τα αντίστοιχα τουρκικά και ελληνικά εδάφη εξαιρούνται από την υποχρεωτική ανταλλαγή που διευθετήθηκε στην Λωζάννη. Αμφότερες οι κυβερνήσεις εγκατέλειψαν όλες τις αξιώσεις για την αξία των ακινήτων που προηγουμένως ανήκαν στους «ανταλλάξιμους», καθώς οτιδήποτε όπως η ακριβής αποτίμησή τους είχε κριθεί ανέφικτο˙ αλλά η Ελληνική Κυβέρνηση συμφώνησε να πληρώσει 440.000 λίρες Αγγλίας στους Μουσουλμάνους που δεν υπόκεινται σε ανταλλαγή ως αποζημίωση για τις περιουσίες τους που είχαν επιταχθεί προς χρήση από τους Έλληνες πρόσφυγες. Υπερασπιζόμενος αυτή την διευθέτηση, ο κ. Βενιζέλος είπε στην Βουλή στις 17 Ιουνίου: «Ο ιστορικός μας αγώνας με την Τουρκία, που κράτησε τόσους αιώνες, πρέπει να θεωρηθεί οριστικά τερματισμένος. Οι δύο χώρες αποδέχονται ειλικρινά τα σημερινά τους σύνορα. Δεν τρέφουν φιλοδοξίες εδαφικής διεύρυνσης και αφοσιώνονται στην εσωτερική τους ανασυγκρότηση». Ο Ισμέτ Πασάς έκανε παρόμοια δήλωση στην Τουρκική Συνέλευση.

Έτσι δεν υπήρχε κανένα εμπόδιο για την επίσκεψη του κ. Βενιζέλου στην Άγκυρα, από όπου επέστρεψε (όπως είπε στον παρόντα συγγραφέα) με την συνείδηση ότι «έχει επιτύχει ένα σπουδαίο έργο», έργο, όπως πρόσθεσε, το οποίο ήταν «το πρώτο αποτέλεσμα της Βαλκανικής Διάσκεψης». Η συνθήκη ουδετερότητας, συμφιλίωσης, και διαιτησίας, η σύμβαση για το εμπόριο και τη ναυσιπλοΐα, και το πρωτόκολλο για την ισοτιμία των ναυτικών εξοπλισμών που επισυνάπτεται στο πρώτο έγγραφο θα πρέπει να κάνουν την 30η Οκτωβρίου 1930, εξέχουσα ημέρα στην ελληνοτουρκική ιστορία. Τα δύο συμβαλλόμενα μέρη δεσμεύτηκαν «να μην προχωρήσουν σε κανένα πολιτικό ή οικονομικό συνδυασμό που να κατευθύνεται εναντίον κανενός από αυτά», να υποβάλουν ενδεχόμενες διαφορές μεταξύ τους σε διαιτησία, να παραχωρήσουν το ένα στο άλλο εμπορικές διευκολύνσεις, και «να μην παραγγείλουν, αποκτήσουν, ή κατασκευάσουν καμία ναυτική μονάδα χωρίς προειδοποίηση έξι μηνών στο άλλο μέρος». Με αυτές τις πράξεις η Ελλάδα και η Τουρκία έδωσαν ένα παράδειγμα σε ορισμένα μεγαλύτερα και πιο προηγμένα έθνη, που έχουν συνηθίσει να βλέπουν τα Βαλκάνια ως το «πεδίο μαχών» ή την «πυριτιδαποθήκη» της Ευρώπης.