Η μοναδική καγκελάριος

Η Μέρκελ βάδισε δυο φορές ενάντια στο πολιτικό ρευμα. Κατά την διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, έρευνες έδειξαν ότι οι Γερμανοί ήταν αυστηρά κατά της διάσωσης των άλλων κρατών-μελών της ΕΕ. Αλλά εκείνη αντιτάχθηκε σταθερά στο κόμμα και την κοινή γνώμη, προωθώντας τα πακέτα διάσωσης και επιμένοντας να παραμείνει η Ελλάδα στην ευρωζώνη. Η απόφαση για τους πρόσφυγες, από την πλευρά της, έγινε αμφιλεγόμενη και οδήγησε στην άνοδο της ακροδεξιάς. Το 2015, η Fiona Hill, συνάδελφός μου στο Brookings Institution, ρώτησε για την απόφαση σε μια συνομιλία με τον πρώην πρωθυπουργό της Ολλανδίας, Ruud Lubbers, ο οποίος γνώρισε την καγκελάριο μέσω των ευρωπαϊκών χριστιανοδημοκρατικών κύκλων από τις πρώτες μέρες της στην πολιτική. Ο Λούμπερς προέβλεψε ότι η Μέρκελ θα κρατήσει την θέση της παρά την αντίδραση˙ για την σταθερά Λουθηρανή, είπε, αυτό ήταν «θέμα βαθιάς ηθικής πεποίθησης».

Οι ερμηνευτές της Μέρκελ έχουν εργαστεί ηρωικά για να συνδυάσουν αυτά τα παράδοξα. Η απλή αλήθεια είναι ότι η Μέρκελ, η ήπια και λογική εμπειρικός έχει λίγη υπομονή για οράματα όταν υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να λυθούν. Έχει παραβιάσει τις αρχές της για χάρη της εξουσίας, αλλά ήταν επίσης πρόθυμη να πληρώσει ένα τίμημα για να υπερασπιστεί τις βαθύτερες πεποιθήσεις της. Λίγοι από τους ομολόγους της κατάφεραν να συσσωρεύσουν τόσο πολύ πολιτικό κεφάλαιο. Ωστόσο, ακόμη και οι θαυμαστές της παραδέχονται ότι, παρόλο που ήταν εξαιρετικά επιδέξια στο να πλέει ανάλογα με τα ρεύματα της πολιτικής, ήταν πολύ απρόθυμη να τα διαμορφώσει.

ΜΙΑ ΑΜΦΙΣΗΜΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Καθώς πλησιάζουν οι εκλογές της Γερμανίας, τι έχει γίνει όλο αυτό το πολιτικό κεφάλαιο; Ποια θα είναι η κληρονομιά της Μέρκελ -και αξίζει να ονομαστεί μια σπουδαία καγκελάριος;

Τρεις από τους οκτώ μεταπολεμικούς καγκελάριους της Γερμανίας αξίζουν αυτόν τον τίτλο. Η διεκδίκηση του Konrad Adenauer στο μεγαλείο ήταν το Westbindung –η αγκύρωση της νεαρής δημοκρατίας της Δυτικής Γερμανίας στην διατλαντική συμμαχία με την ένταξη στο ΝΑΤΟ και η συμφιλίωση με την Γαλλία και το Ισραήλ. Η διαρκής κληρονομιά του Willy Brandt ήταν η Ostpolitik: ζητώντας συγχώρεση από την Ανατολική Ευρώπη, πέφτοντας στα γόνατά του στο γκέτο της Βαρσοβίας, και ζητώντας ύφεση (détente) με την Σοβιετική Ένωση. Ο Χέλμουτ Κολ οδήγησε τις δυο Γερμανίες στην επανένωση και παραιτήθηκε από το μάρκο για χάρη του κοινού νομίσματος, του ευρώ, ριζώνοντας την πρόσφατα επανενωμένη χώρα σε μια διευρυμένη ΕΕ.

Η Μέρκελ αναμφισβήτητα μεταμόρφωσε την πολιτική της Γερμανίας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, φιλελευθεροποίησε το κόμμα της, προήδρευσε μιας έκτακτης επέκτασης της γερμανικής οικονομικής και πολιτικής ισχύος στην Ευρώπη, και έκανε πολλά για να υπερασπιστεί το ευρωπαϊκό πολιτικό σχέδιο. Και όμως οι διεκδικήσεις της στο μεγαλείο είναι ασαφείς, ίσως επειδή τόσα πολλά από τα σημαντικά επιτεύγματα της θητείας της έχουν έρθει με μια σκοτεινή άλλη πλευρά.

