Πώς η ανάπτυξη σώζει ζωές

Το αλουμίνιο είναι ένα από τα πιο κοινά μεταλλικά στοιχεία στη γη. Όμως, η εξόρυξή του είναι τόσο δύσκολη και δαπανηρή, ώστε μέχρι πρότινος να είναι τόσο πολυδάπανη όσο και η εξόρυξη χρυσού και πλατίνας. Ο Ναπολέων Γ΄ εξέθετε ράβδους αλουμινίου μαζί με τα διαμάντια του γαλλικού στέμματος. Μάλιστα, σέρβιρε τους υψηλούς προσκεκλημένους του με πιρούνια και κουτάλια αλουμινίου, ενώ οι λιγότερο σημαντικοί καλεσμένοι έπρεπε να αρκεστούν σε χρυσά σκεύη. Μόνο μετά το 1886, όταν επινοήθηκε η διαδικασία Hall-Héroult, μειώθηκαν απότομα οι τιμές του αλουμινίου και αυξήθηκε δραστικά η διαθεσιμότητα του μετάλλου. Τις περισσότερες φορές, ωστόσο, η ανθρώπινη εφευρετικότητα εκδηλώνεται με πολύ λιγότερο θεαματικό τρόπο και σημειώνει σταδιακές βελτιώσεις σε υπάρχουσες μεθόδους, που περιορίζουν το κόστος και αυξάνουν την παραγωγικότητα.

Καμία από αυτές τις μεθόδους δεν εγγυάται ότι η γη και οι πόροι της δεν είναι πεπερασμένοι. Δείχνουν, όμως, ότι η ποσότητα των πόρων που μπορεί να παραχθεί με τη συμβολή της ανθρώπινης επινοητικότητας, είναι πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που απαιτεί η κατανάλωση από τον άνθρωπο. Αυτό ισχύει ακόμη και για την ενέργεια, για την οποία πολλοί θεωρούν ότι έχει φθάσει σε σημείο αιχμής. Για παράδειγμα, και ανεξαρτήτως κόστους, ο Σχηματισμός του Πράσινου Ποταμού στις δυτικές ΗΠΑ, εκτιμάται ότι διαθέτει περίπου 800 εκατομμύρια βαρέλια εκμεταλλεύσιμου σχιστολιθικού πετρελαίου, δηλαδή ποσότητα τρεις φορές μεγαλύτερη από τα αποδεδειγμένα πετρελαϊκά αποθέματα της Σαουδικής Αραβίας. Εξάλλου, και με την υπάρχουσα τεχνολογία, η ποσότητα της ενέργειας που σήμερα ο κόσμος καταναλώνει συνολικά, είναι δυνατόν να παράγεται από ηλιακούς συλλέκτες που θα καλύπτουν μόλις το 2,6% της έκτασης της Σαχάρας.

Η ανησυχία σχετικά με την επάρκεια των πόρων δεν είναι καινούργια υπόθεση. Το 1865, ο οικονομολόγος Ουίλιαμ Στάνλεϊ Τζέβονς έγραψε ένα βιβλίο-καταπέλτη για τη χρήση του άνθρακα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο συγγραφέας διέβλεψε ότι η Βιομηχανική Επανάσταση οδηγούσε τη χώρα σε αδυσώπητα αυξανόμενη ζήτηση για άνθρακα, με αναπόφευκτη την εξάντληση των αποθεμάτων και την κατάρρευση: «Θα αποδειχθεί ότι δεν υπάρχει εύλογη προοπτική απαγκίστρωσης από τη μελλοντική ζήτηση για τον πιο βασικό παράγοντα της βιομηχανίας». Και το 1908 ήταν ο Άντριου Κάρνεγκι που, εκφράζοντας τη δυσφορία του, είπε: «Εδώ και πολλά χρόνια μου προκαλεί εντύπωση η σταθερή μείωση στην προσφορά του σιδηρομεταλλεύματός μας. Είναι συγκλονιστική η πληροφορία ότι η άλλοτε θεωρούμενη ως άφθονη προσφορά πλούσιων ορυκτών, μόλις και μετά βίας θα διαρκέσει για τη γενιά που τώρα γεννιέται, και ότι για το τέλος του αιώνα θα υπάρχουν μόνο φτωχά ορυκτά». Ασφαλώς, η γενιά του Κάρνεγκι άφησε πίσω της βελτιωμένη τεχνολογία, ούτως ώστε σήμερα να είναι ευκολότερη και φθηνότερη η εκμετάλλευση πιο δυσεύρετων και κατώτερης ποιότητας ορυκτών.

