Γιατί η σύγκλιση θρέφει την σύγκρουση

Ακόμη και αν επικρατήσουν τα επιχειρήματα αυτά, η Κίνα δεν θα ξεκινήσει άμεσα ανθρωπιστικές επεμβάσεις αμερικανικού στυλ, αλλά οι υπεύθυνοι χάραξης της εξωτερικής πολιτικής της είναι πιθανό να γίνουν λιγότερο ευαίσθητοι στις επεμβάσεις στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων χωρών. Όπως μου το έθεσε ο Yan Xuetong, κοσμήτορας του Ινστιτούτου Σύγχρονων Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Tsinghua και ισχυρός ιέρακας, «Όταν η Κίνα γίνει τόσο ισχυρή όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα έχουμε την ίδια προσέγγιση με τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά την κυριαρχία».

Και όταν πρόκειται για την περιφερειακή πολιτική, ιέρακες όπως ο Yan εκφράζουν αμφιβολίες για το αν τα οικονομικά συμφέροντα της Κίνας θα πρέπει πάντα να υπερισχύουν των πολιτικών της στόχων. Αυτή η αλλαγή μπορεί να εξηγήσει την απόφαση της κυβέρνησης το 2010 να μπλοκάρει προσωρινά τις εξαγωγές των σπάνιων ορυκτών προς την Ιαπωνία, και την απόφασή της δύο χρόνια αργότερα να περιορίσει τις εισαγωγές φρούτων από τις Φιλιππίνες κατά τη διάρκεια της διαμάχης των δύο χωρών γύρω από τα νησιά στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Οι κινήσεις αυτές συνοδεύονται από την φαινομενική ανοχή έναντι των μερικές φορές βίαιων διαδηλώσεων τις οποίες έχουν οργανώσει Κινέζοι εθνικιστές κατά ιαπωνικών εταιρειών με δραστηριότητες στην Κίνα, παρ’ όλο που η αναταραχή έχει εξωθήσει ορισμένες από αυτές τις επιχειρήσεις να μετεγκατασταθούν στο Βιετνάμ.

Σε μια πιο δραματική αλλαγή, Κινέζοι ακαδημαϊκοί συζητούν, επίσης, αν η χώρα τους θα πρέπει να επανεξετάσει την αντίθεσή της σε μόνιμες συμμαχίες. Πέρυσι, ο Yan και άλλοι ιέρακες πρότειναν δημοσίως να αναπτύξει η Κίνα οιονεί συμμαχίες με δώδεκα χώρες, συμπεριλαμβανομένων των δημοκρατιών τής Κεντρικής Ασίας, της Μιανμάρ (γνωστής και ως Βιρμανία), της Βόρειας Κορέας, του Πακιστάν, της Ρωσίας, και της Σρι Λάνκα, προσφέροντάς τους εγγυήσεις ασφαλείας και, στις μικρότερες χώρες τού εν λόγω καταλόγου, ακόμη ίσως και την προστασία τής κινεζικής πυρηνικής ομπρέλας. Τέτοιες κινήσεις απέχουν πολύ από αυτό που ο τότε Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών, Ρόμπερτ Ζέλικ είχε στο μυαλό του το 2005, όταν καλούσε την Κίνα να γίνει ένας «υπεύθυνος εταίρος» τής παγκόσμια τάξης.

Η αυξημένη διεθνής παρουσία τής Κίνας ενισχύεται από την ανάπτυξη ενός πιο συμμετοχικού εγχώριου πολιτικού συστήματος στο οποίο ανταγωνίζονται διαφορετικές παρατάξεις, και όπου το Διαδίκτυο και ιδιαίτερα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δημιουργήσει μια πολύ πιο ζωντανή δημόσια σφαίρα. Στο παρελθόν, οι πολιτικοί τής Δύσης κατηγορούσαν συχνά την Κίνα ότι υποδαυλίζει την εθνικιστική οργή, και στη συνέχεια ισχυρίζονταν ότι αυτό την δέσμευε. Αλλά, σήμερα, οι φωνές τού κινεζικού εθνικισμού φαίνεται να είναι περισσότερο αυθεντικές παρά κατασκευασμένες. Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, δυτικοί αναλυτές θεωρούσαν ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν κακό και η κοινωνία των πολιτών ήταν καλή. Αλλά σήμερα, είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα τής Κίνας που τείνει στην αυτοσυγκράτηση στο εξωτερικό, ενώ οι απλοί Κινέζοι πολίτες ζητούν περισσότερη επίδειξη ισχύος.

