Ο φυλετισμός σκοτώνει τον φιλελευθερισμό

Το κλειδί για την επιτυχία του φιλελευθερισμού δεν είναι το αν οι πολίτες προσκολλώνται στις υποτιθέμενες «αταβιστικές» εθνοτικές και θρησκευτικές ταυτότητες ή αγκαλιάζουν τον κοσμοπολιτισμό και τον ανθρωπισμό. Το πραγματικό ερώτημα είναι πώς τακτοποιούν και συμβιβάζουν τις διαφορετικές εθνοτικές, φυλετικές, θρησκευτικές ή κομματικές ταυτότητές τους -και σε αυτό το μέτωπο, πολλά δημοκρατικά συστήματα αποτυγχάνουν σήμερα.

ΑΙΘΟΥΣΕΣ ΑΝΤΗΧΗΣΗΣ

Η διάσημη ανάλυση της αμερικανικής κοινωνίας των πολιτών του 19ου αιώνα από τον Alexis de Tocqueville ισχύει και σήμερα: Οι πολίτες που εμπλέκονται σε επικαλυπτόμενα δίκτυα της κοινωνίας των πολιτών -μη κυβερνητικές οργανώσεις, ενώσεις εθελοντών, ομάδες συμφερόντων και τα παρόμοια- τείνουν να αναπτύσσουν ταυτότητες που διασχίζουν τα κοινωνικά ρήγματα, κάτι που με την σειρά του ενθαρρύνει την ανοχή, την ευγένεια και την εμπιστοσύνη. Οι άνθρωποι που δεν έχουν πρόσβαση σε τέτοια δίκτυα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ζουν σε απομακρυσμένες, αγροτικές περιοχές, είναι πιο πιθανό να υιοθετήσουν τον αντιφιλελευθερισμό. Ο πολιτικός επιστήμονας Jonathan Rodden έδειξε [5] ότι ο ισχυρότερος προγνωστικός δείκτης για την υποστήριξη του αντιφιλελεύθερου λαϊκισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη σήμερα είναι η χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα.

Τα κοινωνικά μέσα (social media) έχουν το ίδιο απομονωτικό αποτέλεσμα. Ο σχεδιασμός πολλών πλατφορμών κοινωνικών μέσων απομονώνει τους χρήστες σε θύλακες ομότιμων ομάδων, όπου συνδέονται μόνο με τους ομοϊδεάτες τους και εκείνους που μοιράζονται τις βασικές ταυτότητές τους, δημιουργώντας ένα ισχυρό βρόχο ανατροφοδότησης (feedback loop) που υπονομεύει την διάθλαση των ταυτοτήτων μέσω της κοινωνίας των πολιτών. Πολλές έρευνες [6] έχουν συνδέσει την χρήση των κοινωνικών μέσων με τα συναισθήματα της απόσυρσης και της μοναξιάς. Και όταν οι χρήστες των social media συναντούν διαφορετικές απόψεις ή ταυτότητες στο διαδίκτυο, συχνά αντιδρούν με εχθρότητα. (Όπως το έθεσε ένας ειδικός [7], το «trolling» έχει πλέον γίνει «η κυρίαρχη μορφή του πολιτικού λόγου»). Το θέμα δεν είναι ότι οι πολίτες σήμερα είναι λιγότερο αφοσιωμένοι στην κοινωνία από ό, τι στο παρελθόν αλλά ότι ο ακτιβισμός τους, ειδικά εκείνος μέσω των social media, δημιουργεί μια «αγενή κοινωνία» που είναι πιο άξεστη, πιο κομματική και πιο ανταγωνιστική. Οι ταυτότητες γίνονται στοιβαγμένες και άκαμπτες, αντί να διαχέονται και να αλληλεπικαλύπτονται, αφήνοντας τους ανθρώπους πιο δεκτικούς στις αντιφιλελεύθερες ιδέες.

Η ενοποίηση των ομοϊδεατών στο διαδίκτυο αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη τάση μεταξύ των δημοκρατικών πολιτών: Την αυξανόμενη πόλωση ή το γεγονός ότι οι κοινότητες διακρίνονται όλο και περισσότερο σε ανταγωνιστικά στρατόπεδα με σχεδόν καθόλου κοινό έδαφος. Ανεξάρτητα από το αν η πόλωση βασίζεται σε φυλετικές, παραταξιακές, εθνοτικές, θρησκευτικές ή κάποιες άλλες μορφές ταυτότητας, η καθαρή της επίδραση είναι να διαχωρίζει τις διαφορετικές ταυτότητες σε έναν μικρό αριθμό αντίθετων στρατοπέδων και να ενθαρρύνει τον άγριο φυλετισμό μεταξύ τους. Όπως έχει γράψει η δημοσιογράφος Ezra Klein στην ανάλυσή της [8] για την πόλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες, αυτή η «συγχώνευση των ταυτοτήτων σημαίνει ότι όταν ενεργοποιείς μία συχνά τις ενεργοποιείς όλες, και κάθε φορά που ενεργοποιούνται, ενισχύονται».

