Η κινεζική σκέψη και η δομή της παγκόσμιας ισχύος

Ως προς το πρώτο ερώτημα, όσον αφορά δηλαδή την στοχοθεσία της κινεζικής εξωτερικής πολιτικής, αυτή συνοψίζεται σε τρεις βασικούς άξονες: επιθυμία περιφερειακής κυριαρχίας, αναγνώριση και σεβασμός από μέρους των γειτόνων της φυσικής υπεροχής της Κίνας, και θέληση αξιοποίησης αυτής της κυριαρχίας και υπεροχής για την εξασφάλιση αρμονικής συνύπαρξης με τις γείτονες χώρες. Επί της ουσίας, η Κίνα θέλει να επαναφέρει την κυριαρχία που διέθετε στην Ασία προ της εισβολής της Δύσεως, να επανεδραιώσει τον έλεγχο επί των περιοχών της «μεγαλύτερης Κίνας», δηλαδή τόσο του Σινγιάνγκ και του Θιβέτ όσο και του Χόνγκ Κόνγκ και της Ταϊβάν, να ανακτήσει την ιστορική σφαίρα επιρροής της και να εμπνεύσει στις υπόλοιπες δυνάμεις το σεβασμό που της αναλογεί. Ως προς την εξωτερική πολιτική της Κίνας, κατά την εκτίμηση του γράφοντος, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη μια σημαντική ψυχολογική παράμετρος. Η άνοδος της Κίνας ταυτίζεται με την έξοδο από μια τραυματική ιστορικά περίοδο, έναν «αιώνα ταπείνωσης», όπως η ίδια τον χαρακτηρίζει, μεστό επιζήμιας Δυτικής και ιαπωνικής παρεμβατικότητας, όπως η χαρακτηριστική ιαπωνική εισβολή του 1937. Η χρονική αυτή ταύτιση, είναι δηλωτική της κινεζικής αποφασιστικότητας αλλά και της πάση θυσία αποφυγής οποιασδήποτε υποταγής.

Όσον αφορά την εν γένει κινεζική κοσμοαντίληψη, αυτή διαφέρει εντόνως από την σύγχρονη οικεία Δυτική. Ο έντονος εθνοκεντρισμός, η αίσθηση φυσικής και απολύτου πολιτιστικής υπεροχής (όπως μαρτυρά το ίδιο της το όνομα zhong guo, δηλαδή Κεντρικό Βασίλειο, όχι υπό την έννοια της ενδιαμέσου θέσης αλλά υπό την έννοια του κέντρου των πάντων), ο ακραίος κρατικός συγκεντρωτισμός, η ιεραρχική αυστηρότητα, είναι μερικά από τα συνθετικά στοιχεία της σύγχρονης κινεζικής πραγματικότητας που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, εφόσον πλαισιώνουν τη φυσιογνωμία της χώρας.

ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΚΙΝΕΖΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα, η προσπάθεια προσέγγισης και κατανόησης της διαμετρικά αντιθέτου κινεζικής σκέψης είναι ιδιαίτερα σημαντική. Υπό το φώς της διατριβής του σινολόγου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Paris VII Φρανσουά Ζυλλιέν στην κινεζική φιλοσοφία, η αποσαφήνιση θεμελιακών εννοιών της κινεζικής σκέψης, ιδίως στο πεδίο της στρατηγικής, δύναται να συνεισφέρει διττώς: πρώτον, στην διάγνωση της συμπεριφοράς της Κίνας εν γένει και, δεύτερον, στην ανίχνευση πιθανών τάσεων/κατευθύνσεων που μπορεί να προσλάβει η κινεζική υψηλή στρατηγική μελλοντικά.

Συνεχίζοντας, λοιπόν, είναι κρυστάλλινης υποστάσεως το γεγονός ότι η Κίνα αποτελεί έναν αλλότριο κόσμο σε σχέση με τις ευρωπαϊκές/Δυτικές αναφορές. Δικαίως ο Γάλλος φιλόσοφος Φουκώ κάνει λόγο για την «ετεροτοπία» της Κίνας. Δι ο και η κατανόηση της κινεζικής στρατηγικής αντίληψης προϋποθέτει έναν ολικό αναπροσανατολισμό της σκέψης εφόσον ο κινεζικός πολιτισμός διαθέτει ένα ριζικά διαφορετικό βάθρο συνεννόησης.

