Ο Ρουχανί ως Γκορμπατσόφ

Σε αυτό το σημείο, το Ιράν «δεν έχει να χάσει παρά από τις αλυσίδες του» αν προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις και συνεργαστεί με την Δύση. Φυσικά, αυτό δεν αποτελεί εγγύηση ότι θα το κάνει. Ακριβώς επειδή κάτι είναι αναγκαίο, δεν σημαίνει ότι είναι και πολιτικά εφικτό. Στην πραγματικότητα, το πολιτικό κατεστημένο τού Ιράν πόρρω απέχει από να είναι έτοιμο για μια δραστική μεταστροφή στις σχέσεις με τον «Μεγάλο Σατανά». Οι δομές που διευκόλυναν την συμμαχία ΗΠΑ-Ιράν κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου έχουν εξαφανιστεί προ πολλού - η γνήσια σοβιετική απειλή, το καθεστώς ενός ισχυρού άνδρα που πήρε την εξουσία μετά από πραξικόπημα με την υποστήριξη των ΗΠΑ, ακόμη και η έντονη εξάρτηση από το ξένο πετρέλαιο. Ταυτόχρονα, η συμμαχία των ΗΠΑ με το Ισραήλ, ορκισμένο εχθρό τού Ιράν, έχει βαθύνει. Κάθε μίνι-εξομάλυνση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για την εγχώρια ανάπτυξη του Ιράν, θα απαιτήσει εκτεταμένες εσωτερικές αλλαγές.

Κι εδώ έρχεται η στιγμή που ο Ρουχανί μπορεί να γίνει Γκορμπατσόφ.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

Ο Γκορμπατσόφ ήταν σε θέση να κάνει βαθιές μεταρρυθμίσεις για τρεις λόγους. Κατ’ αρχάς, ό, τι έκανε ήταν στο όνομα της ανανέωσης του συστήματος. Δεύτερον, ήταν κυρίαρχος στην πολιτική τακτική, τουλάχιστον στο πλαίσιο του σοβιετικού κομμουνιστικού συστήματος, και είχε προάγει δυσαρεστημένους συντηρητικούς σε καίριες θέσεις στην κορυφή τής κεντρικής γραμματείας του Κομμουνιστικού Κόμματος, στον σοβιετικό στρατό και την KGB. Τρίτον, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν δεν άσκησε μόνο μεγάλη πίεση στους Σοβιετικούς, αλλά όταν κέρδισε αυτά που ήθελε, έδειξε προνοητικότητα - και είχε την αξιοπιστία - να τα ενθυλακώσει και να δώσει στον Γκορμπατσόφ πολλά περιθώρια στο εσωτερικό του μέτωπο.

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τον Ρουχανί να καλύπτει και τις τρεις αυτές συνθήκες. Αν είναι να εισαγάγει σημαντικές εγχώριες μεταρρυθμίσεις (περιλαμβανομένου τού τερματισμού του δικαιώματος των κληρικών να αποκλείουν από τις εκλογές τους υποψήφιους που δεν τους αρέσουν, αλλά και του ελέγχου τής παραστρατιωτικής Basij και της Επαναστατικής Φρουράς σε μεγάλα τμήματα της οικονομίας), σίγουρα θα ισχυριζόταν ότι γίνονται στο όνομα της ανανέωσης του συστήματος. Και όντως έδειξε κάποια Γκορμπατσοφική ικανότητα, όταν άδραξε μια πολιτική ευκαιρία, κέρδισε τις εκλογές, και αμέσως υπαινίχθηκε την πιθανότητα των πυρηνικών διαπραγματεύσεων. Περαιτέρω, ο ίδιος ήδη εργάζεται υπερωρίες για να πετύχει περαιτέρω «διαίρει και βασίλευε» επί των σκληροπυρηνικών. Αλλά είναι λιγότερο βέβαιο ότι θα βρει έναν επιτήδειο διαπραγματευτή στην Ουάσιγκτον – κάποιον ικανό να πετύχει μια συμφωνία, να επιμείνει σε αυτήν και να εμβαθύνει αυτή την συμφωνία με την πάροδο του χρόνου εάν το Ιράν αρχίσει να κάνει σημαντικές μεταρρυθμίσεις.