Εξετάστε την περίπτωση της Πολωνίας, όπου τα δεξιόστροφα μέσα ενημέρωσης δαιμονοποιούν [9] τα μέλη της κοινότητας των LGBTQ ως «παιδεραστές», «πανούκλα του ουράνιου τόξου», «απειλή για το έθνος», «κτηνοβάτες» και «βαμπίρ». Μόλις μια ομάδα δαιμονοποιηθεί με αυτόν τον τρόπο, είναι πολύ πιο εύκολο να της αρνηθούν τα δικαιώματά της. Αλλά η ρητορική λειτουργεί επίσης και με πιο λεπτό τρόπο: Η πολωνική LGBTQ κοινότητα αποτελεί μόνο ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού, αλλά επειδή η πολωνική κοινωνία είναι πολωμένη σε δύο μπλοκ -έναν πιο κοσμικό, φιλελεύθερο, αστικό πληθυσμό στο βόρειο και δυτικό τμήμα της χώρας και έναν πιο παραδοσιακό, θρησκευόμενο και αγροτικό πληθυσμό στον νότο και στο ανατολικό τμήμα- η εξύβριση της κοινότητας LGBTQ είναι ένας βολικός τρόπος να απεικονιστούν όλοι οι προοδευτικοί ως απειλή για τον πολωνικό τρόπο ζωής.

Οι αντιφιλελεύθεροι δημαγωγοί σε όλο τον κόσμο εκμεταλλεύονται τέτοιες διαιρέσεις με μεγάλη επιτυχία. Για τον λόγο αυτό, τα έχουν καταφέρει καλύτερα σε κοινωνίες που είναι πολύ πολωμένες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βραζιλία, η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τουρκία, η Γεωργία και οι Φιλιππίνες, για να αναφέρουμε μόνο λίγες. Και όταν οι απολυταρχίες οπλοποιούν τα social media ενάντια στις φιλελεύθερες δημοκρατίες, όπως έκανε η Ρωσία στις Ηνωμένες Πολιτείες, συχνά προωθούν φαινομενικά αντιφατικά μηνύματα -κάποιοι υπέρ και κάποιοι εναντίον των δικαιωμάτων LGBTQ, για παράδειγμα. Ο στόχος δεν είναι να δυσφημιστεί μια συγκεκριμένη μειονότητα, αλλά μάλλον να επιταχυνθεί η πόλωση και η ανάπτυξη μιας άξεστης κοινωνίας. Αναλύσεις [10] της ρωσικής προπαγάνδας στην Γεωργία αποκάλυψαν ότι το Κρεμλίνο χρησιμοποιεί μια παρόμοια πολωτική στρατηγική εκεί.

Η κοινωνικο-οικονομική ανασφάλεια μπορεί επίσης να βοηθήσει στην προετοιμασία του εδάφους για το αντιφιλελευθερισμό. Η απελπισία και η δυσαρέσκεια που μπορεί να γεννήσει η απώλεια του οικονομικού status μπορεί να γίνουν βαθιές -στην πραγματικότητα, όπως έχει γράψει ο Francis Fukuyama [11], οι άνθρωποι συχνά αντιλαμβάνονται την οικονομική δυσπραγία «περισσότερο ως απώλεια ταυτότητας παρά ως απώλεια πόρων». Όσοι αυτοπροσδιορίζονται ως κομμάτι της μεσαίας τάξης, αλλά φοβούνται ότι μπορεί να βγουν από αυτήν ως αποτέλεσμα της ανεργίας, της κατάσχεσης του σπιτιού τους, της πτώχευσης, του εθισμού ή της ασθένειας, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι [12] σε τέτοια συναισθήματα. Ακόμη και σε χώρες με υγιείς μακροοικονομικούς δείκτες, αυτό το αίσθημα ανασφάλειας μπορεί να είναι ευρέως διαδεδομένο: Κάποιος μπορεί απλώς να εξετάσει το έργο της Anne Case και του Angus Deaton [13] σχετικά με την «επιδημία της απελπισίας» στις Ηνωμένες Πολιτείες.