Καθώς η Κίνα εξετάζει πώς να επεκτείνει την διεθνή επιρροή και τις δεσμεύσεις της, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν να συμβιβάσουν την επιθυμία τους για διεθνή πρωτοκαθεδρία με την πολεμική κόπωση των πολιτών τους και τους κινδύνους των εθνικών χρεών. Ο Ομπάμα έχει επιδιώξει να αναπτύξει ένα μοντέλο ηγεσίας χαμηλού κόστους: κάτι σαν μια αμερικανική εκδοχή τής προσέγγισης Ντενγκ, με την διαφορά ότι ο Ντενγκ προσπάθησε να κρύψει τον αυξανόμενο πλούτο της Κίνας, ενώ ο Ομπάμα προσπαθεί να κρύψει το αυξανόμενο έλλειμμα στους αμερικανικούς πόρους. Στην πράξη, η προσέγγιση αυτή σημαίνει τιμωρία των εχθρών, όπως του Ιράν και της Βόρειας Κορέας με οικονομικές κυρώσεις, κυνήγι τρομοκρατών με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, αποφυγή μονομερών επεμβάσεων στο εξωτερικό υπέρ ενός τύπου ηγεσίας που «καθοδηγεί από το πίσω κάθισμα», και θέσπιση ρεαλιστικών σχέσεων με ισχυρά κράτη, όπως η Ρωσία. Από την άποψη της Κίνας, το πιο δυσοίωνο σημάδι είναι ότι η «στροφή» στην Ασία φαίνεται να περιλαμβάνει την αντανάκλαση της πολυμερούς διπλωματίας τού Πεκίνου και της εμπορικής του στρατηγικής. Πράγματι, όπως μου είπε πρόσφατα ένας στρατηγός τού Πενταγώνου, «Αντί να παίζουμε σκάκι, παίζουμε ‘Go’», ένα αρχαίο κινέζικο παιχνίδι με πούλια.

Αλλά, ακόμη και αν η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες αναπτύσσουν διαφορετικούς τρόπους για την αύξηση της επιρροής τους, κάθε χώρα επιμένει στην δική της ιδιαίτερη μορφή. Η κάθε μια πιστεύει ότι θα πρέπει να εξαιρεθεί από ορισμένα στοιχεία του διεθνούς δικαίου και ότι προορίζεται να κυριαρχήσει στην Ασία. Ωστόσο, είναι δύσκολο και για τις δύο χώρες να συνταιριάξουν αυτή την πίστη με μια αίσθηση που έχει η καθεμία ότι σε ένα όλο και πιο αλληλοεξαρτώμενο κόσμο, βρίσκεται στην ευάλωτη μεριά τής διαπραγμάτευσης. Οι Αμερικανοί διαμαρτύρονται για την απώλεια θέσεων εργασίας και οι Κινέζοι διαμαρτύρονται για την απώλεια των αποταμιεύσεών τους που με τόσο κόπο κέρδισαν. Η Ουάσιγκτον καταγγέλλει ότι το Πεκίνο δεν παίζει με τους κανόνες και το Πεκίνο ενίσταται διότι οι κανόνες εφευρέθηκαν από την Δύση για να κρατήσει τους άλλους υπό έλεγχο. Καθώς αυξάνονται οι εντάσεις, πολλές πτυχές της σχέσης ΗΠΑ-Κίνας, τις οποίες και οι δύο πλευρές έβλεπαν ως ευκαιρίες, μοιάζουν όλο και περισσότερο σαν απειλές.

ΔΙΠΛΟ BYPASS

Κατά την διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών, η Κίνα έχει απελευθερώσει την οικονομία της, έχει αναπτύξει μια μεσαία τάξη που αριθμεί εκατοντάδες εκατομμύρια και βλέπει την γέννηση μιας πραγματικής δημόσιας σφαίρας μεταξύ των πάνω από 500 εκατομμύρια Κινέζων με πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Η Κίνα έχει γίνει ευπρόσδεκτη σε διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) και το G – 20, κι έχει γίνει αποδέκτης δημόσιων δηλώσεων σεβασμού από διαδοχικούς προέδρους των ΗΠΑ. Πολλοί στην Ουάσιγκτον ελπίζουν ότι οι αλλαγές αυτές θα πρέπει να συνοδεύονται από μεγαλύτερη υποστήριξη της Κίνας στο υπό δυτική ηγεσία διεθνές σύστημα. Αλλά απογοητεύονται όταν ανακαλύπτουν το αντίθετο.