Και δεν είναι μόνο αυτό. Μια ακόμα μεγαλύτερη πρόκληση για τον Ρουχανί θα είναι να βρει μια δίοδο προς μεταρρυθμίσεις που ταυτόχρονα αποσταθεροποιούν το καθεστώς. Αναλύοντας τις ειδήσεις από την Τεχεράνη, είναι δύσκολο να πει κανείς ποιο είναι το σχέδιο του καθεστώτος. Στην πραγματικότητα, πέρα από το να κερδίσει την άρση των κυρώσεων και τον τερματισμό τής απομόνωσης, ο Ρουχανί μπορεί να μην έχει κανένα σχέδιο. Το ιρανικό κοινό, τα μέσα ενημέρωσης και τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, καθώς και η διασπορά, φαίνεται να έχουν άφθονες τολμηρές ιδέες. Όμως, όπως διαπίστωσε και ο Γκορμπατσόφ, δεν είναι αρκετό να είσαι τολμηρός. Πρέπει να υπάρχει ένα βιώσιμο τελικό κράτος - ένα ασφαλέστερο και καλύτερο μέρος – μέσα στο οποίο το σύστημα θα μπορεί να εγκατασταθεί. Εάν δεν υπάρξει, ο Ρουχανί θα μπορούσε πράγματι να αποδειχθεί ότι είναι Γκορμπατσόφ: ένας άνθρωπος που δεν είναι σε θέση να μεταρρυθμίσει την πολιτεία του χωρίς να την διαλύσει αθέλητα.

1989 ΚΑΙ 2013

Το τελικό ερώτημα, λοιπόν, είναι το πώς οι παρατηρητές μπορούν να κρίνουν εάν οι τυχόν εμφανείς μεταρρυθμίσεις είναι πραγματικές. Αυτό ήταν ένα από τα μεγάλα προβλήματα με την αποκρυπτογράφηση του Γκορμπατσόφ επίσης. Οι αναλυτές δεν μπορούσαν να πουν τι συνέβαινε, διότι ο Γκορμπατσόφ ουσιαστικά υποστήριξε ταυτόχρονα και ότι επιχειρούσε ριζικές αλλαγές και ότι δεν επιχειρούσε καθόλου ριζικές αλλαγές. Εκδημοκράτιζε το Κομμουνιστικό Κόμμα, αναζωογονούσε τους Σοβιετικούς με εκλογές, ενεργοποιούσε τον κεντρικό σχεδιασμό με κάποια αποκέντρωση και μηχανισμούς τής αγοράς, και επιδίωκε την ειρήνη στο εξωτερικό. Οι σκεπτικιστές το είχαν εύκολο να απορρίπτουν αυτές τις πρωτοβουλίες, που ακουγόταν πολύ κομμουνιστικές, πολύ Σοβιετικές.

Ο Γκορμπατσόφ δεν είχε βγει να πει, «εγώ πρόκειται να τελειώσω το μονοπώλιο του Κομμουνιστικού Κόμματος», γιατί αυτό δεν ήταν ποτέ η πρόθεσή του. Ήταν απλώς μια συνέπεια του ότι επέτρεψε τον σχηματισμό εναλλακτικών ενώσεων πολιτών, του ότι χαλάρωσε την λογοκρισία και εισήγαγε ανταγωνιστικές εκλογές. Ποτέ δεν είπε, «πρόκειται να καταστρέψω τον οικονομικό σχεδιασμό». Ήταν απλώς μια συνέπεια της καθιέρωσης νόμιμων μηχανισμών στην αγορά. Για να πιστεύει κανείς ότι ο Γκορμπατσόφ ήταν ένας γνήσιος μεταρρυθμιστής, πρέπει επίσης να πιστεύει ακόμη δύο πράγματα. Πρώτον, ότι δεν κατανόησε την δυναμική τής Ουγγαρίας το 1956 και της Τσεχοσλοβακίας το 1968 - δηλαδή, η μεταρρύθμιση, όπως είχε συμπεράνει και ο προκάτοχός του, Λεονίντ Μπρέζνιεφ, ισοδυναμούσε με αυτο-εξόντωση. Και δεύτερον, ότι ο Γκορμπατσόφ ήταν τόσο καλός τακτικιστής όπως φαινόταν ότι είναι - ότι θα μπορούσε να εξαρθρώσει την αντίδραση του κατεστημένου και να προκαταλάβει τα αυστηρά μέτρα που είχαν τερματίσει την κομμουνιστική μεταρρύθμιση στην Ανατολική Ευρώπη και έφεραν την πτώση τού σοβιετικού ηγέτη Νικήτα Χρουστσόφ.