Πριν από την πανδημία της COVID-19, η εποχή της Μέρκελ είδε την οικονομία της Γερμανίας να επανακάμπτει από μια βαθιά αδιαθεσία στο να γίνει η τέταρτη μεγαλύτερη στον κόσμο, με απότομα αυξανόμενο βιοτικό επίπεδο, σχεδόν πλήρη απασχόληση, και ιστορικά δημοσιονομικά πλεονάσματα. Οι οικονομικές της πολιτικές ήταν ιδιαίτερα φιλικές προς τις επιχειρήσεις, αλλά απέτυχαν να ωθήσουν για μια επειγόντως απαιτούμενη τεχνολογική προσαρμογή σε βασικές βιομηχανίες ή στον εκσυγχρονισμό των φυσικών και ψηφιακών υποδομών. Μια σειρά σκανδάλων -από τον χειρισμό των δεδομένων των εκπομπών της αυτοκινητοβιομηχανίας (το Dieselgate) έως την δόλια αφερεγγυότητα του επεξεργαστή πληρωμών Wirecard- αποκάλυψαν μια βαθιά λανθασμένη εταιρική κουλτούρα και αντίσταση στην λογοδοσία και την εποπτεία. Αυτό καθιστά την γερμανική οικονομία εξαιρετικά ευάλωτη σε παράνομες χρηματοοικονομικές ροές, ένα αγαπημένο εργαλείο του οργανωμένου εγκλήματος, των εξτρεμιστών, και των αυταρχικών αντιπάλων.

Η Μέρκελ έκανε ένα αρχικό στοίχημα για τον τίτλο «καγκελάριος του κλίματος» με την ισχυρή της υπεράσπιση των προοδευτικών παγκόσμιων πολιτικών για το κλίμα [2]. Ωστόσο, οι εσωτερικές πολιτικές της για το κλίμα έχουν εμπλακεί στις πολλές αντιφάσεις της ενεργειακής πολιτικής της: η απομάκρυνσή της από την πυρηνική ενέργεια το 2011 μόνο ενίσχυσε την εξάρτηση της Γερμανίας από τον άνθρακα και παρά το γεγονός ότι ξόδεψε μια περιουσία για επιδοτήσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η χώρα είχε πρόβλημα να συναντήσει τους διεθνείς στόχους της για τις εκπομπές [αερίων του θερμοκηπίου].

Ένας σταθμός παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα κοντά στο Cottbus, στην Γερμανία, τον Δεκέμβριο του 2009. Pawel Kopczynski / Reuters
------------------------------------------------------------

Το ιστορικό της Merkel για την Ευρώπη είναι ακόμη πιο περίπλοκο. Οι χώρες της Νότιας Ευρώπης μισούσαν τις πολιτικές λιτότητας που επιβλήθηκαν από το Βερολίνο κατά την διάρκεια της κρίσης στην ευρωζώνη και τις κατηγόρησαν για την άνοδο των λαϊκιστών στην Αθήνα και την Ρώμη. Αντίθετα, ορισμένες ολιγαρκείς χώρες της Βόρειας Ευρώπης και της Βαλτικής απαιτούσαν την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη μετά την κρίση χρέους της. Οι Ανατολικο-ευρωπαίοι ήταν θυμωμένοι με εκείνην επειδή υποδέχθηκε πρόσφυγες και αρνήθηκαν να συμμετάσχουν σε ένα σύστημα επανεγκατάστασης σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι φιλελεύθεροι σε ολόκληρη την ήπειρο την κατηγόρησαν ότι κλείνει τα μάτια στην δημοκρατική οπισθοδρόμηση στην Πολωνία και τον πλήρη αυταρχισμό στην Ουγγαρία. Μια σειρά διαδοχικών Βρετανών πρωθυπουργών, από τον Ντέιβιντ Κάμερον έως τον Μπόρις Τζόνσον, απογοητεύτηκαν από την ευγενική άρνηση της Μέρκελ να πληρώσει οποιοδήποτε τίμημα για να τους εμποδίσει να φύγουν από την ΕΕ. Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, απογοητεύτηκε έντονα που δεν την εντυπωσίασε με τις μεγάλες ιδέες του για βαθύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.