Ένας άλλος τρόπος να μελετήσουμε το ζήτημα των φυσικών πόρων είναι να εξετάσουμε τις τιμές των διαφόρων πρώτων υλών. Οι υποστηρικτές της θεωρίας του βιβλίου «Τα Όρια στην Ανάπτυξη» υποστηρίζουν ότι όσο περιορίζονται οι φυσικοί πόροι, τόσο οι τιμές θα ανεβαίνουν. Αντιθέτως, η επικρατούσα γενική τάση στους κύκλους των οικονομολόγων εκφράζει την πεποίθηση ότι η ανθρώπινη εφευρετικότητα θα νικήσει και ότι οι τιμές θα πέσουν. Το 1980 παίχτηκε ένα διάσημο στοίχημα ανάμεσα στα δύο στρατόπεδα. Ο οικονομολόγος Τζούλιαν Σάιμον, ενοχλημένος από τους αδιάκοπους ισχυρισμούς ότι ο πλανήτης έμελλε να στερηθεί το πετρέλαιο, τα τρόφιμα και τις πρώτες ύλες, προσφέρθηκε να στοιχηματίσει 10.000 δολάρια στην υπόθεση ότι στο πέρασμα του χρόνου θα σημειωθεί πτώση στην τιμή οποιαδήποτε πρώτης ύλης επιλέξουν οι αντίπαλοί του. Το γάντι που πέταξε ο Σάιμον έπιασαν ο βιολόγος Έρλιχ και οι φυσικοί Τζον Χαρτ και Τζον Χόλντρεν (ο τελευταίος είναι σήμερα επιστημονικός σύμβουλος του Αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα), οι οποίοι υποστήριζαν ότι «το δέλεαρ του εύκολου χρήματος μπορεί να είναι ακαταμάχητο». Οι τρεις στοιχημάτισαν στο χρώμιο, στον χαλκό, στο νικέλιο, στον κασσίτερο και στο βολφράμιο και επέλεξαν τον χρονικό ορίζοντα της δεκαετίας. Όταν πέρασαν τα δέκα χρόνια, οι τιμές και στα πέντε εμπορεύματα είχαν υποχωρήσει και οι τρεις παραδέχθηκαν την ήττα τους (αν και παρέμειναν πιστοί στην αρχική επιχειρηματολογία τους). Κι αυτό δεν ήταν τυχαίο: οι τιμές των αγαθών σε γενικές γραμμές έχουν παρουσιάσει πτωτική τάση στη διάρκεια του τελευταίου ενάμισι αιώνα (βλ. Σχήμα 2).

Εν ολίγοις, οι συγγραφείς «Των Ορίων στην Ανάπτυξη» εξέλαβαν εντυπωσιακά λανθασμένα την πιο φημισμένη υπόθεση εργασίας τους, τους φυσικούς πόρους. Στα διαγράμματά τους εμφανίζονται τα επίπεδα των πόρων να ξεκινούν από ψηλά και να πέφτουν, αλλά η διαμορφωθείσα κατάσταση είναι η ακριβώς αντίθετη: ξεκινούν από χαμηλά και ανεβαίνουν. Τα αποθέματα ψευδαργύρου, χαλκού, βωξίτη (από τον οποίο παράγεται το αλουμίνιο), πετρελαίου και σιδήρου, έχουν όλα εντυπωσιακά αυξηθεί (βλ. Σχήμα 3).

ΚΙ ΑΛΛΟ, ΚΙ ΑΛΛΟ, ΚΙ ΑΛΛΟ