Το πετρέλαιο θα πνίξει την Αραβική Άνοιξη;

Πρώτον, τους επέτρεψε να εξαγοράζουν τους πολίτες τους προσφέροντάς τους πολλά προνόμια με πρακτικά μηδενική φορολόγηση. Η σχέση μεταξύ φορολόγησης και αντιπροσωπευτικότητας ήταν ανέκαθεν στενή: Όταν οι άρχοντες θέλουν να ανεβάσουν την φορολογία, οι πολίτες απαιτούν ανάληψη ευθυνών. Στην αποικιοκρατούμενη Αμερική, εξοργισμένοι άνθρωποι εξεγέρθηκαν κατά της Μεγάλης Βρετανίας εν μέρει επειδή ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν φόρους αλλά δεν αντιπροσωπεύονταν καθόλου στο βρετανικό κοινοβούλιο. Στη Μέση Ανατολή σήμερα, οι χρηματοδοτούμενοι από το πετρέλαιο ηγέτες απαντούν στο αίτημα για μεγαλύτερη ανάληψη ευθύνης προσφέροντας νέες παροχές ή χαμηλώνοντας τους φόρους, ή και τα δύο μαζί. Και συνήθως αυτό πετυχαίνει. Μόνο το 2011, για παράδειγμα, η Αλγερία ανακοίνωσε επενδυτικά σχέδια 156 δις. δολαρίων σε νέες υποδομές και περικοπή φορολογίας στη ζάχαρη. Η Σαουδική Αραβία αφιέρωσε 136 δις. δολάρια για αυξήσεις στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, των επιδομάτων ανεργίας και των στεγαστικών επιδοτήσεων. Το Κουβέιτ πρόσφερε σε κάθε πολίτη ένα δώρο χιλίων δηναρίων (περί τα 3.600 δολάρια) και δωρεάν κουπόνια γευμάτων για 14 μήνες. Οι ηγέτες με λίγο ή καθόλου πετρέλαιο (ο Μπεν Αλί στην Τυνησία, ο Χόσνι Μουμπάρακ στην Αίγυπτο και ο Αλί Σαλέχ στην Υεμένη) έκαναν ανάλογες κινήσεις αλλά οι προσφορές τους ήταν μικρότερες και επομένως λιγότερο αποτελεσματικές.

Δεύτερον, οι κυβερνήτες που αντλούν τα χρήματά τους από το πετρέλαιο το βρίσκουν ευκολότερο να κρατούν τους λογαριασμούς των χωρών τους κρυφούς. Η μυστικότητα βοηθάει στο να μετατρέπεται ο πετρελαϊκός πλούτος σε ανάχωμα για τη δημοκρατία: Οι πολίτες είναι ικανοποιημένοι από τους ελάχιστους φόρους και τα άλλα γενναιόδωρα προνόμια μόνον όσο δεν γνωρίζουν πόσο πολύς από τον πλούτο της χώρας τους χάνεται σε κλοπές, διαφθορά και κυβερνητική ανικανότητα. Υπό την ηγεσία του Σαντάμ, πάνω από ο μισός ετήσιος προϋπολογισμός του Ιράκ κατευθυνόταν μέσω της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου του Ιράκ, της οποίας τα οικονομικά ουδέποτε αποκαλύφθηκαν. Σε μια έκθεση του 2010 του Οργανισμού International Budget Partnership αναφερόταν ότι οι κυβερνήσεις της Μέσης Ανατολής που διαχειρίζονται λίγο ή καθόλου πετρέλαιο, συμπεριλαμβανομένων της Αιγύπτου, της Ιορδανίας και του Μαρόκου, έδιναν κάποιες πληροφορίες σχετικά με τα οικονομικά τους. Αντιθέτως, χώρες πλούσιες σε πετρέλαιο όπως η Αλγερία, και η Σαουδική Αραβία, δεν αποκαλύπτουν σχεδόν τίποτα. Αξίζει να θυμηθεί κανείς ότι οι εξεγέρσεις στην Αίγυπτο και την Τυνησία ξεκίνησαν από την αυξανόμενη πεποίθηση των πολιτών περί κυβερνητικής διαφθοράς.

