Ο κόσμος που θέλει η Κίνα

Μια ακόμη παλαιότερη ιστορία υποστηρίζει την ιδέα της Κίνας για τον παγκόσμιο ρόλο της. Τα τελευταία χρόνια, σημαίνοντες Κινέζοι μελετητές, όπως οι Yan Xuetong και Bai Tongdong, υποστήριξαν μια κατανόηση της διεθνούς τάξης όπως αυτή ενημερώνεται από προνεωτερικές, κομφουκιανές απόψεις [10]. Δυτικοί παρατηρητές συχνά ερμηνεύουν την συμπεριφορά της Κίνας στις διεθνείς σχέσεις ως καθαρά ρεαλιστική. Αλλά η χρήση ρητορικής που αντλεί από την παραδοσιακή σκέψη υποδηλώνει ότι η Κίνα, όπως και όλα τα κράτη, θα προτιμούσε οι επιλογές της να γίνουν κατανοητές ως ηθικές και όχι μόνο ρεαλιστικές. Όταν οι Κινέζοι ηγέτες χρησιμοποιούν όρους όπως το ren (που σημαίνει «καλοσύνη»), βασίζουν τα συμφέροντα και τις ενέργειες του κράτους σε μια ηθική, ιδεαλιστική γλώσσα. Αυτές οι επικλήσεις στην παράδοση θα γίνουν συχνότερες καθώς αυξάνεται η επιρροή της Κίνας. Οι Κινέζοι ηγέτες θα αναπτύξουν μια εκσυγχρονισμένη μορφή του Κομφουκιανισμού που ταιριάζει με τις παγκοσμιοποιημένες αξίες, τονίζοντας την «ηθική» και το «κοινό μέλλον», ενώ θα υποβαθμίσουν τις πιο αντιφιλελεύθερες Κομφουκιανές αξίες, όπως την πίστη στην κοινωνική ιεραρχία.

Αυτό το όραμα μιας θεμελιωδώς ηθικής Κίνας υποστηρίζει και μια άλλη φιλοδοξία: την επιθυμία της Κίνας να τοποθετηθεί ως ηγέτης του παγκόσμιου Νότου. Αυτός ο στόχος δεν είναι πρωτότυπος˙ κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Κίνα προσπάθησε να απεικονιστεί ως υπέρμαχος αυτού που τότε ονομαζόταν Τρίτος Κόσμος, σε αντίθεση με μια άγρια καπιταλιστική Δύση και μια άκαμπτη Σοβιετική Ένωση. Η Κίνα θεωρεί τον εαυτό της όχι μόνο ως νέο θεματοφύλακα της μετά το 1945 τάξης, αλλά και κληρονόμο του μη Δυτικού αντιιμπεριαλισμού του μεταποικιακού κόσμου –έναν απίθανο διπλό ρόλο που το Πεκίνο φαίνεται να φέρνει εις πέρας.

Η Κίνα σήμερα δεν επιδιώκει να πυροδοτήσει επαναστάσεις στον παγκόσμιο Νότο. Αντιθέτως, βλέπει τις φτωχότερες χώρες ως αποδεικτικά στοιχεία για μια πολιτική που δίνει έμφαση τόσο στην οικονομική ανάπτυξη όσο και στην αρχή της εθνικής κυριαρχίας. Αυτή η μορφή κινεζικής δέσμευσης δεν οδηγεί απαραίτητα σε ευθύ αυταρχισμό˙ χώρες όπως η Αιθιοπία και η Μιανμάρ αποτελούν παράδειγμα για το πώς φαινομενικές δημοκρατίες (αν και αντιφιλελεύθερες) μπορούν να ωφεληθούν από το κινεζικό αναπτυξιακό μοντέλο. Όμως, οι προσπάθειες της Κίνας στο εξωτερικό απέχουν επίσης από κάθε ενθάρρυνση φιλελευθεροποίησης ή δημοκρατικής μεταρρύθμισης. Οι υποστηρικτές της χώρας υποστηρίζουν ότι το μοντέλο προώθησης της ανάπτυξης είναι πιο ευέλικτο από οποιοδήποτε μοντέλο θα καθιέρωνε την φιλελεύθερη δημοκρατία. Η Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative, BRI), το κινεζικό τεράστιο, αν και ασαφές, διεθνές επενδυτικό πρόγραμμα υποδομών, είναι το κύριο μέσο με το οποίο επιδιώκει να προβάλει την ηγεσία της στο εξωτερικό.