Όπως επισημαίνει ο Φρανσουά Ζυλλιέν, ο ελληνογενής Δυτικός τρόπος σκέψης εδράζεται στην προτυπολογική σκέψη, βάση της οποίας κατασκευάζω ένα ιδεατό πρότυπο, μια ιδεατή μορφή την οποία σχεδιάζω και θέτω ως στόχο προκειμένου να φέρω το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ως γνωστόν, στο πραγματικό πεδίο, εμφιλοχωρούν νέες παράμετροι, οι περιστάσεις αλλάζουν, οι συνθήκες τροποποιούνται με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα χάσμα μεταξύ προτύπου, δηλαδή σχεδίου και πραγματικότητας. Το χάσμα αυτό εκφράζεται και στην γνωστή διάκριση μεταξύ απόλυτου και πραγματικού πολέμου, στην οποία προβαίνει ο Κλαούζεβιτς. Εν τοις πράγμασι λοιπόν, αναλαμβάνει η βουλησιαρχία του υποκειμένου, το οποίο υπό τις διαρκώς ανανεούμενες συνθήκες σταθμίζει την κατάσταση και παρεμβαίνει προκειμένου να πετύχει άμεσα το επιθυμούμενο αποτέλεσμα.

Η κινεζική στρατηγική σκέψη αντιπαραβάλλει την ρευστότητα των περιστάσεων, τονίζοντας ότι καμία κατάσταση δεν είναι μαθηματικοποιήσιμη και σχηματοποιήσιμη. Η κινεζική σκέψη επικεντρώνεται αντιθέτως στην ίδια την κατάσταση (σινγκ) και κυρίως στο εσωτερικό δυναμικό της κατάστασης (σε). Δεν υπάρχει στοχοθεσία, διότι ο στόχος θα αποτελούσε ένα βάρος που θα εμπόδιζε να κοιτάξει κανείς με διαύγεια το πώς εξελίσσεται η κατάσταση. Η στρατηγική σύμφωνα με τους Κινέζους, είναι η δυνατότητα να εντοπίζει κανείς εκ των προτέρων τα ευνοϊκά στοιχεία, τις πρόσφορες συνθήκες μέσα σε μια κατάσταση, έτσι ώστε να λάβει το μέγιστο ωφέλιμο από αυτές. Ο καλός στρατηγός ανιχνεύει και εκμεταλλεύεται μια ορισμένη ευνοϊκή διάταξη πραγμάτων, ενώ παράλληλα προσπαθεί να περιορίσει τους παράγοντες που ευνοούν τον αντίπαλο. Κατ' αυτόν τον τρόπο, μετακυλίονται οι γόνιμες συνθήκες προς τη δική του μεριά και το δυναμικό της κατάστασης μεταστρέφεται προς όφελός του. Η αποτελεσματικότητα έγκειται στο να ωθήσει μεθοδικά τον εχθρό σε σύγχυση, ταραχή, αποδιάρθρωση, ήτοι στην απώλεια του δυναμικού του. Ο μεγάλος κανόνας της κινεζικής στρατηγικής είναι ότι η μάχη θα πρέπει να ξεκινήσει όταν ο αντίπαλος έχει ήδη ηττηθεί. Θα πρέπει να αποφεύγεται τόσο η ανυπομονησία όσο και η αδράνεια, ενόσω ωριμάζει η κατάσταση. Πρώτα διαβρώνω το δυναμικό του αντιπάλου και έπειτα τον αντιμετωπίζω.

Η κινεζική σκέψη στοχάστηκε επίσης σε βάθος την έννοια της διαδικασίας και της ωρίμανσης, όπως εξόχως εκφράζει η παραδοσιακή εικόνα ενός αναπτυσσόμενου φυτού. Ξεκινώντας από την ίδια την κατάσταση και όχι από το υποκείμενο, το εγώ, η κινεζική αποτελεσματικότητα είναι έμμεση και πηγάζει από τους πρόσφορους παράγοντες. Δεν είναι καρπός ανθρώπινης παρεμβατικότητας, όπως υπαγορεύει ο Δυτικός τρόπος σκέψης, ο οποίος αδυνατεί να συλλάβει την αυτοφυΐα των διαδικασιών, όπως η διαδικασία ανάπτυξης ενός φυτού. Εις επίρρωσιν του επιχειρήματος αυτού, αναφέρεται ότι ο κινεζικός πολιτισμός είναι ο μόνος μεγάλος πολιτισμός που δεν γνώρισε επική ποίηση, μια ποίηση με επίκεντρο την προσωπικότητα και την ατομική πράξη.