Τρίτον, ο πετρελαϊκός πλούτος επιτρέπει στους κυβερνώντες να χρηματοδοτούν αφειδώς, εξαγοράζοντας την νομιμοφροσύνη τους, τις ένοπλες δυνάμεις των χωρών τους. Ο πρόεδρος του Ιράν Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, για παράδειγμα, έδωσε δισεκατομμύρια δολάρια σε απευθείας συμβόλαια προς εταιρείες που συνδέονται με την κορυφαία παραστρατιωτική οργάνωση Φρουροί της Επανάστασης. Παγκοσμίως, κυβερνήτες που δεν έχουν πετρελαϊκό πλούτο ξοδεύουν περί το 2%  του ΑΕΠ της χώρας τους στις ένοπλες δυνάμεις ενώ οι συνάδελφοί τους με πλούσια πετρελαϊκά αποθέματα  ξοδεύουν περί το 3% παρά το γεγονός ότι και το ΑΕΠ τους είναι σημαντικά μεγαλύτερο. Για παράδειγμα, η φτωχή σε πετρέλαιο Τυνησία ξόδεψε 53 δολάρια κατά κεφαλήν για τον στρατό το 2008. Η πετρελαϊκά πλούσια Αλγερία ξόδεψε 141 δολάρια κατά κεφαλήν και είχε πολύ λιγότερες διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις. Μερικοί από τους μεγαλύτερους παραγωγούς πετρελαίου παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων του Ομάν, της Σαουδικής Αραβίας και των ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, είναι επίσης από τους πιο σπάταλους σε στρατιωτικές δαπάνες. Αυτές οι δαπάνες έχουν και την ανταμοιβή τους: όταν οι πολίτες οτυ Ομάν και της Σαουδικής Αραβίας βγήκαν στους δρόμους νωρίτερα φέτος, οι ένοπλες δυνάμεις αποδείχθηκαν σχετικά πρόθυμες και ικανές να τους καταπιέσουν.

ΚΑΛΑ ΛΑΔΩΜΕΝΟΣ ΕΚΔΗΜΟΚΡΑΤΙΣΜΟΣ

Τίποτα από τα παραπάνω δεν σημαίνει ότι το πετρέλαιο θα πνίξει την Αραβική Άνοιξη ή ότι τα πετρελαιοπαραγωγά κράτη της Μέσης Ανατολής είναι καταδικασμένα να έχουν δικτατορίες. Μέσα στα τελευταία 12 χρόνια η Ινδονησία, το Μεξικό και η Νιγηρία μετέβησαν επιτυχώς στη δημοκρατία. Και οι τρείς έχουν πετρέλαιο.

Αλλά τα πράγματα δεν θα είναι εύκολα για τη Μέση Ανατολή. Η Ινδονησία, το Μεξικό και η Νιγηρία είναι μέτριοι παραγωγοί πετρελαίου (η Ινδονησία έχει ελάχιστες ποσότητες για εξαγωγή) ενώ και οι τρείς χώρες έκαναν πολιτικά ανοίγματα το 1999 και το 2000 λόγο αφότου οι τιμές του πετρελαίου έφτασαν στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων τριάντα ετών. Στην πραγματικότητα, το τελευταίο κράτος με σημαντικό πετρελαϊκό πλούτο που εκδημοκρατίστηκε επιτυχώς ήταν η Βενεζουέλα και αυτό έγινε το 1958. Και η Βενεζουέλα επωφελήθηκε από το γεγονός ότι ιστορία δημοκρατικής διακυβέρνησης και μια ασυνήθιστα καλά οργανωμένη εργατική τάξη, η οποία υπονόμευσε την ισχύ του στρατιωτικού καθεστώτος. Αλλά τα πλούσια σε πετρέλαιο κράτη της Μέσης Ανατολής είναι πολύ διαφορετικά. Κανένα δεν έχει προηγούμενη δημοκρατική εμπειρία. Και τα πιο πολλά από αυτά έχουν πολύ περισσότερο πετρέλαιο από την Ινδονησία, το Μεξικό και τη Νιγηρία: Για παράδειγμα το Μπαχρέιν έχει πάνω από το τριπλάσιο εισόδημα από το πετρέλαιο σε σύγκριση με τη Βενεζουέλα του 1958 (ακόμα και μετά από πληθωριστική προσαρμογή). Η Λιβύη έξι φορές περισσότερο και η Σαουδική Αραβία επτά φορές. Κανένα κράτος με μεγαλύτερη πετρελαϊκή παραγωγή από την Βενεζουέλα, η οποία το 1958 παρήγαγε 2,5 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως, δεν εκδημοκρατίστηκε ποτέ πετυχημένα.