Καθώς η Κίνα ξοδεύει κεφάλαια στο εξωτερικό, έχει αγκαλιάσει πιο στενά την ρητορική του μαρξισμού-λενινισμού στο εσωτερικό. Οι Κινέζοι αξιωματούχοι δεν χρησιμοποιούν ακόμη αυτήν την γλώσσα σε δηλώσεις προσαρμοσμένες σε ένα διεθνές κοινό, κυρίως επειδή η Κίνα προσπαθεί να παρουσιαστεί ως ένα μη επαναστατικό κράτος στην παγκόσμια τάξη και θέλει να αποφύγει την υπενθύμιση των φαντασμάτων του Μαοϊσμού. Αλλά στο εσωτερικό, το κόμμα εμπλουτίζει τις επικοινωνίες του με όρους όπως douzheng (αγώνας), που αντικατοπτρίζει την Εγκελιανή αντίληψη ότι η σύγκρουση πρέπει να προηγείται μιας τελικής σύνθεσης. Το ΚΚΚ αναφέρεται επίσης συχνά στη maodun (αντίφαση), την έννοια ότι οι εντάσεις μέσα στην κοινωνία μπορεί να παράξουν εποικοδομητικά αποτελέσματα, μια ιδέα που αναφέρεται επίσης συχνά από τον Μάο και υποστηρίχθηκε πολύ από τον Xi, ο οποίος χρησιμοποίησε την φράση στην ομιλία του το 2017 στο 19ο Συνέδριο του Κόμματος για να περιγράψει τη νέα «αντίφαση μεταξύ άνισης και ανεπαρκούς ανάπτυξης και της ολοένα αυξανόμενης ανάγκης των ανθρώπων για μια καλύτερη ζωή». Αυτή η διατύπωση υποδηλώνει ότι αν και πολλές απόψεις της παραδοσιακής μαρξιστικής-λενινιστικής σκέψης, συμπεριλαμβανομένης της ταξικής πάλης, σπάνια ακούγονται στην σύγχρονη κινεζική ρητορική, αυτή η ιδεολογία δεν απουσιάζει εντελώς. Στην ομιλία του, ο Xi αποδέχθηκε το γεγονός ότι ενώ η ανισότητα μεταξύ των τάξεων εξακολουθεί να αποτελεί πραγματικότητα στην Κίνα, και ότι το κόμμα βλέπει αυτή την ανισότητα ως ψεγάδι στο συνολικό αφήγημα της επιτυχίας που επιθυμεί να παρουσιάσει.

ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΣΜΟΥ

Το πώς οι Κινέζοι ηγέτες απεικονίζουν το όραμά τους για την ισχύ και την θέση της Κίνας στον κόσμο, φυσικά, δεν αποτελεί οδηγό για το πώς οι ξένοι θα εκλάβουν την Κίνα. Υπό την καθοδήγηση του Xi, το Πεκίνο έκανε δυσκολότερο για τις άλλες χώρες να αγνοήσουν τον αυταρχισμό στην καρδιά του μοντέλου ACGT. Το 2013, για παράδειγμα, οι Κινέζοι ηγέτες πλάσαραν την BRI με όρους εμπορικού και τεχνολογικού πλεονεκτήματος που θα έφερνε στις χώρες- αποδέκτες. Ορισμένοι Δυτικοί παρατηρητές αναφέρθηκαν στην BRI εγκριτικά ως το «Σχέδιο Μάρσαλ της Κίνας» [11] (προς απογοήτευση πολλών Κινέζων σχολιαστών που δεν ήθελαν να συσχετιστούν με τον Αμερικανό πολεμιστή του Ψυχρού Πολέμου). Ωστόσο, επτά χρόνια αργότερα, ο αυταρχισμός της Κίνας έγινε πιο φανερός τόσο εξαιτίας των ενεργειών του Πεκίνου όσο και της ρητορικής του. Κατά την πρώτη φάση της πανδημίας COVID-19, για παράδειγμα, Κινέζοι αξιωματούχοι επεσήμαναν την ικανότητά τους να κινητοποιούν πόρους και να συλλέγουν δεδομένα (data) ταχύτερα από τους ομολόγους τους σε δημοκρατικές κυβερνήσεις και ανήγγειλαν ότι η Κίνα θα δημιουργήσει ένα εμβόλιο για τον κόσμο.